COVID-19 PANDEMİSİNDE AŞI SEÇİM ALTERNATİFLERİNİN ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ YÖNTEMİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 20, 04.07.2023

Huriye Akpınar

Öz

Koronavirüs salgının ilk olarak ortaya çıktığı 2019 Aralık ayından beri dünya genelinde birçok insan virüs kaynaklı enfekte olurken, birçok insan da hayatını kaybetmiştir. Özellikle pandeminin ilk dönemlerinde aşının olmaması insanların hayatlarını kaybetmesine sebep olmuştur. Virüsün ilk olarak ortaya çıkmasıyla birçok bilim insanı aşı üzerinde yoğunlaşmış ve yaklaşık bir yıl içinde ilk aşı ortaya çıkmıştır. Bu süreçten sonra ölüm oranları azalmaya başlamıştır. Aşının ortaya çıkmasıyla farklı aşı türleri de dünya genelinde kısa sürede bilim insanları tarafından yapılmıştır. Farklı aşı türlerinin olması ve çok sayıda kriter olması sebebiyle bu seçim süreci bir problem olarak adlandırılabilir. Aşı seçim problemi insan odaklı çok sayıda nitel ve nicel değişkenin etkisi altında kaldığından literatürde çok kriterli karar verme problemi olarak geçmektedir. Bu çalışmada bir aşı seçim problemi ele alınmıştır. Ele alınan problemin çözümü için çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan analitik hiyerarşi süreci yöntemi kullanılmıştır. Öncelikle aşı seçiminde kullanılacak kriterler belirlenmiştir. Bu kriterler doğrultusunda ülkemizde uygulanan üç farklı aşı belirlenmiştir. Çalışma sonucunda analitik hiyerarşi süreci yöntemi adımları uygulanmış ve üç aşıdan en uygun olanına karar verilmiş ve sonuçlar yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çok kriterli karar verme, Koronavirüs, pandemi, analitik hiyerarşi süreci, aşı seçimi

Kaynakça

• Akpınar, M. E., & Nişancı, Z. N. (2021). Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemine Dayalı Afet Sonrası Acil Durumlar İçin Geçici Barınma Alanı Seçimi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(42), 1368-1381.
• Dağdeviren, M., Yavuz, S., & Kılınç, N., (2009). Weapon selection using the AHP and TOPSIS methods under fuzzy environment. Expert Systems with Applications, 36: 8143-8151.
• Ghorui, N., Ghosh, A., Algehyne, E. A., Mondal, S. P., & Saha, A. K. (2020). AHP-TOPSIS inspired shopping mall site selection problem with fuzzy data. Mathematics, 8(8), 1380.
• Kecek, G., & Yüksel, R. (2016). Analitik Hiyerarşi Süreci (Ahp) Ve Promethee Teknikleriyle Akıllı Telefon Seçimi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (49), 46-62.
• Khan, A. U., & Ali, Y. (2020). Analytıcal Hierarchy Process (Ahp) And Analytıc Network Process Methods And Theır Applıcatıons: A Twenty Year Revıew From 2000-2019: Ahp & Anp techniques and their applications: Twenty years review from 2000 to 2019. International Journal of the Analytic Hierarchy Process, 12(3).
• Karolemeas, C., Tsigdinos, S., Tzouras, P. G., Nikitas, A., & Bakogiannis, E. (2021). Determining Electric Vehicle Charging Station Location Suitability: A Qualitative Study of Greek Stakeholders Employing Thematic Analysis and Analytical Hierarchy Process. Sustainability, 13(4), 2298.
• Kaya, T., & Kahraman, C., (2011). An integrated fuzzy AHP-ELECTRE methodology for environmental impact assessment. Expert Systems with Applications, 38:8553-8562.
• Kurniati, E., Sutanhaji, A.T., & Anggraini, O.A., 2013. Land acquisition and resettlement action plan (LARAP) of dam project using Analytical Hierarchical Process (AHP): A case study in Mujur Dam, Lombok Tengah District-West43 Nusa Tenggara, Indonesia. Procedia Environmental Sciences, 17: 418-423
• Özcan, T., Çelebi, N., & Esnaf, Ş., (2011). Comparative analysis of multi-criteria decision making methodologies and implementation of a warehouse location selection problem. Expert Systems with Applications, 38: 9773-9779.
• Pavel, S. T. I., Yetiskin, H., Uygut, M. A., Aslan, A. F., Aydın, G., İnan, Ö., & Ozdarendeli, A. (2021). Development of an inactivated vaccine against SARS CoV-2. Vaccines, 9(11), 1266.
• Rajak, M., & Shaw, K. (2019). Evaluation and selection of mobile health (mHealth) applications using AHP and fuzzy TOPSIS. Technology in Society, 59, 101186.
• Seçme, N.Y., Bayrakdaroğlu, A., & Kahraman, C., (2009). Fuzzy performance evaluation in Turkish banking sector using Analytic Hiyerarchy Process and TOPSIS. Expert Systems with Applications, 36: 11699-11709.
• Settou, B., Settou, N., Gouareh, A., Negrou, B., Mokhtara, C., & Messaoudi, D. (2021). A high-resolution geographic information system-analytical hierarchy process-based method for solar PV power plant site selection: a case study Algeria. Clean Technologies and Environmental Policy, 23(1), 219-234.
• Srdjevic, B., & Srdjevic, Z., 2013. Synthesis of individual best local priority vectors in AHP-group decision making. Applied Soft Computing, 13: 2045-2056
• Saaty, T. L. (2008). The Analytic Hierarchy Process, McGrawHill, New York, 1980. Akbari, N and Zahedi Keyvan, M. Application of ranking approaches and MADAM decision making. Tehran: Country Municipalities Organization.
• Ulutaş, A., Özkan, A. M., & Tağraf, H. (2018). Bulanik analitik hiyerarşi süreci ve bulanik gri ilişkisel analizi yöntemleri kullanilarak personel seçimi yapilmasi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(65), 223-232.
• Yıldırım, B. I., & Güzel, Ö. (2019). Seyahat Acentelerinin Turist Rehberi Seçim Kriterlerinin Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 30(1), 69-81.
• Yu, J., Wang, L., & Gong, X., 2013. Study on the status evaluation of urban road intersections traffic congestion base on AHP-TOPSIS modal. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 96: 609-616.
• Wang, Y., Xu, L., & Solangi, Y. A. (2020). Strategic renewable energy resources selection for Pakistan: Based on SWOT-Fuzzy AHP approach. Sustainable Cities and Society, 52, 101861.