Şer‘iyye Mahkemesine Başvuran Halepli Kadınlar (956-972 / 1549-1565)

Yıl 2023, Sayı: 33, 244 - 261, 31.05.2023

Rahmi Tekin

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1246195

Öz

Osmanlı Devleti’nde mahkemelerin görev ve yetki alanları oldukça geniş olup, bu alana girmeyen herhangi bir hukukî ihtilaf yok gibidir. Mahkeme kararları tarih belirtilerek sicil defterine yazılır ve taraflara bununla ilgili birer belge verilirdi.
Osmanlı Devleti hâkimiyeti altında bulunan yerlerde, yargı işleminin âdil yapılabilmesi için o yerlere kâdı gönderilmiştir. Suriye arazisinin Osmanlı hâkimiyetine girmesinden sonra Şam, Humus, Hama ve Halep gibi merkezlere kâdı atanmıştır. Günümüze kadar intikal eden Halep Şer‘iyye (kâdı) sicillerinin ilki 956/1549 tarihlidir. Arapça olarak kaydedilen 1 numaralı şer‘iyye sicili çalışmamızın ana kaynağını oluşturmaktadır. Söz konusu sicilde üç bin üç yüz kırk sekiz belge bulunmaktadır. Bu sicilde Halep ve çevresinden, toplumun çeşitli kesiminden aralarındaki ihtilafı gidermek amacıyla birçok kişi mahkemeye müracaat etmiştir. Bunlar arasında; Yahudi, Hıristiyan, köylü, esnaf, tüccar, köle ve kadınlar bulunmaktadır. Kadınların mahkemeye yaptıkları müracaatların birçoğunun konusu nikâh, talak (boşanma), mehir, nafaka, vekâlet, ticarî ilişkiler, alacak verecek meselesi, berat-ı zimmet ve benzeri konulardan oluşmaktadır. Bu çalışmada, kendi haklarını savunan veya yaptığı işi tescil ettirmek amacıyla Halep Mahkemesi’ne başvuran kadınların durumu incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Halep, Şer'iyye Sicilleri, Kadın, Halep Mahkemesi, Osmanlı Devleti

Women from Aleppo Applying to the Sharia Court (956-972 / 1549-1565)

Öz

In the Ottoman Empire, the duties and jurisdictions of the courts are quite wide, and there seems to be no legal dispute that does not fall into this area. Court decisions were recorded in the registry book by specifying the date and a document was given to the parties. In order to make the judicial process fair in the places under the domination of the Ottoman State, qadi was sent to those places. After the Syrian territory came under Ottoman rule, qadi was appointed to centers such as Damascus, Homs, Hama and Aleppo. The first of the Aleppo Sharia (qadi) records that have survived until today is dated 956/1549. The sharia register number 1, recorded in Arabic, is the main source of our work. There are three thousand three hundred and forty-eight documents in the said registry. In this record, many people from Aleppo and its environs, from various segments of the society, applied to the court in order to resolve the conflict between them. Among them; There are Jews, Christians, peasants, artisans, merchants, slaves and women. The subjects of most of the applications made by women to the court are marriage, talaq (divorce), mahr, alimony, power of attorney, commercial relations, debt issue, berat-ı dhimmet and similar issues. In this study, the situation of women who defend their rights or apply to the Aleppo Court to register their work will be examined.

Anahtar Kelimeler

Aleppo, Sharia Court Records, Woman, Aleppo Court, Ottoman State

Kaynakça

• Akgündüz, A. (2018). Osmanlı Tarih ve Hukûk Istılâhları Kâmûsu. (1. Baskı). OSAV.
• Aktan, H. (2020). Miras. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 30, ss. 143-145). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aktan, H. (1992). Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi. İslâm Aile Hukuku. (C. 2, s. 428-429) içinde, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını.
• Ali Haydar Efendi. (2017). Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm C. 3. (R. Gündoğdu ve O.Erdem, Çev.).
• Aydın, M. Â. (1985). İslâm-Osmanlı Aile Hukuku. (1. Baskı). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Aydın, M. Â. (2004). Mehir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 28, ss. 389-390). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bilmen, Ö. N. (1976). Hukukı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu (1. Baskı). Bilmen Yayınevi.
• Cin, H. ve Akgündüz, A. (1989). Türk Hukuk Tarihi (1. Baskı). Selçuk Üniversitesi Yayınevi.
• Döndüren, H. (1993). Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali (1. Baskı). Erkam Yayınları.
• Erbay, C. (2006). Nafaka. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C.32, ss. 282). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gözübenli, B. Mefkûd. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C.38, ss. 353). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Haleb Şer‘iyye Sicili (HŞS), numara (nr) 1.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Kanavi%C3%A7e_i%C5%9. Erişim tarihi 23. 08. 2022.
• Kala, E. S. (2019). Osmanlı Dönemi Hanım Sultan Vakıfları Ve Sosyal Politika Uygulamaları. Vakıf Kuran Kadınlar, Ankara, Türkiye.
• Karaman, H. (1986). Mukayeseli İslâm Hukuku (1. Baskı). Nesil Yayınları.
• Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye, Dersaadet 1285.
• Sancar, A. (2010). Osmanlı Kadını Efsane ve Gerçek. (1. Baskı). (H.Öz, Çev.). Kaynak Yayınları.
• Schacht, J. Miras. İslam Ansiklopedisi, (C. 8, ss. 350-359). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Şemseddin S. (2015) Kamûs-ı Türkî. (1. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.