THE EFFECTS OF RELIGIOUS PLACES ON COLLECTIVE MEMORY: THE CASE OF ISTANBUL HAGIOS PANTELEIMON ORTHODOX CHURCH

Yıl 2019, Sayı: 39, 171 - 188, 30.01.2019

Ayla Deniz , E. Murat Özgür , Muhammet Öksüz

https://doi.org/10.32003/iggei.469070

Cited By: 4

Öz

Traces of
the collective memory of a society can be found in various places. In
particular, places where members of the community perform their daily practices
and/or visit frequently in specific times are the places where social
reproduction is the strongest. In this way, it is possible to increase the
communication within the group, develop the sense of belonging and construct
the identity of community. For this reason, these places where the memories of
the groups are tied are called memory places and the sanctuaries have a special
position in these places. In this respect, it is not a coincidence that the
sanctuaries are mostly at the center of the spatial organization of the
communities. The sanctuaries are a place of existence, especially for migrant
groups whose ethnic composition is different from the majority. From this point
of view, in this study, the meaning of the Church of Aya Panteleymon in
Istanbul is discussed as a place of memory. The aim of this study is to
understand the practices of different groups of migrants coming together
through common religion in the process of creating collective memory. This
study was conducted by using qualitative research methods. Within the scope of
the study, it is seen that there are various ruptures in the historical existence
of the church. However, it was understood that after the collapse of Soviet
Union, the church became active again. Despite historical breaks,
intergenerational intersections, and changing meanings, the church's community
thinks that the church is an adhesive that protects the memory of society and
some people create a new identity by combining Orthodoxy with the idea of the
Soviet Union.

Anahtar Kelimeler

Place of Memory, Collective Memory, İstanbul, Hagios Panteleimon Orthodox Church

DİNİ MEKÂNLARIN TOPLUMSAL HAFIZAYA ETKİLERİ: İSTANBUL AYA PANTELEYMON ORTODOKS KİLİSESİ ÖRNEĞİ

Öz

Bir toplumun
kolektif hafızasının izini, çeşitli mekânlarda bulmak mümkündür. Özellikle
toplumun üyelerinin gündelik pratiklerini gerçekleştirdikleri ve/veya belirli
bir takvim eşliğinde sıkça ziyaret ettikleri mekânlar, sosyal yeniden üretimin
en güçlü olduğu alanlardır. Bu yolla hem grup içi iletişimin artması ve aidiyet
duygusunun gelişmesi hem de bununla ilişkili kimlik ediniminin gerçekleşmesi
mümkün olur. Bu yüzden grupların hafızalarının düğümlendiği bu mekânlar hafıza
mekânları olarak isimlendirilirler ve bu alanlar içinde mabetlerin özel bir
yeri vardır. Bu bakımdan, toplulukların mekânsal örgütlenmesinin merkezinde
çoğunlukla mabetlerin yer alması tesadüf değildir. Mabetler, özellikle
çoğunluktan farklı bir etnik kompozisyona sahip olan göçmen grupları için bir
var oluş alanıdır. Bu noktadan hareketle bu çalışmada, İstanbul’da yaşayan
Ortodokslara hizmet veren Aya Panteleymon Kilisesi’nin bir hafıza mekânı olarak
anlamı konu edilmektedir. Bu yolla ortak din üzerinden bir araya gelen farklı
göçmen gruplarının, kolektif hafıza yaratma sürecindeki pratiklerinin
anlaşılması amaçlanmaktadır. Bu çalışma, nitel araştırma yöntemleri
kullanılarak yapılmıştır. Çalışma kapsamında, kilisenin tarihsel varoluşunda
çeşitli kopuşların olduğu görülmüştür. Bununla birlikte, kilisenin, Sovyetler
Birliğinin dağılmasıyla birlikte yeniden aktif hale geldiği anlaşılmıştır.
Kilisenin cemaati, tarihsel kırılmalar, nesiller-arası kesişim ve değişen
anlamlara rağmen, kiliseyi topluluk hafızasını koruyan bir tutkal olarak görmektedir.
Ayrıca kilisenin cemaatinin bir kısmı, Sovyetler Birliği fikriyle Ortodoksluğu
birleştirerek yeni bir kimlik yaratmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hafıza Mekânı, İstanbul, Kolektif Hafıza, Aya Panteleymon Ortodoks Kilisesi

Kaynakça

• Akbaba-Bozok, B. (2009). Mardı̇n Süryanı̇ cemaatı̇ örneğinde kültürel ı̇fade ve anlam üretme alanı olarak rı̇tüeller ve müzı̇k. (Yüksek Lı̇sans Tezi, Dokuz Eylül Ünı̇versı̇tesı̇ Güzel Sanatlar Enstı̇tüsü, İzmir).
• Aktürk, Ş. (2015). Almanya, Rusya ve Türkiye’de Etnisite Rejimleri ve Milliyet. (Çev: V. Eke). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Alderman, D. & Inwood, J. (2013). Landscapes of memory and socially just futures. In Johnson, N., Schein, R. & Winders, J. (Eds.), Cultural geography (pp. 186–19). Oxford: Wiley-Blackwell.
• Anderson, B. (2017). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması. (Çev: İ. Savaşır). (9. Baskı). İstanbul: Metis.
• Arabacı, F. (1997). Fransa’da Müslüman toplumun örgütlenmesi ve Türk İslam kimliğini korumada cami ve derneklerin fonksiyonu. Diyanet İlmi Dergi, 33(3), 87-106.
• Asker, A. (2010). Kilise savaşları: Moskova-Kiev-İstanbul. 21. Yüzyıl Dergisi, 21, 31-38.
• Aslanova, S. (2006). Rus Ortodoks Kilisesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara).
• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. (Çev: A. Tekin). (2. Baskı). İstanbul: Ayrıntı.
• Atik, A. & Bilginer-Erdoğan, Ş. (2014). Toplumsal bellek ve medya. Atatürk İletişim Dergisi, 6, 1-16.
• Avcıoğlu, S. S. & Akın, O. (2017). Kolektif bellek ve kentsel mekân algısı bağlamında İstanbul Tuzla Köyiçi Koruma Bölgesi’nin mekânsal değişiminin ı̇rdelenmesi. İdeal Kent, 22(8), 423-450.
• Baltacı, C. (1985). İslâm medeniyetinde câmi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 225-241.
• Boym, S. (2009). Nostaljinin Geleceği. (Çev: F.B. Aydar). İstanbul: Metis Yayınevi.
• Buğra, A. (2012). The changing welfare regime of Turkey: neoliberalism, cultural conservativism and social solidarity redefined. In Dedeoğlu, S. ve Elveren, A. Y. (Eds.), Gender and society in Turkey: the ımpact of neoliberal policies, political Islam and eu accession (pp. 15-31). Londra: I. B. Tauris
• Burke, P. (2009). Afişten Heykele, Minyatürden Fotoğrafa Tarihin Görgü Tanıkları. (Çev: Z. Yelçe). (2. Baskı). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Can, Y. & Yılmaz, M. (2008). Müslümanların fethedilen topraklarda mevcut gayri İslam mabetlere yaklaşımı. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 8(2), 27-52.
• Chambers, I. (2005). Göç, Kültür, Kimlik. İstanbul: Ayrıntı.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar Nasıl Anımsar?. (Çev: A. Şenel). (2. Baskı). İstanbul: Ayrıntı.
• Coştu Y. (2013). İngiltere’deki Türk-Müslüman Göçmenler; Dini Organizasyonlar. Çorum: Lider Matbaacılık.
• Creswell, T. (2004). Place: A Short Introduction. Oxford: Blackwell.
• Deleon, J. (2008). Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar. (1. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Deniz, Ç. (2014). Hafıza Yelpazesi: Toplumsal Hafıza Bağlamında Hindistan Kızılay Heyetleri. İstanbul: E Yayınları.
• Doomernik, J. (1995). The institutionalization of Turkish Islam in Germany and the Netherlands: A Comparison’. Ethnic and Racial Studies, 18(1), 46–63.
• Dos, L. (2010). Azerbaycan Rus Ortodoks Kilisesi. (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara).
• Dualı, Ş. M. (2014). Patrik Kiril ve soğuk savaş sonrası Rus Ortodoks kilisesinin yeniden yapılandırılması. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 3(1), 1-21.
• Dwyer, O. & Alderman, D. (2008). Memorial Landscapes: Analytic Questions and Metaphors. Geoforum, 73, 165–178.
• Erbağcı, K. (2018). Toplumsal bellek ve kentsel dönüşüm: İstanbul, Fener-Balat örneği. (Yüksek Lisans Tezi, Bilgi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp adresinden edinilmiştir.
• Erol, S. (2015). İstanbul Süryani kadîm cemaatinde etno-dinsel kimliğin inşası ve kimlik stratejileri. (Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara).
• Fetzer, J. & Soper, J. C. (2005). Muslims and the state in Britain, France, and Germany. Cambridge: Cambridge University Press.
• Geaves, R. (2005). Negotiating British citizenship and Muslim identity. In Abbas, T. (Eds), Muslim Britain: Communities under pressure (pp. 66–77). London: Zed Books.
• Halbwachs, M. (1950). La Memorie Collective (1. Baskı). Paris: Presses Universitaires de France
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif Hafıza. (Çev: B. Barış). (1. Baskı). İstanbul: Heretik.
• Hervieu-Léger, D. (2000). Religion as a Chain of Memory. (Çev: S. Lee). (1. Baskı). Cambridge: Polity Press.
• Hobsbawn, E. & Rager, T. (2006). Geleneğin İcadı. (Çev: M.M. Şahin). (1. Baskı). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Hoelscher, S. & Alderman, D. H. (2004). Memory and place: geographies of a critical relationship. Social and Cultural Geography, 5(3), 347- 356.
• İskefiyeli, İ. (2007). Ermeni kimliğinin oluşumunda din faktörü: Hıristiyanlık, kilise ve misyonerler. Akademik İncelemeler. 2(1), 231-255.
• Jensen. S. V. (2016). Institutional Governance of Minority Religious Practices: Insights from a Study of Muslim Practices in Danish Schools. Journal of Ethnic and Migration Studies 42 (3), 418-436.
• Jones, O. (2011). Geography, memory and non-representational geographies. Geography Compass. 5(12), 875-885.
• Lash, S. & Urry, J. (1994). Economies of Sign and Space. Sage: London.
• Mcdowell, S. (2009). Memory. In N. Thrift, & R. Andkitchin, (Eds.), International encyclopedia of human geography (pp.59–63). Amsterdam: Elsevier Online.
• Middleton, D. & Edwards, D. (1990). Collective Remembering. Sage: London.
• Murtezaoğlu, S. (2012). Kültürel belleğin ritüel yoluyla kuruluşu. Motif Akademik Halkbilimi Dergisi 3, 344-350.
• Neyzi, L. (2016). İstanbul’da Hatırlamak ve Unutmak: Birey, Bellek ve Aidiyet. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Nora, O. (1984). La Lieux de Memoire. (1. Baskı). Paris: Gallimard
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. (Çev: M.E. Özcan). (1. Baskı). Ankara: Dost.
• Olick, J. K. (1999). Collective Memory: The Two Cultures. Sociological Theory, 17 (3), 333-348.
• Özer, İ. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yaşam ve Moda. (1. Baskı). İstanbul: Truva Yayınları
• Ricouer, P. (2012). Hafıza, Tarih, Unutuş. (1. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları.
• Selinda, S. (2006). İstanbul Ortodoks Ermeni kiliselerinde vaftiz mekânları. (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Sevinç, B. (2009). Türkiye bağlamında dinlerarası ı̇lişkiler ve süreç yapıları. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp adresinden edinilmiştir.
• Sevinç, B. (2013). Ontolojik mekân siyasası ve mabet. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 67, 51-69.
• Somuncuoğlu, A. (2004). Rus Ortodoks Kilisesi’nin eski Sovyet alanındaki misyonu. Karadeniz Araştırmaları, 2, 93-107.
• Tatari, E. (2009). Theories of the state accommodation of Islamic religious practices in Western Europe. Journal of Ethnic and Migration Studies, 35(2), 271-288.
• Temel, M. (2010). Atatürk Dönemi Din Hizmetleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Till, K. & Kuusisto-Arponen, A. (2015). Towards responsible geographies of memory: complexities of place and the ethics of remembering. Erdkunde, 69(4), 291–306.
• Till, K. E. (2003). Places of memory. In Agnew, J., Mitchell K. & O’Tuathail. (Eds.), Companion to political geography (pp. 289-301.). Oxford: Blackwell.
• Till, K. E. (2005). The New Berlin: Memory, Politics, Place. Minneapolis: University of Minneapolis Press.
• Toprak, Z. (1992). İstanbulluya Rusya’nın armağanları: Haraşolar. İstanbul Dergisi, 1, 72-79
• Trittler, S. (2018). Consequences of religious and secular boundaries among the majority population for perceived discrimination among Muslim minorities in Western Europe. Journal of Ethnic and Migration Studies, 1-21.
• Türker, N. (2013). İstanbul Rum Ortodoks Kilisesi’nde dini ritüellerde aidiyet algısı temsili. (Doktora Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul).
• Urry, J. (1999). Mekânları Tüketmek. (Çev: R.G. Öğdül). (1. Baskı). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Wylie, J. (2007). Landscape. London: Routledge.