Geleneksel Türk Kentinden Sürdürülebilirlik Çıkarımları

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 19, 522 - 549, 31.05.2016

Özge Yalçıner Ercoşkun

Öz

Türk kentlerinde son yıllarda yaşanmakta olan
hızlı kentsel dönüşüm, yerel değerlerin unutulmasına ve tahribatına yol açmış
ve açmaya devam etmektedir. Geleneksel kent ve kentsel çevrelerin
sürdürülebilirlik ilkeleri açısından incelenip olumlu özelliklerinin
belirlenmesi, bu özelliklerin geliştirilerek bugünün çağdaş planlama ve tasarım
anlayışına ipuçları vermesi önemlidir. Bu çerçevede bu makale, sürdürülebilir
planlama ve tasarım ilkelerine göre, eko-kültürel mantık çerçevesinde farklı
biyo-bölgelerdeki geleneksel Türk kentlerini, arazi kullanım, ulaşım,
açık-yeşil alan, üretim, su yönetimi, sosyal bütünlük, geleneksel mimari gibi
yönlerden araştırmıştır. Sonuç olarak geleneksel Türk kentinin özelliklerini
sürdürülebilirlik çerçevesinde çözümleyip çıkarımlar yapmaktadır.
Sürdürülebilir kentsel planlama ve tasarım ilkeleri şöyle sıralanabilir: derişik
kentsel doku, karma arazi kullanımı, yaya öncelikli yol sistemi, iklim dengeli
tasarım, su ve yağmur suyu yönetimi, açık-yeşil sistem ve kentsel tarım. Gıdada
ve üretimde kendine yeterlilik, toplum ruhu, sokak hayatı ve dayanışma konuları
da sosyal sürdürülebilirlik için önemlidir. Bu makale geleneksel Türk kentinde
topoğrafyaya ve iklime saygılı organik dokuyu; karma kullanımda mahalle, çarşı,
pazar, atölye ve konutların birlikteliğini, sosyal sürdürülebilirlik kapsamında
toplum ruhu ve dayanışmayı vurgulamaktadır. Eko-kültürel mantık, kültürün
korunması çerçevesinde sürdürülebilir tasarıma odaklanır. Bu makalede değişik
biyo-bölgelerde ve iklim bölgelerindeki geleneksel Türk konutlarından örnekler
verilmektedir. Konut tipolojisinde alternatif yapı malzemeleri ve enerji etkin
kullanım konusunda durulmaktadır. Makale sonuçta eko-kültürel koruma ilkelerini
ortaya koymaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Türk Kentleri, Sürdürülebilirlik, İklimle Dengeli Tasarım, Eko-kültürel Mantık, Kültürel Sermaye

Inferences of Sustainability in Traditional Turkish City

Öz

Rapid urban
transformation in Turkish cities in recent years has neglected and devastated
the local values. Traditional cities and urban environments can be evaluated
under the sustainability principles and the positive qualities can be improved by
providing some clues for contemporary planning and design. In this framework,
this paper explores traditional Turkish cities in different bio-regions, under
the sustainable planning and design principles within the framework of eco-cultural
logic. Land-use, accessibility, open and green spaces, production, water
management, social cohesion and traditional architecture are the key themes for
this frame. Consequently, this paper analyzes the sustainable features of
traditional Turkish cities. Sustainable urban planning and design principles
can be listed as: compact urban layout, mixed land use, pedestrian prioritized
street pattern, climate friendly design, water and storm water management, open-green
space system and urban agriculture. Self-sufficiency in food and production,
sense of community, street life and social cohesion principles are also
important for social sustainability. This paper emphasizes organic layout in
respect to topography and climate in traditional Turkish settlements, the
concept of neighborhood, bazaar, studio and residence in the mixed use pattern,
sense of community and solidarity in the social sustainability. Eco-cultural
logic emphasizes sustainable design as preservation of culture. This paper
gives many examples of traditional Turkish houses in different bio-regions and
climate zones. Alternative construction materials and energy efficient use in
housing typologies are also considered. The paper delivers the eco-cultural conservation
principles in the conclusion.

Anahtar Kelimeler

Traditional Turkish Settlements, Sustainability, Climate Friendly Design, Eco-cultural Logic, Cultural Capital

Kaynakça

• Akpınar (2013), 26/02/2016, http://blog.radikal.com.tr/seyahat/taskalenin-dogal-tahil-ambarlari-43905.
• Akşit, F.Ş., (2005). Türkiye’nin farklı iklim bölgelerinde enerji etkin bina ve yerleşme birimi tasarımı, Tasarım, 157, 124-125.
• Aktuna, M. (2007). Geleneksel mimaride binaların sürdürülebilir tasarım kriterleri bağlamında değerlendirilmesi: Antalya Kaleiçi evleri örneği, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Aru, K. A. (1998). Türk kenti. Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul.
• ASKİ (2013). Anadolu’da suyun izi. ASKİ Yayınları, Ankara Büyükşehir Bld., Ankara.
• Bektaş, C. (2005). Antalya evleri. Anadolu Evleri Dizisi 2. Bileşim Yayınevi, İstanbul.
• Bektaş, C. (2003). Kuş evleri. Literatür Yayıncılık, İstanbul.
• Ceylan, O. (1989). Geleneksel Türk Osmanlı çarşı yapılarının oluşumu, gelişimi ve yakın doğu kültürleri ile olan etkileşimleri, yayımlanmamış doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ceylan, S. (2014). Kaybolmakta olan bir kırsal maddi kültür örneği: su değirmenleri (Ağlasun örneği). Eastern Geographical Review, 19(31).
• Coaffee, J. (2008). Risk, resilience, and environmentally sustainable cities. Energy Policy, 36, 4633-4638
• Çetin, S. (2010). Geleneksel konut mimarisinin ekolojik yansımaları: Burdur örneği, 5. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Buca, İzmir.
• Daşdağ F.E., Işık,N. (2010). Geleneksel konut mimarisinde kuş evleri: Diyarbakır’daki kuş evleri (boranhane) örneği. Diyarbakır’da Tarım, Doğa ve Çevre Sempozyumu Bildiri Kitabı, Diyarbakır, s:60-68.
• Doğan,İ. (2002). Korumacılığın geleneksel kent kültüründen çıkarması gereken dersler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35, 1-2.
• Eken, G., Bozdoğan, M., İsfendiyaroğlu, S., Kılıç, D.T., Lise, Y. (2006), Türkiye’nin önemli doğa alanları, Doğa Derneği, Ankara.
• Eren İ. Ö. (2014). Kentsel sürdürülebilirlik bağlamında bir irdeleme: Üsküdar Meydanı. Tasarım+ Kuram Dergisi, 10(18), 94-116.
• EU. (2004). Urban design for sustainability, Final Report of the Working Group on Urban Design for Sustainability to the European Union Expert Group on the Urban Environment, Austria.
• Gezer, H. (2013). Geleneksel Safranbolu evlerinin sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 12(23), 13-31.
• Godschalk, D.R. (2003). Urban hazard mitigation: creating resilient cities. Natural Hazards Review ASCE, 4(3): 136-143.
• Guy, S., Farmer, G. (2001), Reinterpreting sustainable architecture: the place of technology, Journal of Architectural Education, 54(3),140-148.
• Hodson, M., & Marvin, S. (2009). Urban ecological security: a new urban paradigm?. Int. Journal of Urban and Regional Research, 33(1): 193-215.
• Holmgren, D. (2007). Permaculture: principles & pathways beyond sustainability, Australia: Holmgren Design Services.
• Hopkins, R. (2008). The transition handbook, Devon, UK: Green Books
• Hürriyet (2016).Tarihi değirmen teknolojiye direniyor, Yerel Haberler, Eskişehir, 26/02/2016, http://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/eskisehir-haberleri/ tarihi-degirmen-teknolojiye-direniyor_250192/
• Kadıoğlu, M. (2013). Geleneksel Türk evleri bugünün “yeşil bina”ları, 26/02/2016, Milliyet.com.tr
• Karakul, Ö. (2011). A holistic approach to historic environments integrating tangible and intangible values, case study: İbrahim Paşa Village in Ürgüp, yayımlanmamış doktora tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kazimee, B.A. (2002). Sustainable urban design paradigm: twenty five simple things to do to make an urban neighborhood sustainable. In: C.A. Brebbia, C. Martin-Duque, L.C. Wasdhwa (Eds.), The Sustainable City II, (pp. 31-41). London: Witpress.
• Kuban, D. (1995). The Turkish hayat house. Eren Yayıncılık, İstanbul.
• Kuban, D. (1998). Kent ve mimarlık üzerine İstanbul yazıları. YEM, İstanbul.
• Mortan, K., Küçükerman, Ö. (2007). Çarşı, pazar, ticaret ve kapalıçarşı. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Naess, A. (1988), Deep ecology and ultimate premises. The Ecologist, 18(4-5), 128-131.
• Newman, P., & Jennings, I. (2008). Cities as sustainable ecosystems principles and practices. Washington DC: Island Press.
• Newman, P., Beatley, T., Boyer, H. (2009). Resilient cities responding to peak oil and climate change. Washington DC: Island Press.
• Oktay, D. (2001). Kentsel tasarımın kuramsal çerçevesine güncel bir bakış: kentlerimiz, yaşam kalitesi ve sürdürülebilirlik. Mimarlık Dergisi, 302, 45-49.
• Oktay, D. (2012). Sustainable urbanism revisited: a holistic framework based on tradition and contemporary orientations. Green and Ecological Technologies For Urban Planning: Creating Smart Cities (Ed: Ö.Y. Ercoşkun), Hershey, PA: Information Science Publishing.
• Omaç, F. (2010). Emektar yel değirmenleri yine rüzgarla dans edecek. İzmir Kültür Turizm Dergisi, 1(5), 114-117.
• Öndeş, G. (1998). Türk çarşıları, Tepe Yayınları, Ankara.
• Raven, J. (2010). Cooling the public realm climate-resilient urban design. Paper presented at the meeting of 1st World Congress on Cities and Adaptation to Climate Change Resilient Cities 2010, Bonn, Germany.
• Resilientcity websitesi, 8 Ağustos, 2010 http://www.resilientcity.org/index.cfm?pagePath=RESILIENCE&id=11449.
• Climate change and environmental planning: working to build community resilience and adaptive capacity in Washington State, USA. Habitat International, 33, 246-252.
• Skaates, M.A., Tikkanen, H.Alajoutsijärvi, K. (2002). Social and cultural capital in project marketing service firms: Danish architectural firms on the German market. Scandinavian Journal of Management, 18(4), 589-609.
• Steward, J. (1955), Theory of culture change, University of Illinois Press.
• Şahinalp, M. S., Günal, V. (2012). Osmanlı şehircilik kültüründe çarşı sisteminin lokasyon ve çarşı içi kademelenme yönünden mekânsal analizi. Milli Folklor, 24(93), 149-168.
• Tel, H.Ö., Erdoğan, E. (2014). Ekolojik yerleşmeler ve ekolojik yıpranma: Şanlıurfa örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam University Journal of Natural Sciences, 17(1), 21-31.
• UNISDR, United Nations international strategy for disaster reduction. (2010). Making cities resilient: my city is getting ready. 2010-2011 World Disaster Reduction Campaign Report. Geneva: UN.
• Uras, G. (2013). Bodrum’un kümbet sarnıçları, 20/03/2016, http://www.milliyet. com.tr/bodrum-un-kumbet-sarniclari/ekonomi/ydetay/ 1739539/default.htm
• URL-1: 21/03/2016, http://www.tatilana.com/2016/01/karaman-taskale-tahil-ambarlari.html
• Vergunst, P. J. B. (2002). The potentials and limitations of self-reliance and self-sufficiency at the local level: views from Southern Sweden. Local Environment, 7(2), 149-161.
• Wheeler, S., (2003). “Planning sustainable and livable cities”, The City Reader, 3rd Edition, (Eds.) LeGates, R.T. ve Stout, F., Routledge Urban Reader Series, New York, 487-496.
• WWF websitesi, 28/06/2010,http://www.worldwildlife.org/science/ecoregions/item1847.html.