Muhaceretteki Türkistanlıların Sesi: Türkistan Türk Gençler Birliği (TTGB)

Yıl 2024, Sayı: 35, 365 - 378, 31.01.2024

Coşkun Kumru

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1308843

Öz

Türkiye, Türkistan mücadelesinin önde gelen isimlerinin göç etmesiyle beraber hariçteki Türkler için önemli bir merkez haline gelmiştir. Göçmen Türk liderler kısa zamanda siyasi faaliyetlere girişmiş ve birtakım teşkilatlar kurmaya başlamışlardır. Türkistan Milli Birliği gizli bir teşkilat olduğundan kamuoyuna karşı açık faaliyet gösterebilecek yeni bir kuruluşa ihtiyaç duyulmuştur. Bu ihtiyaç doğrultusunda 1927 yılında Türkistan Türk Gençler Birliği kurulmuştur. Böylece Türkistan Milli Birliği’nin açık faaliyet gösteremediği bütün siyasal ve sosyal faaliyetler bu teşkilat üzerinden yapılmaya başlanmıştır. İstanbul’daki Türkistanlıların bu isimde bir teşkilat kurdukları Yeni Türkistan dergisi vasıtasıyla öğrenilmiştir. TTGB, kanuna uygun şekilde tüm yerel kültür teşkilatlarıyla ilmi ve sosyal münasebet tesis etmek istemiştir. Diğer taraftan birliğin kesinlikle siyasetle uğraşmayacağı açıklanmıştır. Türkistan’ın istiklali doğrultusunda çalışmalar yapan teşkilat, muhacir Türklerin her türden maddi ve manevi sıkıntılarına çözüm üretmeye çalışmıştır. TTGB toplumsal hareketin canlanması, Türkistan milli ruhunun yerleşmesi ve bu ruh doğrultusunda milli kadroların yetişmesi noktasında çok büyük hizmetler vermiştir. Birliğin çok sayıda göçmen Türkistanlının yaşamını şekillendirdiği ve Türkiye’nin ilim hayatının gelişimine değerli bir katkı sağladığı çok açıktır. Birliğin faaliyetleri Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti tarafından her zaman desteklenmiş ve dikkatli şekilde takip edilmiştir. Literatürde Türkistan Türk Gençler Birliği ve faaliyetlerini başlı başına ele alan bir çalışma bulunmadığından çalışmamızda bu hususa ilişkin özgün bir katkı yapmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Türkistan Türk Gençler Birliği, Yeni Türkistan, Mecdeddin Delil

The Voice of The Emigrants of Turkestan: Union of The Turkestan Turkish Youth (TTGB)

Öz

Turkey has become an important center for Turks abroad with the emigration of the leading figures of the Turkestan struggle. Immigrant Turkish leaders entered political activities in a short time and started to establish some organizations. Since the Turkestan National Union is a secret organization, there was a need for a new organization that could operate openly against the public. Due to the need, Union of the Turkestan Turkish Youth was established in 1927. In this way, all political and social activities in which the Turkestan National Union was openly active began to be carried out through this organization. It was learned through Yeni Turkistan magazine that the Turkestanis in İstanbul established an organization with this name. TTGB wanted to establish scientific and social relations with all local cultural organizations in accordance with the law. On the other hand, it was announced that the union would not engage in politics at all. The organization, which works for the independence of Turkestan, has tried to find solutions to all kinds of material and moral problems of the immigrant Turks. TTGB provided great services for the revival of the social movement, the establishment of the Turkestan national spirit, and the training of national cadres in line with this spirit. It is clear that the union has shaped the lives of many immigrant Turkistanis and made a valuable contribution to the development of Turkey’s scientific life. The activities of the Union have always been supported and carefully followed by the government of the Republic of Turkey. Since there is no study on the Union of the Turkestan Turkish Youth and its activities in the current literature, it is aimed to make an original contribution to this issue in our study.

Anahtar Kelimeler

Turkestan, Union of the Turkestan Turkish Youth, New Turkistan, Mecdeddin Delil

Kaynakça

• 28 Eylül münasebetiyle Osman Bey tarafından irad edilen nutuk. (Eylül-Ekim 1928). Yeni Türkistan, Sayı 14-15, 9-12.
• Andican, A. A. (2003). Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. (1. Baskı). Emre Yayınları.
• Başkaya, M. (2019). Arşiv Belgelerine Göre Cumhuriyetin İlk Yıllarında Doğu Türkistan’ın Genel Durumu ve Türkiye ile Kültürel Münasebetler. Bilig, 89, 215-236.
• Baysun, A. R. (1945). Türkistan Millî Hareketleri. (1. Baskı). Zaman Kitapevi.
• Bennigsen, A. ve C. Quelquejay, Lemercier (1994). Step’de Ezan Sesleri. (2. Baskı). (Uzel, N. Çev.). İrfan Yayınevi. Can, S. (Aralık 1933). Şehidlerimizge abide ve matem merasimi. Yaş Türkistan, Sayı 49, 22-25.
• Hayit, B. (1987). 20. Yüzyılda Türkistan’ın Milli ve Sovyet Devletlerinin Karakterleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 51, 129-141.
• İfade. (Haziran 1927). Yeni Türkistan, Sayı: 1, 1.
• Jamolova, D. (2022). Buhara gençlerinin Türkiye’deki toplumları. S. Nurdan, M. Özler (Haz.)., XVIII. Türk Tarih kongresi-Kongreye sunulan bildiriler, X. Cilt, (1. Baskı, s. 281-294). İçinde. Kuban Matbaacılık Yayıncılık.
• Kara, A. (2009). Türkistan Türklerinin Kurtuluş savaşına katkıları. Güney Türkistan, https://guneyturkistan.wordpress.com/2009/10/10/turkistan-turklerinin-kurtulus-savasina-katkilari/ adresinden 31.12.2022 tarihinde alınmıştır.
• Karasar, H. A. (2016). The Early Turkestani Emigré Struggle and Turkestanism: Nation - Imagining in Emigration: 1925-1940. Bilig, 76, 179-204.
• Köseoğlu, T. (2020). Sovyetler’in Türkistan’ı Dönüştürme Politikasına Muhalefet: Yaş Türkistan Dergisi (1929-1939). (1. Baskı). TTK. Yayınları.
• Kunter, H. B. (1965). Tarsustaki Türkistan Zaviyelerinin Vakfiyeleri. Vakıflar Dergisi, 6, 31-50.
• Rahman, F. (1983). Rusya’daki Türkler’e Karşı Sovyet Politikasının Gelişimi (1917-1965). Türk Dünyası Araştırmaları, 23, 139-166.
• Togan, Z. V. (1981). Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi. Cilt I. Batı ve Kuzey Türkistan. (2. Baskı). Enderun Kitabevi.
• Togan, Z. V. (1999). Hâtıralar: Türkistan ve Diğer Müslüman Doğu Türklerinin Millî Varlık ve Kültür Mücadeleleri. (1. Baskı). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Türkistan Türk gençler birliği (VI. yıl dönümü münasebetiyle). (Ağustos 1933). Yaş Türkistan, Sayı 45, 6-8.
• Türkistan Türk gençler birliği’nin üçüncü sene-i devriyesi. (Kasım 1930). Yeni Türkistan, Sayı 29, 20-22.
• Türkistan Türk gençleri birligi’niñ yıldönimi bayramı. (Ekim 1935). Yaş Türkistan, Sayı 71, 50.
• Türkistan Türk gençleri birliği neşriyatı. (Eylül 1936). Yaş Türkistan, Sayı 82, Dış Kapak.
• Türkistan Türk gençleri birliği neşriyatı. (Mart 1937). Yaş Türkistan, Sayı 88, Dış Kapak.
• Türkistan Türk gençleri birliği. (Ekim-Kasım 1927). Yeni Türkistan, Sayı 5-6, 48-49.
• Türkiye haberleri. (Ocak 1931). Yeni Türkistan, Sayı 31, 13-14.
• Yalçınkaya, A. (1997). Sömürgecilik-Panislamizm Işığında Türkistan (1856’dan Günümüze). (1. Baskı). Timaş Yayınları.
• Yeni Türkistan ve Ruslar, Başmakale (2005). Türkistan’ın bağımsızlığına hizmet eden “Yeni Türkistan”dan seçilmiş makaleler (1927-1931). (1. Baskı). Ayaz Tahir Türkistan İdil-Ural Vakfı.