Cumhuriyetin 100. Yılında Yeni Yerleşim Alanlarının Morfolojik Analizlerinin Karşılaştırılması: Ataşehir ve Çaydaçıra Yerleşimleri

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 42, 916 - 948, 31.01.2024

Rüya Ardıçoğlu

https://doi.org/10.31198/idealkent.1383069

Öz

Yeni yerleşim alanlarının düzenlilik ve erişilebilirlik dereceleri sürdürülebilir yerleşim alanları üretmek için en önemli değişkenlerdir. Sokak dokuları, ada ve parsellerin biçim ve büyüklükleri, binaların parsel içindeki konumları yerleşim alanının erişilebilirlik ve yoğunluk düzeylerini doğrudan etkilemektedir. Bu kapsamda çalışmanın çıkış noktası; cumhuriyetin 100. yılında yeni yerleşim alanlarının biçimsel özelliklerinin analiz edilmesi ve karşılaştırılmasıdır. Bu alanların yol dokusu, ada ve parsel biçimlenişleri, bina – parsel ilişkileri, yerleşim alanının erişilebilirlik/bütünleşme düzeyi ve alanın plan yapısının düzenlilik derecelerinin ölçülmesi hedeflenmektedir. Çalışmada, Elazığ kentindeki iki yeni yerleşim bölgesi çalışma alanları olarak seçilmiştir. Çalışmada morfolojik analiz yöntemlerinden Space Syntax ve Conzen analizleri birlikte kullanılmıştır. Bu analizler ile her iki alanın yol dokusu, yapı adası, parsel, bina ve arazi kullanımlarıyla birlikte bütünleşme ve erişilebilirlik düzeyleri, aksiyel değerlerine dair bulgular elde edilmiştir. Çalışma sonucunda, her iki alanın yerleşim planlarının, düzenlilik derecelerinin, bütünleşme ve erişilebilirlik düzeylerinin, yol dokusu, ada/parsel biçimlenişlerinin farklı olduğu, alanlardan birinde yüksek yoğunluklu kapalı konut siteleri ve kooperatif konutları görülürken diğerinde az yoğunluklu mahalle oluşumu görülmüştür. Bu farklılıkların temel nedeni olarak ise topografyanın, zemin türünün ve konut üretim modellerinin etkili olduğu, yüksek yoğunluklu yeni yerleşim alanlarının arttığı kentlerimizde, düşük yoğunluklu ve az katlı mahalle oluşumlarının yeni yerleşimlerde de sürdürülebilen alternatif bir mekan olgusu olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

kentsel morfoloji, space syntax, Conzen yöntemi, erişilebilirlik, konut alanları

Comparison of Morphological Analysis of New Settlements on the 100th Anniversary of the Republic: Ataşehir and Çaydaçıra Districts

Öz

The regularity and accessibility levels of newly developed settlements are the most important parameters for producing sustainable settlements. The street patterns, shape and size of the blocks and plots, the positions of the buildings within the plot affect the settlement’s accessibility and density level. In this context, the starting point of the study is analyzing and comparing of the morphological features of the new settlements on the 100th anniversary of the republic. It is aimed to analyze the street patterns, island and plots, building - plot relations, accessibility/integration levels and the regularity of the plan structure of selected areas. In the study, two new residential areas in the city of Elazig were chosen and Space Syntax and Conzen analysis which are morphological analysis methods were used together. With these analyzes, findings regarding the street patterns, building blocks, plots and land uses, as well as integration and accessibility levels, and axial rates of both areas were obtained. As a result of the study, it was seen that the regularity, integration and accessibility levels, layout plans are different from each other. One of the area is embodied with high density gated communities, other one is formed as low rised neigborhood. The main reason for these differences was the topographical character and dwelling approaches. Also low-density and low-rise neighborhood formations can be an alternative space phenomenon that can be sustained in new settlements.

Anahtar Kelimeler

urban morphology, space syntax, Conzenian method, accessibility, residential districts

Kaynakça

• Akcan, E. (2009). Çeviride modern olan: şehir ve konutta Türk-Alman ilişkileri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Akdemir, İ.O. (2013). Şehirsel fonksiyonlar-doğal ortam ilişkileri: Elazığ eğitim fonksiyonu örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt: 23, Sayı: 1, Sayfa: 1-18
• Akyol Altun, D. (2010). Kapalı konut siteleri ve ‘mahalle’ kavramı. İdealkent Dergisi. Sayı 2, Aralık 2010, ss. 216-244
• Asiliskender, B. (2009). Cumhuriyet sonrası kalkınma hareketi olarak sanayileşme ve mekânsal değişim. Türkiye Araştırmalar Literatür Dergisi. Cilt 7, Sayı: 13,153-169
• Asiliskender, B. ve Özsoy, A. (2010). Cumhuriyet sonrası Kayseri’de modernleşme: mekânsal ve toplumsal değişim. itüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım. Cilt: 9, Sayı: 1, 31-42.
• Conzen, M. (1960). Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis. Insttute of Britsh Geographers London: Publicaton, George Philip.
• Conzen, MRG. (1981). The urban landscape historical development and management. Whitehand JWR (ed) The Urban Landscape: Historical Development and Management, 25-54.
• Çoban, A.N. (2012). Cumhuriyetin ilanından günümüze konut politikası. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt:67, No:3, ss. 75-108.
• Değirmenciler. E. (2008). Kentsel gelişim sürecinde Türkiye’de gayrimenkul değerleme sorunları ve çözüm önerileri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DİE. (2000). Nüfus istatistikleri. Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Elazığ Kentsel Strateji Belgesi. (2017). Elazığ ili kilometreye düşen kişi sayısı. Elazığ Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü.
• Hillier, B. (1996). Space is the machine. Cambridge: Press Syndicate University of Cambridge.Holl, S. 1988. Within the city: phenomena of relations. Design Quarterly 139: 4-10.
• Hillier, B. ve Hanson, J. (1984). The social logic of space. Cambridge University Press
• Hillier, B., Hanson, J.,Peponis, J., Hudson, J., Burdett, R. (1983). Space syntax: a new urban perspective. Architects Journal 178.
• Keleş, R. (2010). Kentleşme politikası (11. baskı). Ankara: İmge Yayınevi
• Koca, F. (2015). Türkiye’de geleneksel yerleşim örüntülerinin özgün karakter ve kültürel mirasını koruma anlayışına ontolojik bir yaklaşım. Planlama Dergisi. 25(1):32–43
• Özcan, Z. (2007). Anadolu konut yerleşim deseninde ikili oluşum Ankara Batıkent-Ergazi örneği. Journal of Faculty of Engineering and Architecture. 22(2), 295- 306.
• Şengül, T. (2001). Kentsel çelişki ve siyaset: Kapitalist kentleşme süreçleri üzerine yazılar. İstanbul: WALD.
• T.C. Resmî Gazete. (1981). Toplu konut kanunu, 10.07.1981.
• TOKİ. (2023). Kuruluş ve tarihçe. Erişim adresi: https://www.toki.gov.tr/kurulus-ve-tarihce.
• Topçu, M. ve Kubat, S. (2007). Morphological comparison of two historical Anatolian towns. 6th International Space Syntax Symposium, İstanbul.
• Tuğaç, Ç. (2021). Tarihsel gelişim süreci içinde Anadolu’daki yerleşimler ve konut tipolojileri üzerine bir değerlendirme. Mimarlık ve Yaşam Dergisi. 6 (1), (223-248).
• TÜİK. (2022). Nüfus bilgileri. Erişim adresi: http://www.tuik.gov.tr
• Tümer, Ö. ve Dostoğlu, N. (2008). Bursa’da dışa kapalı konut yerleşmelerinin oluşum süreci ve sınıflandırılması. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 13, Sayı 2
• Ünlü, T. ve Baş, Y. (2015). Mersin’de morfolojik süreçlerin değerlendirilmesi, Türkiye Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 14-16.
• Whitehand, J. W. R. (2007). Conzenian urban morphology and urban landscapes. Proceedings of the 6th International Space Syntax Symposium.
• Whitehand, J.W.R., Conzen, M.P., Gu, K. (2016). Plan analysis of historical cities: a Sino-European comparison. Urban Morphology, 20(2), 139–58.