Lambert’in Erzurum Planı

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 41, 576 - 605, 11.10.2023

Doğan Dursun

https://doi.org/10.31198/idealkent.1357857

Öz

Erzurum, Cumhuriyet dönemine geçişle birlikte imar planı yapılarak modern bir yapıya kavuşturulmak istenen kentlerimizdendir. 1939 yılında Fransız plancı J. H. Lambert tarafından yapılmış olan plan, bugüne kadar detaylarıyla incelenmemiş ve mekânsal kurgusu yeterince anlaşılmamış bir plandır. Bu çalışmada Lambert planının kentin günümüz dokusu üzerindeki etki düzeyi sorgulanmıştır. Plan görseli ve açıklama raporu irdelenerek planının kararları çözümlenmiş, ardından kentin bugünkü mekânsal yapısı ile eşleştirilmiş, plana uygun ve uygun olmayan gelişmeler belirlenmiştir. Analizler için veri toplama ve değerlendirme amacıyla belge inceleme (plan ve açıklama raporu), içerik inceleme ve gözlem (arazi kullanımı ve mevcut durum analizi) gibi alt yöntemler kullanılmıştır. Cumhuriyet döneminin tasarım ve planlama ilkeleri ile yüzyıllık dönemde gerçekleşen kentleşme süreçleri arasındaki ilişki ortaya konmuştur. Bulgular Erzurum’un kent merkezini şekillendiren temel unsurların bu plandan miras kaldığını göstermiştir. Bunlar, Cumhuriyet Caddesi, istasyon alanı, istasyon mahallesi, Gürcükapı, Mahallebaşı ve Gölbaşı ticari merkezleri, Taş Mağazalar Caddesi, kale surlarının yola dönüşümü, ring sistemi, aks yolları, çevre transit yolları ve idari bölgedir. Cumhuriyet ideolojisinin mekân kurgusu plan yoluyla oluşturulmaya çalışılmıştır. Ancak planın uygulanamayan yönleri (merkezi park, kenti çevreleyen yeşil sistem, mahalle bahçeleri ve kültür merkezleri, sanatkâr atölyeleri, sanayi alanı, çocuk oyun alanları ve spor alanları ile farklı nitelikteki konut bölgeleri) Erzurum için arzu edilen çevrenin ve modernleşmenin yaratılamadığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

lambert planı, Erzurum, cumhuriyet dönemi, kent merkezi

Lambert’s Erzurum Plan

Öz

Erzurum is one of the cities that was planned to be modernised with urban development plan in the Republican era. The plan, made in 1939 by J.H.Lambert, has not been analysed in detail and its spatial structure has not been sufficiently understood until today. This study mainly questions to what extent Erzurum's first plan has influenced the current texture of the city. The decisions of the plan were analysed with the plan document and the explanation report, then, the current spatial structure of the city was matched with the plan decisions. Document analysis, content analysis and observation methods were used for data collection. The findings show that the main elements shaping Erzurum's current city centre are inherited from this plan. These are Cumhuriyet Street, the station area, the commercial centres of Gürcükapı, Mahallebaşı, Gölbaşı and Taş Mağazalar, the ring system, axis roads, peripheral transit roads and the administrative district. However, the aspects of the plan that could not be implemented (the central park, the green system surrounding the city, neighbourhood gardens and cultural centres, artisans' workshops, industrial area, children's playgrounds and sports areas, and different residential areas) show that the desired environment and modernisation could not be created for Erzurum.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, republican period, city centre, Lambert plan

Kaynakça

• Benevelo, L. (1977). History of modern architecture: The tradition of modern architecture. The MIT Press, Cambridge.
• Bilsel, C. (1996). Ideology and urbanism during the early republican period: Two master plans of İzmir and scenarios of modernization. METU Journal of Faculty of Architecture, 16(1-2), 13-30.
• Bilsel, C. (2009). İzmir’de Cumhuriyet dönemi planlaması (1923-1965): 20. yüzyıl kentsel mirası. Ege Mimarlık, 4(71), 12-18.
• Bilsel, C. (2010). Henri Prost’un İstanbul planlaması (1936-1951): Nazım planlar ve kentsel operasyonlarla kentin yapısal dönüşümü. P. Pinon, & C. Bilsel içinde, İmparatorluk başkentinden Cumhuriyet’in modern kentine: Henri Prost’un İstanbul planlaması (1936-1951).
• Çabuk, S. (2012). Kayseri’nin Cumhuriyet dönemindeki ilk kent düzenlemesi: 1933 Çaylak Planı. Metu JFA, 29(2), 63-87.
• Çetin, S. (2012). Geç Osmanlıdan erken Cumhuriyete İç Batı Anadolu'da kentsel yapının değişimi: Manisa, Afyon, Burdur ve Isparta kentleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. METU JFA, 29(2), 89-126.
• Doğanay, H. (1983). Erzurum’un şehirsel fonksiyonları ve başlıca planlama sorunları . Yayımlanmamış Doçentlik Tezi, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü.
• Dursun, D. (2020). Erzurum’un ilk planlama deneyimi: 1939 Lambert planı. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 35(4), 1877-1896.
• Günay, B. (2005). Ankara çekirdek alanının oluşumu ve 1990 Nazım Planı hakkında bir değerlendirme . T. Şenyapılı içinde, Cumhuriyet'in Ankara'sı (s. 61-118). ODTÜ Geliştirme Vakfı.
• Keskinok, Ç. (2010). Urban planning experience of Turkey in the 1930s. . METU JFA, 27(2), 173-188.
• Küçükuğurlu, M. (2011). Erzurum belediyesi tarihi 1, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e (1866-1930). Dergah Yayınları.
• Lambert, J. (1941). Erzurum’un urbanizm planı 1939. Belediyeler Dergisi, 65, 39-59.
• Pinon, P. (2010). Henri Prost: From Paris and Rome to Morocco and Istanbul. P. Pinon, & C. Bilsel içinde, İmparatorluk Başkentinden Cumhuriyet’in Modern Kentine: Henri Prost’un İstanbul Planlaması. (s. 15-49). İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Underwood, D. (1991). Alfred Agache, French sociology and modern urbanism in France and Brazil . Journal of the Society of Architectural Historians, 50(2), 130-166.
• Ünlü, T. (2007). Mersin’in mekânsal biçimlenme süreci ve planlama deneyimleri. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 22(3), 425-436.
• Wright, G. (1987). Tradition in the service of modernity: Architecture and urbanism in French Colonial Policy, 1900-1930 . The Journal of Modern History, 59(2), 291-316.