Bosphorus Bebek District’s History and Buildings

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 34, 1757 - 1802, 31.12.2021

Sezgi Giray Küçük

https://doi.org/10.31198/idealkent.937428

Cited By: 4

Öz

It is possible to read the history of a settlement through its structures. This study evaluates the historical development of Bebek, one of the Bosphorus districts on the Rumeli side of Istanbul, and the structures that were built, destroyed and transformed in this development through written and visual archive documents. The most important building in Bebek, which was used as a summer resort by the Ottoman sultans in the 16th century, was the Bebek (Hümayûnâbad) Pavilion. In the 17th and 18th centuries, mansions began to be built on the coast. In the first quarter of the 18th century, Bebek District, a typical Ottoman district, was established with a mosque, school, Turkish bath and bazaar. With the innovations brought by the Tanzimat and Islahat edicts in the 19th century, transportation, communication, defense structures and religious and educational structures belonging to non-Muslims were located in Bebek. Over time, the diversity of buildings has decreased due to the changing state and urban planning policies. Today, Bebek is one of the elite districts of Istanbul, mostly consisting of entertainment sector venues and residences. Conservation of existing historical structures is of great importance for Bebek's urban memory.

Anahtar Kelimeler

Bosphorus, Bebek, buildings

Boğaziçi Bebek Semti Tarihi ve Yapıları

Öz

Bir yerleşimin tarihini yapıları üzerinden okumak mümkündür. Tarihte yaşanan değişim ve gelişimlere bağlı olarak kentteki yapılar da çeşitlenir, ihtiyaca binaen farklı yapı tipleri ortaya çıkar. Bu çalışma, İstanbul’un Rumeli yakasındaki Boğaziçi semtlerinden Bebek’in tarihsel gelişimini, bu gelişim sürecinde inşa edilen, yıkılan ve dönüşen yapılarını yazılı ve görsel arşiv belgeleri üzerinden değerlendirmeyi, bu bağlamda İstanbul’un tarihine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Devlet Arşivleri belgeleri, eski haritalar gibi bu bölge için daha önce ele alınmamış kaynaklar kullanıldığından, çalışma özgün nitelik taşımaktadır. 16. yüzyılda, Osmanlı padişahlarının sayfiye yerlerinden biri olan Bebek’teki en önemli yapı, Bebek (Hümayûnâbad) Kasrı olmuştur. 17. ve 18. yüzyıllarda Bebek’in sahil kısmına yalılar inşa edilmeye başlanmış, 18. yüzyılın ilk çeyreğinde cami, mektep, hamam ve çarşı ile tipik bir Osmanlı mahallesi olan Bebek Mahallesi kurulmuştur. 19. yüzyılda Tanzimat ve Islahat fermanlarının getirdiği yeniliklerle, ulaşım, haberleşme, savunma yapıları, gayrimüslimlere ait dini yapılar ve eğitim yapıları Bebek’te yer almıştır. Zaman içinde, değişen devlet ve şehircilik politikaları, gelişen teknoloji gibi sebeplerle bölgedeki yapı çeşitliliği azalmış olup günümüzde bölge, çoğunlukla eğlence sektörüne ait mekânlardan ve konutlardan oluşan, İstanbul’un elit semtlerinden biridir. Mevcut tarihi yapılarının korunması, Bebek’in kentsel belleği açısından büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Boğaziçi, Bebek, Yapılar

Kaynakça

• Abdullah Frères, (t.y.a). [Bebek Karakolhanesi]. Abdülhamid II, Sultan of the Turks, 1842-1918 Fotoğraf koleksiyonu. (Demirbaş No. F23185), IRCICA Kütüphanesi, İstanbul.
• Abdullah Frères, (t.y.b). [Bebek’de Aziziye Karakolhanesi]. Abdülhamid II, Sultan of the Turks, 1842-1918 Fotoğraf koleksiyonu. (Demirbaş No. F23217), IRCICA Kütüphanesi, İstanbul.
• Ağaoğlu, M. (2018). Sultan III. Mustafa ve Sultan I. Abdülhamid devri İstanbul çeşmeleri. Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 70-115.
• [Akarat defteri: Merhum Veziriazam Mesih Paşa evkafı akaratından İstanbul ve Galata'da vaki Arifzade, Kovanlı, Akseki, Sipahi gümrüğü odaları, han ile beraber sipahi gümrüğü dükkanları, Edirnekapı kurbunda Tekfur ve Kıptiler odaları, Fethiye odaları, Balat'ta haneler, Ayazma, Meyve İskelesi, Unkapanı'nda olan dükkanlar ve hanlar, Bebek Yokuşu'ndaki odalarla Galata'daki vakıf haneleri havi. a.g.tt]. (1046). Topkapı Sarayı Müzesi Arşiv Defterleri (TS.MA.d.5647), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• Aksoy, E. (2015). Başlangıcından günümüze Türkiye’de Fransız okulları. Synergies Turquie, 8, 29-46.
• Akyüz, Y. (2012). Türk eğitim tarihi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Akyıldız, A. (2010). Şirket-i hayriyye. İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 39, ss. 201-203). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• [Alınan karardan Darüleytam Hastahanesi'ne müteallik muamelatın mekatib gibi istisnası. Bebek Darüleytamı Muallimi Sadi Bey'in maaşına zamedilen yüz kuruşun verilmesi. Müfettişliğe tayin edilen Rasim Bey'in Tedrisat Mümeyyizi Semih Bey'in vazifelerine başlama tarihinden itibaren memuriyetlerinin tasdiki. Darüleytam Merkez Teşkilatı'nda boşalan yerlere tayinlerin yapılmaması]. (1340). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MV.223/152), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• [Asakir-i Hassa Katibi Sadi Bey'in validesine ait Bebek'teki sahilhanenin Bebek Camii musakkafatına senelik altı yüz akçe mukataa karşılığında ve içinde validesinin oturması şartıyla vakfettiği]. (1247). Hatt-ı Hümayun (HAT.1586/43), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• Ayyıldız, H. R. (1961). Bebek. İstanbul Ansiklopedisi. (Cilt. 5, ss. 2329-2330). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Baltacı, C. (2004). Mektep. İslâm Ansiklopedisi. (Cilt. 29, ss.6-7). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Batur, A. (1985). Batılılaşma döneminde Osmanlı mimarlığı, Tanzimat’tan günümüze Türkiye Ansiklopedisi, (Cilt. 4, ss. 1038-1067). İstanbul: İletişim Yayınları.
• [Bebek Bahçesi’ndeki bir karakolun 1259 tarihli kitabesi]. (t.y.). Nuri Arlasez Fotoğraf Arşivi (Demirbaş No. F109877), IRCICA Kütüphanesi, İstanbul.
• [Bebek'te Yoğurthane Sokağı'ndaki Fransız müessesatından Lazarist Mektebi'nin tamiri]. (1329). Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.3856/289195), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• [Bebek Camii meşrutahanelerinin bitişiğindeki iki evin hela yolunun geçtiği yeri gösteren plan]. (t.y.). Plan-Proje-Kroki (PLK.p.00566), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• [Bebek Camii müezzin-i evveline meşrut hanenin tamiri ve masrafının karşılanması]. (1314). İrade Evkaf (İ.EV.15/36), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• [Bebek ecza dükkanında salgın hastalık esnasında ikamet edip fedakarlıkta bulunan Tabib Dolesb'in zaruret-i hale duçar olmasından dolayı münasib hizmette istihdam edilmesi]. (1283). Meclis-i Vala (MVL.506/4), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• [Bebek Hayme Ana İnas Numune Mektebi ile Büyük Reşid Paşa ve Bayezid Zükur Numune mektepleri binalarının İstanbul Maarif Müdüriyeti'ne terki talebinin kabul olunamayacağı]. (1334). Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT.1217/16), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• [Bebek Karakolhanesi'ne dair]. (1282). İrade Meclis-i Vala (İ.MVL.538/ 24170), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• [Bebek Karakolhanesi'nin müceddeden inşası için sarfına lüzum görülen mebaliğin Umum Jandarma ve Asakir-i Zabtiye'nin üçyüz dört senesi bütçesinde bulunan inşaat ve tamirat tertibinden tesviyesi]. (1306). İrade Dahiliye (İ.DH.1124/87852), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• [Bebek karyesinde bulunan Haralambos Kilisesi'nin harap olan çan mahalinin tamirine izin verildiği]. (1307). Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.1672/83), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• [Bebek kasrı ve deniz hamamındaki bazı sandalyelerin yüzlerinin değiştirilmesine ait masraf kaydı]. (1261). Topkapı Sarayı Müzesi Arşiv Defterleri (TS.MA.d.2492), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• [Bebek Rumelihisarı'nda İngiliz cemaatine mahsus olmak üzere satın alınan arsalı hanenin yerine bir kilise inşaası]. (t.y.). Hariciye Nezareti Tahrirat (HR.TH.364/82), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.
• [Bebek ve Rumelihisarı'nda oturan İngiliz Cemaati için Bebek'te Kilise Sokağı'ndaki ev ve arsa üzerine kilise inşaatı hususundaki ruhsat talebinin kabul edildiği. Üzüm ve meyvenin eyalet ve emaretlere geçmesine müsaade edilmediği, ancak Selanik ve Kosova üzümlerinin eyalette satılabileceğinin Bulgaristan Emareti'nce uygun bulunduğu]. (1326). Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.1277/41), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Ankara.