Deve, Aşiret ve Devlet: Osmanlı Madencilik ve Ordu Lojistiğinde Aşiret Develerinin Rolü

Yıl 2023, Sayı: 32, 148 - 163, 31.01.2023

Erdal Çiftçi

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1191939

Öz

Osmanlı Devleti’nde aşiretler ile ilgili çalışmalar çoğu zaman eşkıyalık ile sınırlı kalmıştır. Bu tartışmalar aşiretlerin ve dahili oldukları geçmişin dar bir perspektifle ele alınmasından neşet etmiştir. Fakat son dönem araştırmalar aşiretlerin Osmanlı sosyal, ekonomik ve siyasi gelişmelerinin uzağında olmadığını ortaya koymuştur. Bu çalışmada da aşiretlerin Osmanlı madencilik ve ordu lojistiğindeki yeri ve fonksiyonunu ele alarak onların bu iki önemli sahadaki kritik rolleri incelenmiştir. Aşiretlerin bu önemli fonksiyona sayıca yüksek sayıdaki develeri ile sahip oldukları anlaşılmaktadır. Osmanlı toplumunda yüksek sayıda deveye sahip olan zümreler aşiretler olduğundan madenlerden çıkarılan ham maddelerin kalhanelere ve Baruthane-i Amire’ye ulaştırılmasında ve burada üretilen mühimmatın da ordu ve cephelere aktarılmasında çoğunlukla aşiret develerinden yararlanılmıştır. Bunun yanı sıra zahire ve peksimet gibi yiyecek malzemelerinin de taşınmasında aşiret develeri kullanılmıştır. Osmanlı Devleti’nin sona erdiği dönemlere kadar aşiret develeri engebeli bölgelerde daha hızlı ve ekonomik taşımacılığı sağladığından sıklıkla istihdam edilmişlerdir. Bu çalışma Osmanlı arşiv kayıtlarından yararlanılarak aşiretlerin bazı madenler ve Osmanlı kara ordusu lojistiğindeki taşımacılık faaliyetlerinde devamlılık arz eden kritik faaliyetlerini analiz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Deve, Aşiret, Nakliye, Maden, Osmanlı Devleti.

Camel, Tribe and the State: The Role of Tribal Camels in the Ottoman Mining and Army Logistic

Öz

Banditry was the main focus of the majority of studies on Ottoman tribes. These arguments stemmed from a limited understanding of the history of the Ottoman tribes. However, recent researches have revealed that Ottoman tribes were connected to Ottoman social, economic, and political life. The function and major contributions of Ottoman tribes to the Ottoman mining and army logistics were investigated in this study. Tribes were known to have had a vital role in the Ottoman society due to the abundance of their camels. Tribal camels were primarily utilized for moving mined raw materials to smelters and Baruthane-i Amire, as well as moving the munitions made there to troops and fronts. Tribal camels were also used to transport food items like rusks and grains to the army in the front. Until the end of the Ottoman Empire, tribal camels were employed for transportation since they are faster and more cost-effective in rough terrains. Using Ottoman archival records, this study describes and analyzes the crucial roles played by the tribes in some mining and transportation operations related to the logistics of the Ottoman land army.

Anahtar Kelimeler

Camel, Tribe, Transportation, Mining, Ottoman Empire.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Osmanlı Arşivi (BOA):
• A.MKT.UM. 522/27.
• A.AMD. 94/34.
• A.DVNSMHM.d. 26/336.
• A.MKT.MHM. 366/42.
• A.MKT.UM. 163/48; 225/46.
• AE.SAMD III 37/3577.
• C.AS. 565/23702; 1065/46897; 1177/52421; 378/15643; 405/ 16714; 458/19112; 764/32265; 85/3980; 896/38559; 902/38867.
• C.DRB. 14/664; 26/1251; 7/326.
• C.ML. 99/4379.
• DH.EUM.KLU. 5/26.
• DH.İ.UM. 92/4.
• DH.İ.UM.EK. 73/57.
• DH.MTV. 29/49.
• DH.ŞFR. 478/31.
• HAT 1048/43240; 344/19621; 383/20607; 430/18928.
• TS.MA.e 1221/23; 1324/76; 1255/1840; 618/28; 1182/28; 618/26.
• Diğer Kaynaklar:
• 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/ 1567-1569)Özet-Transkripsiyon-İndeks I.(1998). Haz.Hacı Osman Yıldırım vd. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Divân-I Hümâyûn Sicilleri Dizisi: V.
• Arif. S. (2019). Osmanlı Kara Taşımacılığında Dev eve Türkmen Deveciler. 21. 303-322.
• Boyacı, N. K. (2019). 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı Doğu Cephesinde İnsan Kaynakları Seferberliği. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Çadırcı, M. (1989). Türkiye’de Kaza Yönetimi (1840-1876). Belleten. 53. 237-257.
• Çiçek, M.T. (2021). Negotiating Empire in the Middle East: Ottomans and Arab Nomads in the Modern Era, 1840-1914. Cambridge University Press.
• Çiftçi, E. (2018). Fragile Alliances in the Ottoman East: the Heyderan Tribe and the Empire. [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Bilkent Üniversitesi.
• Demirci, S. ve Arslan, H. (2019). Osmanlı Türkiyesi’nde Eşkıya, Devlet ve Siyaset. Yalın Yayıncılık.
• Düzbakar, Ö. (2003). Hüdavendigâr Sahasında Konar-Göçerler. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 4. 61-74.
• Ekin, Ü. (2017). Klasik Dönemde Osmanlı İmparatorluğu’nda Karayolu Ulaşımını ve Nakliyatı Etkiyelen Faktörler (1500-1800), Belleten. 291. 387-418.
• Ekin, Ü. (2022). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulaşım ve İletim Örgütlenmesi. Kadim. 3. 31-52.
• Ertürk, V. (2012). XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Vize Sancağında Eşkıyalık Faaliyetleri (1553-1574), Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 12, 97-107.
• Faroqhi, S. (1982). Camels, Wagons, and the Ottoman State in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. International Journal of Middle Eastern Studies. 14-4, 523-539.
• İnal, O. (2021). One-Humped History: The Camel as Historical Actor in the Late Ottoman Empire. International Journal of Middle Eastern Studies. 53. 57-72.
• İşbilir, Ö. (2003). Mekkâre. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 28. 554-555.
• Kaya, H. (2018). Osmanlı-İran Sınırında Bir Serhad Sancağı: Bayezid (1578-1848). [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Hacettepe Üniversitesi.
• Khoury, P. ve Kostiner, J. (1990). Tribes and State Formation in the Middle East. University of California Press.
• Köç, A. (2022). XIX. Yüzyılda Göçebe Hayatının Temsilcisi Olarak Varsak Köyü. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi. 14. 119-137.
• Köç, A. Kişisel Görüşme, e-mail, 17 Ekim 2022.
• Köksal, Y. ve Polatel, M. (2019). A Tribe as An Economic Actor: The Cihanbeyli Tribe and the Meat Provisioning of İstanbul in the Early Tanzimat Era. New Perspectives on Turkey. 61. 96-123.
• Lindner, R.P. (2000). Ortaçağ Anadolu’sunda Göçebeler ve Osmanlılar. İmge Kitabevi.
• Polat, S. (2020). IV. Murat Dönemi Osmanlı Seferlerinde Konar-Göçerlerin Et Temini ve Taşımacılık Hususundaki Rolleri. Türkiyat Mecmuası. 30-2. 671-698.
• Soyudoğan, M. (2011). Aşiretlerin Ekonomi Politiği ya da Olağan Şiddet: Osmanlı Ayıntab’ında Aşiret Eşkiyaları Üzerine. “Ta Ezelden Taşkındır…”Antep. Haz. Mehmet Nuri Gültekin. İletişim Yayınları. 125-154.
• Suavi, A. (2020). Aşiret. Antropoloji Sözlüğü. Islık Yayınları. 110-115.
• Tapper, R. (1997). Frontier Nomads of Iran: A Political and Social History of the Shahsevan. Cambridge University Press.
• Uçmaz, A. (2020). Devlet-Aşiret İlişkileri Miranlı Mustafa Paşa: Aşiret- Eşkıya-Hamidiye Alayları. Akademisyen Kitabevi.
• Usta, O. (2012). Celâliliğin Türkmen Cephesi: 17. Yüzyıl Anadolu Kırsalında Türkmen Voyvodası ve Türkmenler. Kebikeç. 33. 49-86.
• Üner, M.E. (2010). Aşiret, Eşkıya ve Devlet. Yalın Yayıncılık.