Var Olmanın ve Arınmanın Tarihi Seyri İçerisinde Bedensel - Ruhsal Temizlik Mekânları Olarak Hamamların İletişim Bakımından Önemi

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 19, 628 - 658, 31.05.2016

Zakir Avşar , Servet Avşar

Öz

Su tüm canlılarda olduğu
gibi, insan hayatında da varlığın devamı için birincil önemdedir. İnsanlar, tarihin
her döneminde su ile irtibatlı olmuş; içmek için, tarım ve üretim için, arınmak
için su kullanmışlardır. Kuşkusuz ki, arınmak için su kullanımının hem
bedensel, hem de ruhsal boyutları bulunmaktadır. Bunu gerçekleştirebilmek için
de su mekânları oluşturmuşlar; bu mekânların kullanışlı olabilmesi için de
fiziki ve teknik şartları zaman içinde çok ileri boyutlara taşımışlardır. Anadolu
coğrafyası ise su yönünden zenginliğin de bir yansıması olarak pek çok farklı
su kullanım mekânı ile donanmıştır. Eski Yunan’dan, Roma’ya, Bizans’a, Selçuklu
ve Osmanlı’ya ve oradan da günümüze tevarüs eden çok önemli mekânlar
bulunmaktadır. Bu mekânların en önemlileri ise hamamlardır. Hamamlar, bu
çalışma içinde tarihi gelişim çizgisi içinde geçirdiği biçimsel dönüşümlere ek
olarak bir kültür ve iletişim ortamı olarak da ele alınmıştır. Hamamların
tarihsel süreç içinde toplumsal yapı ve doku üzerinde ne tür bir etkiye sahip
olduğu, hangi rollerin mekânı haline geldiği ve günümüzde bu etkilerinin sürüp
sürmediği konuları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hamam, Mekân, İletişim, Su Kültürü, Temizlik ve arınma

The Importance of the Public Baths as a Physical and Spiritual Cleanliness in the Historical Course of Existence and Purification in the View of Communication

Öz

Water is vital for the
continued presence of people like the all other living creatures. People have
been in a relationship with water in every period of history. They have been
using it for drinking, agriculture, manufacturing and prufying. Using water for
prufying has definitely dimensions in both physical and spritiual. People have
created places for water to make it happen. The physical and technical
conditions of these places have evolved over time. The Anatolia Region has a
lot of water usage places as an example of wealth in terms of water. There have
been lots of important places which are inherited from Ancient Greek, Rome,
Byzantine Empire, Seljuk State and Ottoman Empire. The most important of these
places are baths. These places are explained in a historical development line
and also concidered as a culture and communication environment in this
research. The study focused on the issues like the baths effects on social
structure and the roles that are taking place in these places continuously.

Anahtar Kelimeler

Baths, Place, Communication, Aquaculture, Cleaning and purification

Kaynakça

• Aktaş, G. G., (2011). Anadolu’da toplumsal yaşamın mekânsal izleri, Sanat ve Tasarım Dergisi, G.Ü. GSF, Sayı:7, s. 55-68.
• Arseven, C. E., (1983). "Hamam” maddesi, Sanat Ansiklopedisi, Cilt II, İstanbul
• Bozok, D., Türk hamamı ve geleneklerinin turizmde uygulanışı, (Bursa Merkez İlçede Bir Araştırma) http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c8s13/makale/ c8s13m5.pdf (ErişimTarihi, 10.02.2016).
• Büyük Larousse Ansiklopedisi, (1991). Cilt 1, Meydan Yayınları, İstanbul.
• Erdoğan, A., (2013). Ankara hamamları ve kaplıcaları, Aski Yayını, Ankara.
• Erhat, A.. (2011) Mitoloji sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Eyice, Semavi (1997). Hamam” maddesi içerisinde “I. Tarih ve mimari”, İslam Ansiklopedisi, s. 420-430.
• Kaplan, Y., (2010). Türk Hamam Kültürünün Divan Şiirine Yansımaları, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 44, s. 131- 155
• Korkmaz, S., (2010). Türk hamamları, http://korkmazsinan.blogspot.com.tr/2010/ 10/turk-hamamlari.html (Erişim Tarihi, 10.02.2016).
• Macit, Y. (2005)., Beden Temizliği için yapılmış mekânlar ile ilgili hadislerin tenkit ve tahlili, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Sayı: 4. Meriç, A. M., (1990). Türk hamamları tarihçesi, Dekorasyon Dergisi, Mart
• Ögel, B., (1991). Türk kültür tarihine giriş: Türklerde ev kültürü (Göktürklerden Osmanlılara), III, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara.
• Önge, Y., (1988). Sinan’ın inşa ettiği hamamlar, Anadolu Türk Hamamları Hakkında Genel Bilgiler ve Mimar Koca Sinan’ın İnşa Ettiği Hamamlar, Mimarbaşı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri içinde, İstanbul 1988, s. 403-428).
• Önge, Y., (1995). Anadolu’da XII-XIII. yüzyıl Türk hamamları, Vakıflar Genel Müdürlüğü yayınları, Ankara.
• Öntuğ, M. M., (2013). Osmanlı dönemi Balıkesir hamamları (XVI-XVII. Yüzyıl) Nejat Göyünç’e armağan kitabı, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi Yayını, Konya.
• Roma kaplıcaları ve antik çağdaki banyolar, (2014) http://www.alaturka.info/tr/tarih/ antik-cag/1891-roma-kapl-calar-ve-antik-cagdaki-banyolar (Erişim Tarihi, 10.02.2016).
• Saraç, E., (2012). Kütahya geleneksel kent yerleşimindeki hamam yapıları, koruma yaklaşımı ve uygulamaları analizi, Kültür ve Turizm Bakanlığı uzmanlık tezi (Yayınlanmamış), İstanbul.
• Tuluk, Ö.İ., (2010). Erken 20. yüzyıl Çorum evlerinde banyo teknolojisi, MEFTU JFA Sayı, 22.
• Turan, O., (2003). Türk cihan hâkimiyeti mefkûresi tarihi, İstanbul.
• Türkan, K., (2009). Türk masallarında mimari: hamam ve işlevleri, milli folklor Dergisi, Sayı: 84
• Ülgen, A.S., (1977). “Hamam” maddesi, İslam Ansiklopedisi, Cilt 5, İstanbul.
• Weber, F., “ Antik çağdan bugüne hamam kültürü ve adetleri”, http://www.revues-plurielles.org/_uploads/pdf/12/112/112weber.pdf (Erişim Tarihi, 09.02.2012).
• Yaman, T.C., (2010). Türk hamamlarında mekânsal kurgu “İstanbul Hamamları”, MSÜ GSF FBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yegul, F. F., (2009). Anadolu su kültürü: Türk hamamları ve yıkanma geleneğinin kökleri ve geleneği, Anatolia, Sayı: 35
• Yentürk, N., (2010). Roma banyosu nasıl türk hamamı oldu?, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, II/2, “Kültür tarihimizde hamam”, 94-102.
• Yılmazkaya, O., (2002). Aydınlık kubbenin altındaki sıcaklık türk hamamı, Çitlembik Yayınları, İstanbul.