Eyyûbîler Dönemi Dımaşk Medreseleri

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 1, 113 - 147, 30.06.2018

Mahmut Dündar

Öz

Eyyubilerin İslam dünyasına
yaptıkları birçok hizmetlerin yanında ilme verdikleri önem ve yaptıkları ilmi
faaliyetler bulunmaktadır. Bu faaliyetler ise, özellike Mısır’ın yanında  Eyyubilerin ikinci başkentleri durumunda olan
Dımaşk’ta daha önceden bulunan ve bu dönemde oluşturulan mescitlerde,
kütüphanelerde, küttablarda, ribat ve zaviye gibi tasvvufi eğitim kurumlarında
ve dönemin en düzenli eğitim kurumları olan medreselerde yürütülmektedir. Biz
medreselerin bu özelliğinden hareketle makalemizde bu dönemde Dımaşk
medreselerinde yürütülen eğitim ve öğretim faaliyetlerinden söz etmekteyiz.
Dolayısıyla önce medreselerin genel mahiyetinden kısaca bahsettikten sonra
özelliklerine ve yürüttükleri eğitim ve öğretim faaliyetlerine göre Dımaşk’taki
medreseleri ele almaktayız. 

Anahtar Kelimeler

Medrese, eğitim, Öğretim, faaliyet, Dımaşk

Kaynakça

• Ahmed Ali, ed-Derü’l-Fikri li’l-Endülüsiyyin ve’l-Meğaribe fi’l-Maşriki’l-Arabi, Daru Şemal, Dımaşk 1995.Ahmet İzzet Osman, et-Terbiyetu ve’l-Muctemeu’l-Mısri fi Asrı’l-Eyyubi,(Yayınlanmamış Doktora Tezi), Camiatu Esyut Külliyetü’l-Edeb, Esyut 1982.Akyüz,Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Alfa Yayınları, İstanbul 2001.Asîrî Merizen Said, Ta‘limü’t-Tıbbi fi’l-Meşriki’l-İslami, Nezmuhu ve Menahicuhu Hatta Nihayetü’l-Karni’s-Sabii’l-Hicri, Matbaatu Ma‘hadi’l-Buhusi’l-İlmiyye ve İhyai’t-Türasi’l-İslami bi Camiati Ümmül-Kura, Mekke 1412.Basuğuy, Bedrettin, Selahaddin-i Eyyubi Devrinde İlmi Faaliyetler,Hivda Yayınları, İstanbul 2009.Bedran, eş-Şeyh Abdulkadir Ahmed, Münadimetü’l-Etlal, el-Mektebu’l-İslami,Beyrut 1985.Bozkurt, Nabi, “ Medrese”, DİA, XXVIII, Ankara 2003,ss.323-327.Dehman, Muhammed Ahmed, el-Medresetü’l-Adıliyetü’l-Kübra, Mecelletü’l-Mecmau’l-Arabi bi Dımaşk, 1954.Ebu Şame, Şihabüddin Ebu Muhammed Abdurrahman b. İsmail b.İbrahim el-Makdısi, er-Revdeteyn fi Ahbari’d-Devleteyn en-Nuriyye ve’s-Salahiyye, Daru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, Kahire 1288.el- Bundari, Kavamüddin el-Feth b. Ali Muhammed, Sena el-Bark eş-Şami, Darü’l-Kitabi’l-Cedid, Beyrut 1971.el-‘Alebi, Ekrem Hasan, Hıtatu Dımaşk, Daru’t-Tabaa‘ , Dımaşk 1410.el-‘Alebi, Ekrem Hasan, Hitatu Dımaşk, Daru’t-Taba‘, Dımaşk 1989.el-‘Almevi, Abdulbasit b. Musa b. Muhammed, Muhtasaru Tenbihu’t-Talip ve İrşadi’d-Darisi ila Ahvali’l Kur’ani ve’l-Hadisi ve’l-Medarisi, Matbaatu’t-Teraki,Dımaşk 1344.el-Esnevi, Cemalüddin Abdurrahim, Tabakatü’ş-Şafiiyye, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1987.el-Hazımi, Nasır Muhammed Ali, el-Hayatu’l-İlmiyye fi Dımaşk fi’l-Asrı’l-Eyyubi, (Yüksek Lisans Tezi), Camiatu Ümmü’l-Kura Külliyetü’ş-Şeria, Sûdi Arabistan 2009.el-Hazımi, Nasır Muhammed Ali, el-Hayatü’l-İlmiye fi Dımaşk fi’l-‘Asri’l-Eyyubi, (Yüksek Lisans Tezi),Camiatu Ummü’l-Kura Külliyetü’ş-Şeriati ve’d-Diraseti’l-İslamiyye, Suuudi Arabistan 1421.el-kalkeşendi, Şihabuddin Ahmed b. Ali, Subhu’l-‘Aşa fi Sınâ‘ati’l İnşa, (thk. Muhammed Hüsnin Şemsüddin), Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1987.el-Kazvini, Zekeriyya b. Muhammed b. Mahmud, Asarü’l-Bilâd ve Ahbaru’l-‘İbad,Daru Sadr, Beyrut ts.el-Kıfti,Cemalüddin Ebu’l-Hasan, Ali b. Yusuf, Enbau’r-Ruvat ala Enbai’n-Nuhat,Muessesetü’l-Kütübü’s-Sakafiyye,Beyrut 1986.el-Münziri, Zekiyüddin Ebu Muhammed Abdulazim b. Abdulkuvva, et-Tekmile li Vefayâtü’n-Nakle, (thk. Beşşar Avvad Maruf), Muessesetü’r-Risale, Beyrut 1981.el-Yunini, Kutbuddin Musa b. Muhammed, Zeylu Mirati’z-Zaman, Daru’l-Kütübi’l-İslami, Kahire 1992.en-Nuaymi, Abdulkadir b. Muhammed ed-Dımaşki, ed-Dris fi Tarihi’l-Medaris,(thk. Cafer el-Hasani),Mektebetü’s-Sakafetü’d-Diniyye, Kahire 1988.es-Safedi, Selahuddin Halil b. Eybek b. Abdullah, el-Vafi bi’l-Vefeyat, Daru İhyau’t-Türas, Beyrut 2000.es-Subki, Tcüddin Ebû Nasr Abdulvahhab b. Ali b. Abdulkafi,Tabakatü’ş-Şafiiyyetü’l-Kübra, (thk.Abdulfettah Muhammed el-Hulvi, Mahmud Muhammed et-Tenahi),Daru İhyau Kütübi’l-Arabiyye,Kahire 1992.ez-ZEhebi, Ebu Abdullah Şemsüddin Muhammed, el-İber fi Haberin min Ğaber, Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, Byrut ts.George Makdisi, Ortaçağda Yükseköğretim İslam Dünyası ve Hıristiyan Batı, ( çev. Ali Hakan Çavuşoğlu), Hasan Tuncay Başoğlu, Gelenek Yayınları, İstanbul 2004.Gözütok,Şakir, İslam’ın Altın Çağında İlim, Nesil Yayınları, İstanbul 2012.İbn Ebi Useybia, Muvaffiküddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. el-Kasım,‘Uyunu’l-Enba’ fi Tabakati’l-Etıbba’, (thk. Nezar Rıza), Daru Mektebeti’l-Hayat, Beyrut 1965.İbn Ebi’l-Vefa, Ebu Muhammed Abdulkadir b. Muhammed el-Kureşi, el-Cevahirü’l-Müdiyye fi Tabakati’l-Hanefiyye, (thk. Abdulfettah Muhammed el-Hülûv), Matbaatu İsa el-Babi el-Halebi, Kahiret ts.İbn Hallikan, Ebu’l-‘Abbas Şemsüddin Ahmet b. Muhammet b. Ebibekir, Vefayatu’l-‘Ayan ve Enbau Ebnai’z-Zaman, (thk. İhsan Abbas),Daru Sadr,Beyrut 1949.İbn Kadi Şehbe,Ebubekir b. Ahmed b. Muhammed b. Ömer b. Muhammed Takiyüddin, Tabakatü’ş-Şafiiyye, Alemi’l-Kütüb, Beyrut 1407.İbn Kenan, Muhammed İsa, el-Mervecü’s-Sündüsiyyetü’l-Fesihe,(thk. Muhammed Ahmed Dehman),Dımaşk 1947.İbn Kesir, İmadüdddin Ebü’l-Feda İsmail b. Ömer, el-Bidaye ve’n-Nihaye,(thk.Ahmet Ebu Mülhim,vd.), Mektebetü’l-Mearif, Beyrut 1966.İbn Kesir, Tabakatü’l-Fukahaü’ş-Şafiiyye, (thk. Ömer Haşim, vd.), Mektebetü’s-Sakafetü’d-Diniyye, Kahire 1993.İbn Şeddad, İzzüddin Ebu Abdullah Muhammed b. Ali b. İbrahim, el-‘Alakü’l-Hatire fi Zikri Ümerai’ş-Şami ve’l-Cezire,(thk.Yahya Zekeriyya), Vezaretü’s-Sakafeti, Suriye, 1991.İbn Tûlûn, Şemsüddin Muhammed b. Tulun es-Salihi ed-Dımaşki,el-Kalâidü’l-Cevheriyye fi Tarihi’s-Sevalihiyye, Matbuatı Mecmeil-Luğati’l-Arabiyye, Dımaşk ts.İbn Vasıl, Muhammed b. Salim, Müferricü’l-Kürub fi Ahbari Beni Eyyub, (thk. Cemalüddin eş-Şiyal),Daru’l-Kalem,Kahire 1953.İbnu’l-Cevzi, Sıbt, Miratu’z-Zaman fi Tevarihi’l-‘Ayan, Darü’r-Risaleti’l-‘Alemiyye, Dımaşk 2013.İbnu’l-Cezeri, Şemsüddin Ebi’l-Hayr Muhammed b. Muhammed, Ğayetü’n-Nihaye fi Tabakati’l-Kurra’, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1982.İbnu’l-Esir el-Cezeri, ‘İzzüddin Ali b. Ebilkerem, el-Kamil fi’t-Tarih, Darü’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut 1986.İbnu’l-İmad, Abdulhayy Ahmed b. Muhammed, Şezeratü’z-Zeheb fi Ahbarin min Zeheb, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut ts.Mez,Adem, The Renaissanse of Islam. (çev. K. Buhş ve Mangoliouth), Londra 1937.Naci Maruf, Medarisu Kable’n-Nizamiye, Matbaatu’l-Camiu’l-İlmi’l-Iraki, Irak 1973.Sadık Ahmed, el-Medarisü’l- ‘Asruniyye fi Biladi’ş-Şam, Müessesetü’r-Risale, Dımaşk 1406.Sellam, Eymen Şahin, el-Medarisu’l-İslamiyye fi Mısır fi’l-‘Asri’l-Eyyubi ve Devruha fi Neşri’l-Mezhebi’s-Sünni ,(Yayınlanmamış Doktora Tezi),Tanta Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Tanta 1999.Şemseddin Sami, Kamus-ı Türki, İkdam Matbaası, İstanbul 1318.Tahir Ma‘ruf, Camiu’z-Zeytune ve Medarisu’l-İlim fi’l-Ahdeyn : el-Hafsi ve Türki, Daru’l-Arabiyeti’l-Kitab, Tunus 1980.Tez, Zeki, Bilim ve Teknikte Ortaçağ Müslümanları, Nobel Yayınları, Ankara 2001.Yıldız, Hakkı Dursun, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Çağ Yayınları, İstanbul 1992.Zengin, Zeki Salih, “Başlangıçtan Cumhuriyet Dönemine Din Eğitimi”, Din Eğitimi , (ed. Mustafa köylü-Nurullah Altaş),ss.23-47.