Chp İntihab ve Teftiş Bölgesi Raporlarına Göre II. Dünya Savaşı Yıllarında Elazığ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 10 - 29, 22.11.2018

Ercan Çağlayan

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.477416

Cited By: 2

Öz

Kemalist
Cumhuriyet’in tek parti döneminde Vilayat-ı Şarkiye’de üzerinde hassasiyetle
durduğu vilayetlerden biri Elazığ olduğundan Kemalist siyasal elitler
tarafından bilhassa Şeyh Said hadisesinden sonra Elazığ hakkında çok sayıda
rapor hazırlanmıştır. Elazığ hakkında çok çeşitli raporlar hazırlanmakla
birlikte bu çalışmanın konusunu teşkil eden raporlar, CHP mebusları tarafından
“intihab/seçim bölgesi” ve “teftiş bölgesi” başlığıyla hazırlanan raporlardır. “Yönetmek
için bilmek” gayesiyle hazırlanan bu raporlar, mebusların kendi seçim bölgeleri
ve parti müfettişlerinin kendi teftiş bölgeleri hakkında hazırladıkları
raporlardan oluşuyordu. Otoriter bir rejim olan tek parti iktidarı, bu raporlar
aracılığıyla aynı bölgenin denetimini çift yönlü olarak sağlayabiliyordu. Elinizdeki
çalışma, CHP mebuslarının II. Dünya savaşı yıllarında “intihab bölgesi” ve
“teftiş bölgesi” başlığıyla Elazığ hakkında hazırladıkları iki rapora
dayanmaktadır. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri’nde yer alan sözü edilen
raporlardan ilki,  Elazığ mebusu ve CHP
Umumi İdare Heyeti üyesi Fethi Altay’ın 1941 yılında “intihab bölgesi” Elazığ
hakkında hazırlayıp CHP Genel Sekreterliği’ne sunduğu çok detaylı bir rapordur.
İkinci rapor ise CHP Bitlis mebusu Muhtar Ertan tarafından 1943 yılında hazırlanan
Elazığ bölgesi teftiş raporudur. Bu çalışmada bahsi geçen iki rapor esas
alınarak Kemalist bürokratların gözüyle Elazığ’ın II. Dünya Savaşı yıllarındaki
bürokrasisi ile vilayetin iktisat, ziraat, ulaşım, adalet, sağlık, eğitim ve
kültür gibi alanlardaki fotoğrafı çekilmeye çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Halk Partisi, Tek Parti Dönemi, İntihab Bölgesi Raporları, Teftiş Bölgesi Raporları

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Arşivler ve Resmi Yayınlar
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
• BCA, 490.01/645.137.1.
• BCA, 490.01/1576.418.1.
• BCA, 30.10/115.797.16.
• Resmi Gazete, 4 Ocak 1936, No: 3197.
• Telif Eserler
• Akçura, Belma, Devletin Kürt Filmi: 1925-2009 Kürt Raporları, New Age Yayınları, İstanbul 2009.
• Akekmekçi, Tuba-Pervan, Muazzez, [Der.], “Doğu Sorunu” Necmeddin Sahir Sılan Raporları (1939-1953), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010.
• __, [Der.], Doğu Anadolu ve Cumhuriyet Bürokrasisi (1939-1951), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2011.
• __, [Der.], Dersim Harekâtı ve Cumhuriyet Bürokrasisi (1936-1950), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2011.
• __, [Der.], Dersimlilerden Mektuplar (1941-1953), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
• Doğu Anadolu’da Toplumsal Mühendislik Dersim-Sason (1934-1946), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010.
• Bayar, Celal, Şark Raporu, (Sadeleştiren: Nejat Bayramoğlu), Kaynak Yayınları, İstanbul 2006.
• Bayrak, Mehmet, [Haz.], Açık-Gizli/Resmi-Gayriresmi Kürdoloji Belgeleri, Özge Yayınları, Ankara 1994.
• __, Kürtlere Vurulan Kelepçe: Şark Islahat Planı, Özge Yayınları, Ankara 2009.
• Bulut, Faik, Dersim Raporları, Evrensel Basım Yayın, Genişletilmiş 5. Baskı, İstanbul, 2013.
• Çağlayan, Ercan, Cumhuriyet’in Diyarbakır’da Kimlik İnşası (1923-1950), İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2014.
• __, Kemalist Ulus-Devletin İnşası: Eğitim, Kültür, Mekân ve İskân Politikaları, Açılım Kitap, İstanbul 2018.
• __, Bingöl [Çapakçur] ve Çevresinde Ermeni-Müslüman İlişkileri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2008.
• Çalışlar, İzeddin, (Yay. Haz.), Dersim Raporu, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• Koçak, Cemil, Umumi Müfettişlikler (1927-1952), İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• __, “Tek Parti Döneminde Cumhuriyet Halk Partisi'nde Parti Müfettişliği”, Tarık Zafer Tunaya’ya Armağan, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul 1992, ss. 459-494.
• __, “Tek-Parti Döneminde CHP Parti Müfettişliğine İlişkin Ek Bilgi(ler)”, M. Ö. Alkan, T. Bora ve M. Koraltürk, (Der.), Mete Tunçay’a Armağan, İletişim Yayınları, İstanbul 2007, ss. 675-681.
• Metinsoy, Murat, “Erken Cumhuriyet Dönemi’nde ‘Mebusların’ ‘İntihap Dairesi’ ve ‘Teftiş Bölgesi’ Raporları”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, (3), 2006, ss. 103-169.
• Önen, Nizam, “Bir Tek Parti Dönemi Politikacısının Gözünden Cumhuriyet’in “Doğu” Meselesi ve Bürokrasinin Hali: CHP Genel Sekreteri Memduh Şevket Esendal’ın Doğu Gezisi”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 12, [Bahar 2011], ss. 153-198. Öztürk, Saygı, İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, Doğan Kitap, 5. Baskı, İstanbul 2008.
• Park, Robert Ezra & Ernest W. Burgess, Asimilasyon ve Sosyal Kontrol: Sosyoloji Bilimine Giriş II, çev. Pınar Sayar Kızılçalı, Pinhan Yayınları, İstanbul 2017.
• Şentürk, Ayşegül, “Bitlis Mebusu Muhtar Ertan’ın Teftiş Raporuna Göre Elazığ (1943)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2015, Sayı: 36, ss. 1-11.
• Turan, Murat, CHP’nin Doğu’da Teşkilatlanması (1923-1950), Libra Yayınları, İstanbul 2011.
• Varlık, M. Bülent, [Haz.], Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları-1936, Dipnot Yayınları, Ankara, 2010.
• Yayman, Hüseyin, Şark Meselesinden Demokratik Açılıma Türkiye’nin Kürt Sorunu Hafızası, SETA Yayınları, Ankara, 2011.
• Yıldırım, Tuğba, [Der.], Kürt Sorunu ve Devlet: Tedip ve Tenkil Politikaları [1925-1947], Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2011.