Eskişehir’in Geçmişteki ve Bugünkü Kent Belleğinin Zihin Haritaları Üzerinden Okuma Denemeleri

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 20, 856 - 880, 30.09.2016

Ayşen Çelen Öztürk

Öz

Kent belleği; bireyin
bulunduğu fiziksel çevreden edindiği deneyimleri, duyumları, izlenimleri,
algıları, kavrayışları saklayarak tutma ve gerektiğinde açığa çıkarma
yetisidir. Zihinde depolanan bu çevresel bilgi kodlamaları genellikle kentsel
imgeler; binalar, sokaklar, heykeller, çeşmeler, parklar, topografik-doğal vb.
veriler üzerinden olmaktadır. Bireylerin kentle kurduğu fiziksel ve duyumsal
ilişkinin açığa çıkarılmasında bazı yöntemler geliştirilmiştir. Bu çalışmada
birey-kent etkileşimini ortaya çıkarmak için “zihin haritası (bilişsel harita)
oluşturma” yöntemi kullanılmıştır. Zihin haritaları, bu kodlanan kentsel
imgelerin hatırlanıp, genellikle kâğıt üzerinde yazınsal ve geometrik öğeler
kullanılarak grafiksel bir anlatım diliyle oluşturulur. Eskişehir diğer
metropol kentlerine göre değişim hızında biraz daha şanslı da olsa, geçmişten
günümüze sahip olduğu bazı bellek öğelerinin son yıllarda hızla değişip
dönüştüğü gözlenmektedir. Yapılan bu çalışmada geçmişte ve bugün; Eskişehir
kentinin sahip olduğu kent imgelerinin neler olduğunun belirlenmesi için; kenti
kısa süre deneyimleyen üniversite öğrencileri ve kenti geçmişten günümüze
deneyimleyen 60 yaş üstü bireylerin, kentle etkileşimde bulunduğu alanları
zihin haritasına işlemesi, istenmiştir. Farklı dönemlerde kenti deneyimleyen
bireylerin zihin haritaları okuması ile değişen kent belleği öğeleri tespit
edilmiştir. Bu okumalarda kamuya ait simgesel yapılarda değişiklik olmadığı,
kültür – eğlence, ticaret alanlarının değişip dönüştüğü, yeni su kıyısı
programatiklerinin geliştiği, geçmişte kullanılan yeşil alanların güncelliğini
yitirirken yeni tematik yeşil alanların ve kente hâkim yeni bir heykel simgeselliğinin
oluştuğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kent belleği, zihin haritası, kent kimliği, okunabilirlik, Eskişehir

A Reading Attempt of the Past and Present Urban Memory of Eskisehir via Cognitive Mapping

Öz

Urban memory is the
ability of individuals to keep, maintain and - when necessary- reveal the
experiences, sensations, comprehensions gathered from physical environment.
This environmental information codlings are of urban images, buildings,
streets, statues, fountains, parks, topographic-natural etc. data. To reveal
the physical and sensational relation that individuals construct with the city,
some methods have been developed. This study uses the method of “creating mind
mapping (cognitive mapping)” to reveal the individual-city interaction cognitive
maps are created by remembrance of these coded urban images and via a graphic
narrative language in which oral and geometric elements are used on paper. Even
though Eskisehir can be considered luckier in terms of the speed of change in
comparison with metropolitan cities, still the city loses some of the elements
of memory from past to present. In this study, to determine the urban images
belong to Eskisehir in the past and in our day, university students who have a
short period experience of the city and individuals over 60 who have
experienced the city from past till our day were asked to note the areas they
interact with the city on the cognitive map. In these readings it has been seen
that there is no change in the symbolical structures belonging to public while
the areas of culture-entertainment and commerce have been transformed as well
as the loss of actuality of green areas used in the past in relation with the
occurrence of new thematic green areas and it was seen that a new statue
symbolism have been generated.

Anahtar Kelimeler

Urban memory, cognitive mapping, urban identity, legibility, Eskisehir

Kaynakça

• Cooper, C.M., (1992). Environmental memories, in I. Altman & S.M. Low (eds.), Place attachments: Human behaviour and environment: Advances in theory and research, Plenum Press, 86-112.
• Çakmak, Ş.,(2008), Şehrin biçimlenişinde ve kimlik kazanmasında belirleyici rolü olan artifaktlar: Eskişehir kenti üzerinden bir inceleme, (Yayınlanmamış Tez) ESOGÜ Üniversitesi FBE, 2008.
• Çalak, I.E.,(2012) “Kentsel ve ortak belleğin sürekliliği bağlamında kamusal mekanlar: ULAP Platz örneği, Almanya”, MSGSU Tasarım+Kuram Dergisi, cilt 8, sayı 13, ss.34-47, İstanbul., MSGSU Tasarım+Kuram Dergisi, cilt 8, sayı 13, ss.34-47, İstanbul.
• Downs, R. ve Stea, D., (1973). Cognitive maps and spatial Behaviour: Process and products, Chicago: Aldine, pp. 8-26.
• Erkan N.Ç., Yenen, Z.(2010), Yerleşmelerde imaj analizi konusunda bir yöntem: Kastamonu örneği, Megaron, Cilt 5, Sayı No. 2, ss. 67-81.
• Harvey, D. (2003), Postmodernliğin durumu kültürel değişimin kökenleri, Sungur Savran(Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Huyssen, A.,(1999). Alacakaranlık anıları: Bellek yitimi kültüründe zamanı belirlemek, Kemal Atakay (Çev.), İstanbul:Metis Yayınları.
• Gür Ş.Ö.(2009), Dönüşen topraklarda kent kimliği, Dosya 10.1, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Bülteni 67/Şubat 2009, s.12-34.
• Kacar, D., Ozturk,A.C., Burnak T., Onal G.,Dulger H.(2014), “Kentlerde doğal artifakt “Su ögesinin” kamusal hayata katılımı: Eskişehir Porsuk Örneği”, 26.Uluslararası Yapı ve Yaşam Kongresi 'Kent Merkezini Yeniden Keşfetmek', Bursa.
• Kümbetoğlu, B., (2005). Sosyolojide ve antrolopolojide niteliksel yöntem ve araştırma, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, ISBN: 9758803514.
• Lynch, K., (1996) Çevrenin imgesi, Yapı Kredi Yayınları, Kent ve Kültürü, Cogito, sayı 8, sy 153-161.
• Lynch, K. (1960) The image of the city, The MIT Press, USA.
• Nora, P., (2006), Hafıza mekânları, Mehmet Emin Özcan (Çev.), Ankara: Dost Yayınları.
• Oktay, D. (2009), Yerel bağlam ve kent kimliği: Ankara örneğinde bir tartışma, Dosya 10.1, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Bült. 67, 2009, s.35-43.
• Öymen N., Gökmen G.P.,(2009). Bellek ve mekan ilişkisi üzerine bir model önerisi, İTÜ Dergisi/A, Mimarlık, Planlama, Tasarım, Sayı:8, Cilt:2, ss.145-155.
• Kitchin, R.M. , Fotheringham A. S.(1997); Aggregation issues in cognitive mapping, The professional geographer 49:3, pp.269-280.
• Gifford R.,Hine D.,Clemm W. (2000), “Decoding modern architecture: A Lens model approach for understanding the aesthetic differences of architects and laypersons”, Environment and Behavior, Vol. 32 No. 2, pp.163-187
• Rossi, A.,(2006). Şehrin mimarisi, Nurdan Gürbilek (Çev.), Kanat Yayınları.
• Sarı, J., (2013), Kenti deneyimleme aracı olarak psikocoğrafya, (Yayınlanmamış Tez) İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Y.lisans tezi, İstanbul.
• Topçu K.D., Topçu M. (2012), Visual presentation of mental images in urban design education: Cognitive maps, Procedia - Social and Behavioral Sciences 51, pp. 573 – 582.
• Touraine, A.,(2010) Modernliğin eleştirisi, Hülya Uğur Tanrıöver (Çev), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, ISBN : 9789753632553.
• Yeşil, S.Ş.(2016) ; Psikocoğrafya ve bir şehir gezgininin anıları, Edebiyat Eleştirisi Dergisi, 2016/5 sy.124-149, ISSN 2148-3442.
• Yılmaz, E.T.(2009), Eskişehir kentinin gelişiminde belirleyici rolü olan süreçler ve bu süreçler içerisinde beliren yerleşkeler, (Yayınlanmamış Tez) ESOGÜ Üniversitesi FBE, 2009.
• Pösteki,N.(2013). Sinema salonlarının dönüşümünde bellek ve mekân ilişkisi, http://akademikpersonel.kocaeli.edu.tr/nposteki/bildiri/nposteki31.05.2013_00.54.44bildiri. pdf
• Bodur, F.(1990). Eskişehir sinemalarının dünü ve bugünü.
• http://www.feyyazbodur.com/makale/Eskişehir%20Sinemalarının%20Dünü%20ve%20Bugünü