Antiquities Policies and Museology Activities in the Ottoman Empire

Yıl 2024, Sayı: 37, 370 - 383, 15.10.2024

Medine Güngör

https://doi.org/10.54600/igdirsosbilder.1497673

Öz

ABSTRACT
The roots of Turkish Museology are based on the Mecma-ı Asar-ı Atika (Collection of Ancient Artifacts), which forms the foundation of the Istanbul Archaeology Museums. In 1845, during a visit to Yalova, Sultan Abdülmecit decided to transfer Eastern Roman inscriptions to Istanbul after seeing them, leading to the collection of artifacts in Hagia Irene, which had been used as an arsenal until then. The museum was organized into two sections: Mecma-i Eslihai Atika and Mecma-i Asar-ı Atika. The former, dating back to earlier periods, laid the groundwork for the Harbiye Military Museum. The Mecma-i Asar-ı Atika collection was curated during the tenure of Grand Vizier Ali Pasha and established as the Ottoman Empire's first museum in 1869 under the name "Müze-i Hûmayun" by the Minister of Education Saffet Pasha. Edward Goold, a teacher from Galatasaray High School, was appointed as the museum's first director in the same year. A decree was issued instructing provinces to send historical artifacts to the museum without damaging them, and the Asarı Atika Regulations came into effect within the same year.As the number of collected artifacts increased, a search for a new building commenced, leading to the decision to move the museum to the Tiled Kiosk. The museum, relocated to the Tiled Kiosk, became operational in 1880. Following the death of Museum Director Anton Dethier, the search for a new director began. Osman Hamdi Bey, who holds a significant place in Turkish Museology history, was appointed to this position on September 11, 1881.
During that period, there was a lack of regulations to prevent individuals from abroad engaging in archaeological excavations and potentially looting archaeological sites. Therefore, the Asar-ı Atika regulations were issued to control and register excavations.

Anahtar Kelimeler

Museology, Asar-ı Atika, relic policies

Osmanlı İmparatorluğu'nda Eski Eser Politikaları ve Müzecilik Faaliyetleri

Öz

Türk Müzeciliği'nin kökleri, İstanbul Arkeoloji Müzeleri'nin temelini oluşturan Mecma-ı Asar-ı Atika'ya (Eski Eserler Koleksiyonu) dayanmaktadır. 1845 yılında Padişah Abdülmecit'in Yalova ziyareti sırasında Doğu Roma yazıtlarını görmesi ve bunları İstanbul'a nakletme kararı, 1846 yılında Osmanlı Devlet adamı Ahmet Fethi Paşa tarafından, o güne kadar silah deposu olarak kullanılan Aya İrini'de eserlerin toplanmasına yol açtı. Müze, Mecma-i Eslihai Atika ve Mecma-i Asar-ı Atika olmak üzere iki bölümde düzenlenmiş, kuruluşu daha eski dönemlere dayanan Mecma-i Eslihai Atika bölümü, Harbiye Askeri Müzesi'nin temelini oluşturmuştur.
Mecma-ı Asar-ı Atika koleksiyonu, Sadrazam Ali Paşa döneminde düzenlenmiş ve 1869 yılında dönemin Maarif Nazırı Saffet Paşa tarafından "Müze-i Hûmayun" adıyla Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk müzesi olarak kurulmuştur. Aynı yıl içinde Galatasaray Lisesi öğretmenlerinden Edward Goold, müzenin ilk müze müdürü olarak görevlendirilmiştir. Vilayetlere gönderilen genelge ile çevrelerindeki tarihi eserleri tahrip etmeden müzeye iletmeleri istenmiş; aynı yıl içinde ilk Asarı Atika Nizamnamesi yürürlüğe girmiştir. Müzede toplanan eserlerin sayısının artması üzerine yeni bir bina arayışına girilmiş ve müzenin Çinili Köşk'e taşınması kararı alınmıştır. Çinili Köşk'e taşınan müze, 1880 yılında faaliyete geçmiştir. Müzenin Çinili Köşk'e taşınmasının ardından Müze Müdürü Anton Dethier'in ölümü üzerine yeni müdür arayışları başlamış, Türk Müzecilik tarihinde önemli bir yere sahip olan Osman Hamdi Bey, 11 Eylül 1881 tarihinde bu göreve atanmıştır. O dönemde ülke dışından gelip kazı çalışmalarıyla arkeolojik alanları yağma sayılabilecek şekilde kazan kişileri engelleyecek bir nizamnamenin eksikliği görülmektedir. Bundan dolayı Asar-ı Atika nizamnameleri yayımlanmıştır. Bu nizamnameler ile yapılacak kazılar kayıt ve kontrol altına alınmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

müzecilik, Asar-ı Atika, Eski eser politikaları

Kaynakça

• Akçura, N. (1972). Türkiye ve Eski Eserler. Mimarlık Dergisi(106), 39-42.
• Akozan, F. (1997). Türkiye’de Tarihi Anıtları Koruma Teşkilatı ve Kanunlar. İstanbul: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yayını.
• Ar, B. (2013). Osmanlı Döneminde Aya İrini ve Yakın Çevresi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Aytekin, O. (1997). Osmanlı ve Cumhuriyet’in Eski Eser Politikaları. Tarih ve Medeniyet Dergisi, 43, 53-55.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri. (1872). Arşiv Belgesi. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri.
• Batur, S. (1983). Dünyada Müzeciliğin Gelişmesi. A. v. Mücteba içinde, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi 6. Cilt (s. 1473). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cezar, M. (1971). Sanatta Batı'ya Açılış ve Osman Hamdi. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Cezar, M. (1995). Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Çal, H. (1997). Osmanlı Devletinde Âsâr-ı Atîka Nizamnâmeleri. Vakıflar Dergisi(26), 391-400.
• Çal, H. (2005). Osmanlı Devletinde Âsâr-ı Atîka Nizamnâmeler. S. Yalçın içinde, Prof. Dr. Yaşar Kopraman'a Armağan (s. 234-270). Ankara: Yok.
• Devellioğlu, F. (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Yayınevi.
• Eldem, E. (2010). An Ottoman Traveler to the Orient. Osman Hamdi Bey. Z. İnankur, R. Lewis, & M. Roberts içinde, The Poetics and Politics of Place. Ottoman Istanbul and British Orientalism (s. 168-181). Istanbul: Suna and Inan Kirac Foundation, Pera Museum.
• Eldem, E. (2015). Cultural Heritage in Turkey: An Eminently Political Matter. D. Haller, & A. Lichtenberger içinde, Essays on Heritage, Tourism and Society in the Mena Region (s. 67-90). Paderborn: Ferdinand Schöningh.
• Eyice, S. (1985). "Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu" Maddesi. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi,. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gerçek, F. (1999). Türk Müzeciliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karaduman, H. (1955). Türkiye’de Eski Eser Kaçakçılığı. Ankara: ICOM Türkiye Milli Komitesi.
• Karaduman, H. (2023, 12 10). Belgelerle İlk Türk Asar-ı Atika Nizamnamesi. Türk Tarih Kurumu Web Sitesi: https://belgeler.gov.tr/tam-metin/34/tur adresinden alındı
• Kazancı, S. (1998). XIX. Yy. Osmanlı Müzeciliği. Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Keleş, V. (2003). Modern Müzecilik ve Türk Müzeciliği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1-17.
• Koşay, H. Z., Ongun, M. E., Bayram, S., & Tan, E. (2013). Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Çağlarında Türk Kazı Tarih. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kuruloğlu, F. (2010). Osmanlı Devleti'inde Müzecilik. Tarih Okulu(6), 45-61.
• Kutlu Dilbaz, B. (2018). Osmanlı Devleti’nin Arkeoloji Politikası. İstanbul: Metamorfoz Yayıncılık.
• Madran, E. (1985). Osmanlı Devletinde Eski Eser ve Onarım Üzerine Gözlemler. Belleten, 49(195), 503-546.
• Mumcu, A. (1969). Eski Eserler Hukuku ve Türkiye. A.Ü Hukuk Fakültesi Dergisi(27), 45-78.
• Mumcu, A. (1970). Eski Eserler Hukuku ve Türkiye. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 45-78.
• Önge, M. (2018). Kültür Mirasını Tanımlamak İçin Türkiye’de Kullanılan İlk Özgün Terim: Âsâr-ı Atîka. Avrasya Terim Dergisi, 6(1), 8-14.
• Öniz, H. (2020). Osman Hamdi Bey. Türkiye Turizm Ansiklopedisi: https://turkiyeturizmansiklopedisi.com/osman-hamdi-bey adresinden alındı
• Öz, T. (1949). Ahmet Fethi Paşa ve Müzeler. Türk Arkeoloji Dergisi, 1-15.
• Öz, T. (1993). Topkapı Sarayı’nda Fatih Sultan Mehmed II. ye Ait Eserler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özdoğan, M. (2006). Arkeolojinin Politikası ve Politik Bir Araç Olarak Arkeoloji. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Özkan, S. (1999). Osmanlı Devleti’nde Arkeolojik Kazı ve Müzecilik Faaliyetleri. İzmir: Prof.Dr. İsmail Aka Armağanı.
• Rukancı, F., & Anameriç, H. (2019). Arşiv Belgeleri ile II. Abdülhamid Dönemi Müzecilik Faaliyetleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 38(66), 383-418.
• Serbestoğlu, İ., & Açık, T. (2013). Osmanlı Devleti’nde Modern Bir Okul Projesi: Müze-i Hümâyûn Mektebi. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 6(12), 157-172.
• Shaw, W. (2004). Osmanlı müzeciliği. İstanbul: İlletişim.
• Şahin , G. (2007). Avrupalıların Osmanlı Ülkesindeki Eski Eserlerle İlgili İzlenimleri ve Osmanlı Müzeciliği. AÜDTCF. Tarih Araştırmaları Dergisi(52), 487-501.
• Tataroğlu, E. (2018). Osman Hamdi Bey: 19.Yüzyılın Türk Müzecisi-Devlet Adamı-Ressamı Sanat Eğitimcisi-Arkeoloğu. Milli Eğitim, 48(221), 175-185.
• Türkseven, H. (2010). Osmanlı Devleti’nde Eski Eser Politikası ve Müze-i Hümâyûn’un Kuruluşu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi-.
• Yaraş, A. (1994). Anadolu’daki İlk Koleksiyonculuk ve Müzecilik Faaliyetleri. II. Müzecilik Semineri Bildirileri (s. 19-21). İstanbul: Askeri Müze Yayınevi, .
• Yücel, E. (1993). Aya İrini Kilisesi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Yücel, E. (1999). Türkiye’de Müzecilik. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.