ORTAOKULDA ÖĞRENCİLERE VE ÖĞRETMENLERİNE GÖRE MEKÂNSAL DÜŞÜNME BECERİLERİ

Yıl 2021, Sayı: 43, 80 - 97, 26.01.2021

Hasan Gönülaçar , Mustafa Öztürk

https://doi.org/10.32003/igge.799288

Öz

Sosyal Bilgiler dersinde coğrafya disiplini ile öğrencilerin yaşadığı mekânı doğru tanımaları ve ondan bilinçli yararlanmaları amaçlanır. Bu amaç için mekânsal düşünme becerilerinin ortaokul eğitiminin ilk yılından itibaren kazandırılması önem taşır. Bu çalışmada bir ortaokuldaki 5. ve 8. sınıf öğrencileri ile Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin mekânsal düşünme becerileri hakkındaki görüşleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Nitel araştırma tasarımlarından durum çalışmasının kullanıldığı bu çalışmada veri toplama aracı olarak Gönülaçar tarafından hazırlanan etkinlik temelli testin sonuçlarına göre belirlenen on sekiz öğrenci ve iki Sosyal Bilgiler öğretmeniyle gerçekleştirilen yarı-yapılandırılmış görüşmeler kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, ortaokul öğrencilerinin harita okuma, konum, mekânı algılama becerilerinin yeterince gelişmediği, buna karşın gözlem, doğal ve teknolojik yön bulma becerilerinin nispeten geliştiği görülmüştür. Öğretmenlerin ise bu becerileri geliştirmeye yönelik ders işleme yöntem ve tekniklerine uzak oldukları ve beceri öğretmeye dönük olarak sadece sınıf içi teknolojik aletleri işe koştukları ve sınıf dışı etkinliklere mesafeli yaklaştıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Bilgiler Eğitimi, Beceri Öğretimi, Mekânsal Düşünme Becerileri

SPATIAL THINKING SKILLS ACCORDING TO STUDENTS AND TEACHERS IN SECONDARY SCHOOL

Öz

With the discipline of geography in the Social Studies course, it is aimed that students get to know the place they live in correctly and benefit from it consciously. For this purpose, spatial thinking skills should be gained from the first year of secondary school education. In this study, the opinions of 5th and 8th grade students and social studies teachers in a secondary school about spatial thinking skills were tried to be revealed. In this study, in which case study from qualitative research designs was used, semi-structured interviews with eighteen students and two Social Studies teachers determined according to the results of the activity-based test prepared by Gonulaçar were used as a data collection tool. According to the findings, it was observed that map reading, location, spatial skills of secondary school students were not sufficiently developed, whereas their observation, natural and technological direction-finding skills were relatively developed. Teachers, on the other hand, were found to be far from teaching methods and techniques to improve these skills, and that they only used in-class technological devices to teach skills and were distant to outside-class activities.

Anahtar Kelimeler

Social Science Educations, Skill Teaching, Spatial Thinking Skills

Kaynakça

• Ablak, S. (2019). Mekânı algılama. B. Aksoy, B. Akbaba & B. Kılcan (Ed.), Sosyal bilgilerde beceri öğretimi içinde (s. 413-431). Ankara: Pegem Yayınevi.
• Ak, E. (2006). Bilgisayar teknolojisi eşliğinde mekân kavramının dönüşümü yeni mekân tanımları. (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Akbaş, Y. & Toros, S. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının mekânsal teknolojilere yönelik öz yeterlik algılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54), 1-10, http://dx.doi.org/10.17719/jisr.20175434632
• Akengin, H. & Ersoy, F. (2015). Sosyal bilgiler eğitiminde mekânsal öğrenme ortamlarının tarihçesi. R. Sever & E. Koçoğlu (Ed.) Sosyal bilgiler eğitiminde mekânsal öğrenme ortamları içinde (s.17-38) Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Akkuş, A. (1995). Harita Bilgisi. Konya: Öz Eğitim Yayınları.
• Akınoğlu, O. (2006). Coğrafya eğitimi ve toplum. Marmara Coğrafya Dergisi, 13, 25-48.
• Alkış, S. (2010). Coğrafya öğretiminde inceleme gezileri ve arazi çalışmaları. R. Özer & A. Demirci (Ed.), Coğrafya öğretiminde yöntem ve yaklaşımlar içinde (s. 93-123). İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Atalay, İ. (2004). Doğa Bilimleri Sözlüğü. Ankara: Meta Basım Matbaacılık.
• Bahar, H. H., Sayar, K. & Başıbüyük, A. (2010). İlköğretim öğrencilerinin kroki okuma becerilerinin incelenmesi (Erzincan örneği). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 229-246.
• Balderstone, D. & Lambert, D. (2000). Learning to Teach Geography in The Secondary School, A Companion to School Experience. London: Routeledge Falmer.
• Baloğlu Uğurlu, N. & Aladağ, E. (2015). Mekânsal düşünmenin sosyal bilgiler öğretim programındaki yeri ve öğretmenlerin bu beceri hakkındaki görüşleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 32, 22-42.
• Başıbüyük, A. & Çıkılı, Y. (2002). İlköğretim 6.ve 7.sınıf sosyal bilgiler coğrafya konularında çalışma kâğıdı ve dilsiz harita kullanımının öğrenci motivasyon ve başarısı üzerine etkisi. Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 16, 29-38.
• Bilgili, M. (2016). Coğrafya öğretiminde mekân ve yer karmaşası üzerine bir araştırma. Coğrafya Eğitimi Dergisi, 2(1), 11-19.
• Creswell, J.W. (2013). Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. (Çev: M. Üstün & S. B. Demir). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çakıroğlu, A. & Kuruyer, H.G. (2016). Öğrenme ve öğretim kavramlarının değişimi ve sonuçları: davranış değiştirme mi, beceri öğretimi mi? Turkish Studies, 11(3), 679-688.
• Çepni, O. (2019). Konum analizi. B. Aksoy, B. Akbaba & B. Kılcan (Ed.), Sosyal bilgilerde beceri öğretimi içinde (s. 367-387). Ankara: Pegem Yayınevi.
• Demiralp, N. (2006). Coğrafya öğretiminde gösteri yöntemi kullanılarak harita ve küre kullanım becerilerinin geliştirilmesi. (Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Demircioğlu, İ. H. & Akengin, H. (2015). Zamana ve mekâna ilişkin becerilerin öğretimi, C. Öztürk (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi Demokratik Vatandaşlık Eğitimi içinde (s.187-224), Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Erdoğan, E. (2019). Gözlem becerisi. B. Aksoy, B. Akbaba & B. Kılcan (Ed.), Sosyal bilgilerde beceri eğitimi içinde (s. 199-209). Ankara: Pegem Yayınları.
• Ertuğrul, Z. (2008). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin harita ve küre kullanım becerilerinin tespiti. (Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Gersmehl, P. & Gersmehl, C. (2007). Spatial thinking by young children: neurologic evidence for early development and “educability”. Journal of Geography, 106(5), 181-191, DOI: 10.1080/00221340701809108.
• Gersmehl, P. (2008). Teaching Geography Second Edition. London: The Guilford Press.
• Golledge, R. G., M. Marsh. & S. Battersby. (2008). Matching geospatial concepts with geographic educational needs. Geographical Research, 46(1), 85-98.
• Gönülaçar, H. (2019). Ortaokul öğrencilerinin mekânsal düşünme becerilerinin gelişimi: bir durum çalışması. (Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Heffron, S. G. & Downs, R. M. (2012). Geography For Life: National Geography Standards. (2nd ed.). Washington, D.C.: National Council for Geographic Education.
• Jo, I. & Bednarz, S.W. (2009). Evaluating geography textbook questions from a spatial perspective: using concepts of space, tools of representation, and cognitive processes to evaluate spatiality. The Journal of Geography, 108(1), 4-13.
• Karakaş Özür, N. & Şahin, S. (2017). Sosyal bilgiler dersinde sınıf dışı etkinliklerin öğrenci başarısına etkisi. Ahievran Üniversitesi, Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 324-347.
• Karatekin, K. & Yılmaz, A. (2019). Çevre okuryazarlığı becerisi. B. Aksoy, B. Akbaba & B. Kılcan (Ed.), Sosyal bilgilerde beceri eğitimi içinde (s. 25-53). Ankara: Pegem Yayınları.
• Kastens, K. A. & Liben, L. S. (2010). Children's strategies and difficulties while using a map to record locations in an outdoor environment. International Research in Geographical and Environmental Education, 19(4), 315-340, DOI:10.1080/10382046.2010.519151.
• Kızılçaoğlu, A. (2007). Harita becerilerine pedagojik bir bakış. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 340-358.
• Koç, H. & Çiftçi, T. (2016). Sınıf öğretmeni adaylarının harita okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 34, 9-20.
• Koç, H. & Karatekin, K. (2016). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının harita okuryazarlığı düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16, özel sayı, 441-461.
• Köşker, N. (2012). Sınıf öğretmeni adaylarının mekânsal biliş yeterliliklerine ilişkin görüşleri. Journal of World of Turks, 4(3), 161-173.
• Kuzey, M. (2016). Ortaokul öğrencilerinin harita ve yön okuryazarlığı üzerine bir inceleme. (Yayınlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Mcclure, R. W. (1992). A conceptual model for map skills curriculum development based upon a cognitive fıeld theory philosophy. (Yayınlanmamış doktora tezi, Oklahoma State University, Oklahoma).
• MEB. (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programı (eğitim amacıyla hazırlanan taslak baskı). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB. (2018). Sosyal Bilgiler Öğretimi Programı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Miles, M. B. & Huberman, M. (1994). Qualitative Data Analysis: A Sourcebook of New Methods. (2nd ed.). Beverly Hills, CA: Sage Publications.
• Mohan, L., Mohan, A. & Uttal, D. (2015). Research on thinking and learning with maps and geospatial technologies [Harita ve mekânsal teknolojilerle düşünme ve öğrenme araştırmaları] (Çev: M. Öztürk). Coğrafya Eğitimi Dergisi [Turkish Journal of Geography Education], 1(2), 63-77.
• Mutluer, C. (2013). Sosyal bilgiler programında yer alan beceriler hakkında sosyal bilgiler öğretmen görüşleri (İzmir Menemen örneği). Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(7), 355-362.
• National Research Council (2006). Learning to Think Spatially. Washington, DC: The National Academies Press. https://doi.org/10.17226/11019.
• Öcal, A. (2007). İlköğretim sosyal bilgiler dersinde 6. sınıf öğrencilerinin mekânsal biliş becerilerinin incelenmesi. (Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Öncü, M. (2019). Ortaöğretim öğrencilerinin harita beceri düzeylerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma: Şanlıurfa ili örneği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Özen, R. & Sağlam, H.İ. (2010). İlköğretim öğrencilerinin değişim ve sürekliliği algılayışı. Akademik Bakış Dergisi, 22, 1-15.
• Öztürk, M. & Mutlu, N. (2017). Sosyal bilgiler ve tarih derslerinde beceri ve değerleri ne kadar öğretiyoruz? Sakarya Üniversitesi Eğitim Dergisi, 7(3) 552-563. Doi: 10.19126/suje.328256
• Öztürk, M. (2007). Coğrafya; gelişimi, içeriği ve eğitimi. S. Karabağ & S. Şahin (Ed.), Kuram ve uygulamada coğrafya eğitimi içinde (s. 1-53). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Öztürk, M. (2010). Mekânı algılama becerisi. M. Safran (Ed.), Tarih nasıl öğretilir? tarih öğretmenleri için özel öğretim yöntemleri içinde (s. 83-95). İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Öztürk, M. (2012). Coğrafya öğretmenlerinin post-modern coğrafya algıları. Eğitim Bilim Dergisi, 37(166), 262- 274.
• Öztürk, M. (2014). Coğrafya Eğitiminde Araştırma. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Senemoğlu, N. (2018). Gelişme, Öğrenme ve Öğretim Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Sönmez, Ö. F. & Aksoy, B. (2013). Cumhuriyetten günümüze ilköğretim programlarında harita becerileri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 171, 269-288.
• Sönmez, Ö. F. (2019). Harita okuryazarlığı. B. Aksoy, B. Akbaba & B. Kılcan (Ed.), Sosyal bilgilerde beceri öğretimi içinde (s. 219-233). Ankara: Pegem Yayınevi.
• Şanlı, C. & Sezer, A. (2019). Coğrafya derslerinde mekânsal düşünme öğretimi ölçeği: Türkçeye uyarlama geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ege Coğrafya Dergisi, 28(2), 213-225.
• Şanlı, C. (2020). Mekânsal düşünme becerisinin sosyal bilgiler ders kitapları sorularında analizi. International Journal of Geography and Geography Education, 42, 118-132.
• Şimşek, Ü. & Yıldırım, T. (2020). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin öğrencilere çevre okuryazarlığı becerisi kazandırmada okul dışı coğrafya öğretiminden yararlanma durumları. Turkish Studies-Education, 15(6), 4525- 4538.
• Taş, H. İ. (2010). Zihin haritaları, harita okuma becerisi ve görselleştirme. R. Özey & A. Demirci (Ed.), Coğrafya öğretiminde yöntem ve yaklaşımlar içinde (s. 149-187). Ankara: Aktif Yayınevi.
• Thrift, N. (2003). Space: The fundamental stuff of geography. In S. L. Holloway, S. P. Rice & G. Valentine (Eds.), Advanced key concept in geography (pp. 85-96). London: Sage.
• Tümertekin, E. & Özgüç, N. (2017). İnsan, Çevre ve Mekân. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Türker, A. (2019). Değişim ve sürekliliği algılama. B. Aksoy, B. Akbaba & B. Kılcan (Ed.), Sosyal bilgilerde beceri öğretimi içinde (s. 53-67). Ankara: Pegem Yayınevi.
• Uysal, A. (2015). Londra’daki Türklerde mekân ve aidiyet ilişkisi. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, 30, 61-78.
• Ünlü, M. & Yıldırım, S. (2017). Coğrafya dersi öğretim programına bir coğrafi beceri önerisi: Mekânsal düşünme becerisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 35, 13-20.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yin, R. K. (2008). Case Study Reseach Design and Methods 4. Edition. vol. 5. London: Sage.