KRONİK HASTALIK YÖNETİMİNDE BİREYİN AKTİF OLMASINI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 35 - 51, 26.05.2023

Cansu Koşar Şahin , Esin Sevgi Doğan , Dilan Deniz Akan , Ozden Dedeli Caydam , Sezgi Çınar Pakyüz

https://doi.org/10.52538/iduhes.1145565

Öz

Bu araştırmanın amacı kronik hastalık yönetiminde bireyin aktif olmasını etkileyen faktörlerin incelenmesidir. Tanımlayıcı kesitsel tipteki bu araştırmanın örneklemini primer tanısı diyabet, hipertansiyon, artrit, kalp yetersizliği, koroner arter hastalığı veya akut koroner sendrom olan, örnekleme dahil olma kriterlerini karşılayan ve araştırmaya katılmayı gönüllü olarak kabul eden 210 birey oluşturmuştur. Veriler sosyodemografik özellikler formu, kronik hastalığa ilişkin bilgi formu ve PAM (Hasta Aktiflik Düzeyi Ölçüm Aracı) ile toplandı. Örneklem grubunun kronik hastalık süresi ortalama 10,12±8,02 yıl olup, %31,9’unu diyebetes mellitus, %23,8’ini hipertansiyon, %14,8’ini artrit, %15,2’sini kalp yetersizliği ve %14,3’ünü korner arter hastalığı olan bireyler meydana getirmiştir. Örneklem grubunun PAM puan ortalaması 54,95±17,13 olup, %38,6’sının düzey 1, %15,7’sinin düzey 2, %28,1’inin düzey 3 ve %17,6’sının düzey 4’de yer aldığı saptanmıştır. Diyabetes mellitus grubunda sağlık personelinin önerdiği şekilde diyetine uyma ve doktorun önerdiği şekilde kontrollerine gitme ile PAM puan ortalaması arasında; KVS hastalık grubunda tabağa alınan yemeğe ilave tuz ekleme durumu ile PAM puan ortalaması arasında ve artrit grubunda yorgunluk/güçsüzlük düzeyleri ile PAM puan ortalaması arasında anlamlı fark olduğu belirlenmiştir. Kronik hastalığı olan bireylerin aktiflik düzeyleri arasında yaş, egzersiz sıklığı, yemek pişirirken eklenen tuz miktarı ve ayak muayenesi açısından anlamlı fark olduğu saptanmıştır. Kronik hastalığı olan bireylerin yaş, ayak muayene sıklığı, kan basıncı kontrol sıklığı ve egzersiz sıklığı ile PAM puanı arasında istatistiksel olarak pozitif yönde anlamlı; yemek pişirirken eklenen tuz miktarı ile PAM puanı arasında ise istatistiksel olarak negatif yönde anlamlı korelasyonlar olduğu saptanmıştır. Kronik hasta popülasyonu dağılımı daha çok düzey 1 ve 3’de ağırlık göstermiştir. PAM puanı arttıkça yaş, ayak muayene sıklığı, kan basıncı kontrol sıklığı ve egzersiz sıklığında artış olduğu; yemek pişirirken eklenen tuz miktarında ise düşüş olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kronik hastalık, hastalık yönetimi, özbakım

Kaynakça

• 1. Akca, N., Sönmez, S., Öke, P., (2018). Saygılı M. Hipertansiyon Hastalarında Hasta Aktifliği ve Tedaviye Uyum Düzeylerinin Değerlendirilmesi. 2. Uluslararası 12. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi. 1768-1776. Erişim tarihi: Bildiri_Kitab-sayfalar-1785-1795-Akca.pdf
• 2. Alegría, M., Sribney, W., Perez, D., Laderman, M. & Keefe, K. (2009). The Role of Patient Activation on Patient–Provider Communication and Quality of Care for US and Foreign Born Latino Patients. Journal of General Internal Medicine, 24(3), 534–41.
• 3. Bos-Touwen, I., Schuurmans, M., Monninkhof, E.M., Korpershoek, Y., Spruit-Bentvelzen, L., Graaf, I.E., Wit, N., Trappenburg, J. (2015). Patient and disease characteristics associated with activation for self management in patients with diabetes, chronic obstructive pulmonary disease, chronic heart failure and chronic renal disease: A cross-sectional survey study. PLOS ONE, 10(5), 1-15.
• 4. Creber, R.M., Chen, T., Weı, C., Lee, C.S. (2017). Brief Report: Patient Activation Among Urban Hospitalized Patients with Heart Failure. Journal of Cardiovascular Failure, 23(11), 817–820.
• 5. Deen, D., Lu, W., Rothstein, D., Santana, L. & Gold, M. (2011). Asking questions: The effect of a brief intervention in community health centers on patient activation. Patient Education and Counseling, 84(2), 257–260.
• 6. Dixon, A., Hibbard, J. & Tusler, M. (2009). How do people with different levels of activation self manage their chronic conditions. Patient, 2(4), 257-268.
• 7. Dunlay, S.M., Griffin, J.M., Redfield, M.M., Roger, V.L. (2017). Patient Activation in Acute Decompensated Heart Failure. Journal of Cardiovascular Nursing, 32(6), 560–567.
• 8. Greene, J., Hibbard, J. (2011). Why Does Patient Activation Matter? An Examination of the Relationships Between Patient Activation and Health-Related Outcomes. Journal of General Internal Medicine, 27(5), 520–6.
• 9. Hendrics, M., Rademakers, J. (2014). Relationships between patient activation, diseasespecific knowledge and health outcomes among people with diabetes; a survey study. BMC Health Services Research, 14(393), 1-9.
• 10. Hibbard, J.H., Mahoney, E.R., Stock, R. & Tusler, M. (2004). Development of the Patient Activation Measure (PAM): Conceptualizing and Measuring Activation in Patients and Consumers. HSR: Health Services Research, 39(4), 1005-1026.
• 11. Hibbard, J.H., Mahoney, E.R., Stock, R. & Tusler, M. (2005). Development and Testing of a Short Form of the Patient Activation Measure, HSR: Health Services Research, 40(6), 1918-1930.
• 12. Hibbard, J.H., Mahoney, E.R., Stock, R. & Tusler, M. (2007). Do Increases in Patient Activation Result in Improved Self-Management Behaviors. Health Research and Educational Trust, 42(4), 1443-1463.
• 13. Hibbard, J.H., Greene, J. & Tusler, M. (2009). Improving the Outcomes of Disease Management by Tailoring Care to the Patient’s Level of Activation. American Journal of managed care, 15(6), 353-360.
• 14. Hibbard, J.H. & Greene, J. (2013). What The Evidence Shows About Patient Activation: Better Health Outcomes and Care Experiences; Fewer Data on Costs. Health Affairs, 32(2), 207-214.
• 15. Johnson, M.L., Zimmerman, L., Welch, J.L., Hertzog, M., Pozehl, B., Plumb, T. (2016). Patient Activation with Knowledge, Self-Management and Confidence in Chronic Kidney Disease. Journal of Renal Care, 42(1), 15–22.
• 16. Koşar, C., Büyükkaya Besen, D. (2015). Kronik Hastalıklarda Hasta Aktifliği: Kavram Analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 8 (1), 45-51.
• 17. Koşar Şahin, C., Çınar Pakyüz, S., Dedeli Çaydam, Ö. (2018). Hemodiyaliz Tedavisi Alan Hastaların Sıvı Kısıtlamasına Uyumları ve Hasta Aktifliği Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(3): 126-137.
• 18. Kosar, C., Buyukkaya Besen, D. (2019). Adaptation of a patient activation measure (PAM) into Turkish: reliability and validity test. African Health Science, 19(1), 1811-1820.
• 19. Lubetkin, E.I., Marthe, W.L. & Gold, M.R. (2010). Levels and Correlates of Patient Activation in Health Center Settings: Building Strategies for Improving Health Outcomes. Journal of Health Care for the Poor and Underserved, 21, 796–808.
• 20. Pelin, M. (2017). Kronik Hastalık Yönetiminde Hasta Rolü, Yaşam Kalitesi ve Tedaviye Uyumun Değerlendirilmesi. T.C. Sakarya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 28-53. Danışman: Yrd. Doç. Dr. Havva SERT.
• 21. Rask, K., Ziemer, D., Kohler, S., Hawley, J.N., Arinde, F. & Barnes, C.S. (2009). Patient Activation Is Associated With Healthy Behaviors and Ease in Managing Diabetes in an Indigent Population. The Diabetes Educator, 35(4), 622-630.
• 22. Rijken, M., Heijmans, M., Jansen, D., Rademakers, J. (2014). Developments in patient activation of people with chronic illness and the impact of changes in self-reported health: resuls of a nationwide longitudinal study in The Netherlands. Patient Education and Counseling, 97, 383- 390.
• 23. Tusa, N., Kautiainen, H., Elfving, P., Sinikallio, S., Mäntyselkä, P. (2020). Relationship between patient activation measurement and self-rated health in patients with chronic diseases. BMC Family practice, 21(225), 1-8.
• 24. Türkmen, E. (2012). Kronik Hastalıklar ve Önemi, İçinde: Durna Z, Kronik Hastalıklar ve Bakım. Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, 37-49.
• 25. Vugt, H.A., Boels, A.M., Weerdt, I., Koning, E.J.P., Rutten, G. (2019). Patient activation in individuals with type 2 diabetes mellitus: associated factors and the role of insulin. Patient Preference and Adherence, 13, 73–81.
• 26. Wagner, E.H., Bennett, S.M., Austın, B.T., Greene, S.M. & Schaefer, J.K. (2005). Finding Common Ground: Patient-Centeredness and Evidence-Based Chronic Illness Care. The Journal of Alternatıve and Complementary Medicine, 11(1), 7-15.
• 27. Wilkinson, T.J., Memory, K., Lightfoot, C.J., Palmer, J., Smith, A.C. (2021). Determinants of patient activation and its association with cardiovascular disease risk in chronic kidney disease: A cross-sectional study. Health Expectations, 24: 843–852.