Planlama Piyasasının İki Yeni Dinamiği: Parçalama ve Tekelleşme

Yıl 2014, Cilt: 5 Sayı: 13, 128 - 151, 31.07.2014

Ali Cenap Yoloğlu

Öz

Küçük
ölçekli, parçacıl ve plan bütünlüğünü bozan plan değişiklikleri planlama
alanının en önemli sorunlarından biridir. Her ne kadar plan uygulama süreciyle
ilgili olarak plan değişiklikleri istisnai bir araç olarak tanımlansa da; plan
değişiklikleri istisnai bir durum olmaktan çıkmış ve genel bir uygulamaya
dönüşmüştür. Bu tür değişiklikler aracılığı ile planlama kararlarından
etkilenen tüm aktörler planlama faaliyetinin getirdiği sınırlamaların dışında
kalmaya çalışmaktadır.

 

Plan
değişikliklerinin hayata geçmesinde iki unsurun çok önemli olduğu
vurgulanabilir. Kişisel ve kısmi çıkarları ön plana çıkaran bu tür plan
değişikliklerini talep eden taraflar ile bu talepleri onaylayan ve hayata
geçiren yerel yönetimler sürecin en önemli iki tarafıdır. Üstelik bu plan
değişikliği talepleri toplumun sadece belli bir kesiminden değil tüm
kesimlerden gelmektedir. Diğer bir deyişle plan değişikliği beklentisi tüm
toplumsal katmanlara yayılmıştır. Bununla birlikte belediyeler ise bu süreçte
edilgen bir konum almaktansa sürecin aktif bir parçası ve hatta yöneten aktörü
olma eğilimindedirler.

 

Görgül
çalışmanın bulguları da küçük ölçekli, parçacıl ve plan bütünlüğünü bozan plan
değişikliklerinin meslek alanında ne kadar yaygınlaştığını ampirik olarak
göstermektedir. Bu tür plan değişikliği taleplerinin sayısının artmasını hem
kolaylaştıran hem de motive eden iki unsur olduğu söylenebilir. Bunlardan
birincisi hukuki anlamda planlama yetkilerinin yerel yönetimlere devredilmesi;
ikincisi ise felsefi anlamda mülkiyet ilişkilerinin içeriğidir.

 

Bununla
birlikte görgül çalışmanın en önemli sonuçlarından biri ise kentsel mekanın
üretiliş biçiminin örgütlenmesiyle ilişkilidir. Serbest planlama büroları
tarafından yürütülen serbest planlama faaliyetlerinde tekelleşme görülmeye
başlanmıştır. Bu parçacıl planlama faaliyetinin sadece sonuçları anlamında
değil süreç açısından da sermaye birikimine neden olduğu anlamına
gelmektedir.     

Anahtar Kelimeler

Plan değişiklikleri, plan bütünlüğünün bozulması, neo-liberal kent anlayışı, planlama yetkisinin devri, imar kanunu

Two New Dynamics of Planning Market: Disintegration and Monopolization

Öz

Plan amendments small-scale, partial and disruptive to
the integrity of planning are one of the most important problems of planning
field. Although plan amendments are defined as exceptional cases about
implementing plans, they are no longer exceptional cases but become a general
mode of planning. By these kinds of plan amendments, all actors affected by the
regulations brought by planning practice try to be out of arrangements brought
by planning.

 

It can be easily stated that there are two factors
which are very significant to bring plan amendments into being. Demanding side
of these plan amendments featuring private and partial interests and local governments
approving and carrying out these demands are both main parts of these
amendments. Furthermore, this kind of amendment demands come not only from a
certain section of society but from every segments of society. In other words,
expectations of plan amendment spread to all social layers. Additionally,
municipalities try to become an active part and even to be leading actor of it.

 

The findings of empirical study show how much these
plan amendments small-scale, partial and disruptive to the integrity of
planning become widespread in planning practices. There are two facilitating
and motivating factors behind the increasing number of plan amendment demands.
These are first of all decentralization of planning authorities to local
governments and in the second place philosophically the content of property
relations.

 

In addition to that one of the most important
findings of empirical study is related with organization of production of urban
space. It is observed that there is a monopolization process in the market of
private planning offices that provide services both to public and private
agencies. Therefore partial spatial planning practices result in capital
accumulation not only by its outcome in terms of creating urban rents but also
by its process in terms of rising prices due to monopolization of market.    

Anahtar Kelimeler

plan amendments, deterioration the integrity of the plan, neoliberal understandings of the city, decentralization of planning authority, development law

Kaynakça

• Alpaslan, Ö. (2009) Antalya Kıyı Bölgesi Planlama Sürecinin Kıyı Alanlarına Etkileri: Side-Manavgat Örneği, Planlama, 2009/2, s:67-71. Altınçekiç Aysel, F. ve Ünverdi, L. (2006) Yerel Rantın Global Stratejilere Açılımı: Çeşme Yarımadası, Planlama, 2006/3, s:7-15.
• Aras, M.Ö. ve Eke, F. (2010) Parçayı Planlamak, Planlamayı Parçalamak, s:617-631; ŞPO, Kentleri Korumak/Savunmak 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 33. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Aren, S. (1993) Ekonomi El Kitabı (Türkiye Ekonomisinden Örneklerle), Gerçek Yayınevi: İstanbul.
• Arkon, C. ve Gülerman A.R. (1995) İzmir Büyükşehir Bütünündeki Nazım Plan Çalışmaları Üzerine Bir İnceleme, Planlama, 1995/1-2, s:14-20.
• Armen, E. (2010) Antalya Oturumu, s:685-688; ŞPO, Kentleri Korumak/Savunmak 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 33. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Aysu, E. vd. (1993) Son 10 Yıl İçinde Boğaziçi Fizik Mekanını Şekillendiren Kurum ve Gruplar, Planlama, 1993/1-4, s:38-45.
• Bademli, R. (2001) Bursa İl Planı Deneyimi, Planlama, 2001/1-2, s:12-21.
• Bilgihan, G. vd. (2007) Diyarbakır Nazım Plan Çalışması: Aktör Merkezli Bir Değerlendirme, s:373-388; ŞPO, Planlama, Siyaset, Siyasalar 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 30. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Çetinkaya, U.B. (2009) Adana Kentsel Alanının Tarihi Süreç ve ÇDP Çerçevesinde İncelenmesi, Planlama, 2009/1, s:67-77.
• Çopuroğlu, A. (2011) Üst ve Alt Ölçekli Planlar Arasında Yetki Kayması ile Bu Süreçte Nazım İmar Planlarının İşlev Yitimi, s: 307-317; ŞPO, Planlamanın Dili 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 34. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Çopuroğlu, M.A. (2009) Adana’da Kentleşme ve İmarsız Gelişmenin 50 Yılı, Planlama, 2009/1, s:53-65.
• Eliçin, Y. (2005) Hangi Planlama? Kürselleşen Kentler, Yerelleşen Planlama, s:223-235; ŞPO, Değişen-Dönüşen Kent ve Bölge 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Erdem, R. ve Meşhur, M.Ç. (2006) İmar Planları Marifetiyle Plansız Kentsel Gelişme, s:339-344; ŞPO, Planlamada Yeni Politika ve Stratejiler 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 29. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Ermergen, O. (2009) ŞPO Antalya Şubesi ve Antalya’nın Planlama ve Gelişme Sorunları Üzerine Orhan Ermergen ile Söyleşi, Planlama, 2009/2, s:7-17.
• Keskinok, H.Ç. (2010) Kenti Korumak: Kamusallığı Yaratmak, s:51-59; ŞPO, Kentleri Korumak/Savunmak 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 33. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Kocatürk, F. (2011) Kayseri’de Planlama ve Kentsel Gelişim (1923-2000), s:45-53; ŞPO, Planlamanın Dili 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 34. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Levent, T. (2010) Esnek Planlama Yaklaşımları Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme: Bu Yaklaşımların Türkiye Bağlamında Yanılsamaları, s:633-653; ŞPO, Kentleri Korumak/Savunmak 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 33. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Manavoğlu, E. (2009) Antalya Kenti’nin Geçmişten Günümüze Mekansal Gelişimi ve Planlama Çalışmalarının Değerlendirilmesi, Planlama, 2009/2, s:19-30.
• Milliyet (1991) Ekonomi Ansiklopedisi, Milliyet: İstanbul.
• Özcan, Ü. (1988) Kent Yönetimi, Yöneticiler ve Şehir Plancıları, Planlama, 1988/2, s:3-5.
• Serdaroğlu Sağ, N. (2009) Bir Süreç Analizi: Konya’da Yeniden Yapılanma Yaklaşımları, s:73-80; ŞPO, Kentsel Yeniden Yapılanma: Kazananlar, Kaybedenler 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 32. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Sönmez, R. (2008) Mesleki Deneyimler, s:389-400; ŞPO, Planlama Meslek Alanı 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 31. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Sönmez, R. (2010a) Antalya Oturumu, s:705-724; ŞPO, Kentleri Korumak/Savunmak 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 33. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Sönmez, R. (2010b) Mersin Kent Bütünü ve Yakın Çevresi 1/25000 Ölçekli Nazım İmar Planı, Planlama, 2009/3-4, s:129-144.
• Şengül, H.T. (2004) Şehircilikte Reform Çabalarına İlişkin Metodolojik ve Kuramsal Bir Değerlendirme, s:19-29; ŞPO, Şehircilikte Reform 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 27. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Şengül, H.T. (2009) Kentsel Yeniden Yapılanma ve Kentleşme Eğilimleri Üzerine Bazı Gözlemler, s:61-67; ŞPO, Kentsel Yeniden Yapılanma: Kazananlar, Kaybedenler 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 32. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Tekeli, İ. (1986) Türkiye’deki Fiziksel Planlama Olayına Genel Bir Bakış, Planlama, 1986/1, s:3-6.
• Tekeli, İ. (1988) Mülkiyet Kurumu, Kamu Yararı ve İmar Planları Üzerine, Planlama, 1988/2, s:6-13.
• Uyar, N. (2011) Açılış Konuşması, s:6-7; ŞPO, Planlamanın Dili 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 34. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Ünlü, T. (2006) Kentsel Mekan Üretme Sürecinde Plan Değişikliklerinin Rolü: Şehirciliğin Bireyselleşmesi, s:475-484; ŞPO, Planlamada Yeni Politika ve Stratejiler 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 29. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Ünlü, T. (2010) Mekansal Planlamanın Kentin Biçimlenmesine Etkisi: Mersin Örneği, Planlama, 2009/3-4, s:27-42.
• Yeter, E. (2007) Forum Konuşmaları, s:462-465; ŞPO, Planlama, Siyaset, Siyasalar 8 Kasım Dünya Şehircilik Günü 30. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, ŞPO: Ankara içinde.
• Yoloğlu, A.C. (2006) Serbest Şehircilik Hizmetinin İçyapısına İlişkin Bir Değerlendirme, Planlama, 2006/1, s:53-61.