İslam Hukukunda Gaibin Yargılanması

Yıl 2021, Sayı: 38, 71 - 101, 30.10.2021

Mehmet Dirik , Ayhan Hira

Öz

İnsanlar arasında çıkan anlaşmazlıkların adâlet ve hakkaniyete uygun biçimde çözümü yargı kurumunun vazifesidir. Anlaşmazlığın usulüne uygun biçimde mahkemeye taşınması ve gerekli görmesi mahkeme davayı kabul eder ve çekişmeyle ilgili yargı aşamasına geçilir. Yargılamada asıl olan belirlenen zamanda davacı ve davalı tarafın hazır olmaları, iddia ve savunmanın yüz yüze yapılması; hâkimin de kendisinde ortaya çıkan kanaate göre hüküm vermesidir. Ancak bazı durumlarda tarafları bir araya getirme ve çekişmeli yargı imkânı oluşmamaktadır. Bu durumda davaların uzayıp gitmemesi, haksızlıkların sürüncemede kalmaması ve hakların kaybolmaması için mahkemede hazır bulunmayan taraf hakkında gıyabi yargılama usulüne başvurarak yargılama yapılmaktadır. Gıyabi yargılamanın cevazı ve şartları noktasında İslam hukuk ekolleri çeşitli görüşler ortaya koymuşlardır. İlke olarak İslam hukuk ekollerinin sınırları dar veya geniş, şartları az veya çok gıyabi yargılama usulüne başvurulabileceği görüşünde oldukları söylenebilir. Bu makalede gıyabi yargılama usulünün mahiyeti, imkânı, delileri, icra şekli ve hükmü hakkında İslam hukuk mezhepleri ele alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, gaib, gıyabi yargılama, mahkeme, adâlet

The Trial of the Absent in Islamic Law

Öz

It is the duty of the judicial institution to settle disputes between people in accordance with justice and equity. If the dispute is duly brought to the court, the court accepts the case if it deems necessary and proceeds to the judicial stage of the dispute. The fact that the plaintiff and the defendant were present at the appointed time in the proceedings, and that the allegation and defense were made face to face; the judge also judges according to the resulting opinion. However, in some cases, there is no possibility of bringing the parties together and contested jurisdiction. In this case, the proceedings are made by applying in absentia proceedings against the party who is not present in the court in order to ensure that the cases do not go on, the injustices do not persist and the rights are not lost. The schools of Islamic law have presented various views on the response and conditions of the absentia proceedings. As a matter of principle, the schools of Islamic law can be said that they have a narrow or wide boundary and that the conditions are more or less absent. In this article, Islamic law denominations are tried to be discussed about the nature, possibility, proofs, execution form and provision of the absentia procedure..

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, gaib, absenteeism, court, justice

Kaynakça

• Ali Haydar, Dürerü’l-hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, İstanbul, 1303.
• Aslan, Nasi, İslam Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri, Adana: Karahan Kitabevi, 2014.
• Aslan, Nasi, İslam Yargılama Hukukunda “Şühûdü’l-Hal”Jüri, Adana: Karahan Kitabevi, 2018.
• Atar, Fahrettin, “Sulh”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2009, XXXVII, 481-485.
• ————, “Kaza”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2002, XXV, 113-117.
• ————, İslam Yargılama Hukukunun Esasları, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2013.
• Behütî, Yûnus b. İdrîs, Keşşâfü’l-kınâ‘ ‘an metni’l-İknâ’, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslamiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul, 1991.
• Boynukalın, Ertuğrul, “Yemin”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2013, XLIII, 417-420.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed, Hâşiye ale’ş-Şerhi’l-kebîr, Daru’l-fikr, ts.
• Ebû Ğudde, Hasen Abdü’l-ğanî, Hel li’l-kâdî el-hükm ‘ale’l-ğâib, Riyad, 1425.
• Gözübenli, Beşir, “Mefkûd”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara: 2003, XXVII, 353-356.
• Hira, Ayhan, İslam Muhakeme Hukukunda Gıyabî Yargılama, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• İbn Âbidîn, Muhammed Alâüddîn, Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr, Beyrut, 1412/1992.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed, el-Kavânînü’l- fıkhiyye, b.y., ts.
• İbn Ferhûn, Burhâneddin, Tebsıratü’l-hükkâm, Mektebetü’l-külliyyâtü’l-ezheriyye, 1406/1986.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed, el-Muhallâ bi’l-âsâr, Beyrut, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed, el-Muğnî, Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968.
• İbn Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm, el-İcmâ‘, Dâru’l-müslim, 1425/2004.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid, Kahire, 1425/2004.
• Kâsânî, Ebû Bekir Alâuddin b. Mes’ud, Bedâi’u’s-senâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
• Köse, Saffet, İslam Hukukuna Giriş, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2016.
• Oruç, Muhammed Ferruh-Mehmet Dirik, “Hanefîlerde Örf-Maslahat-İstihsan İlişkisi (Serahsi Örneği)”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. VII, sy. 2, (2020), 1092-1119.
• Özen, Şükrü, “İnfaz”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2000, XXII, 290-292.
• Özkan, Mehmet, “İslam Muhakeme (Yargı) Hukuku”, İslam Hukuku II, İstanbul 2019, 343-373.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl, el-Mebsût, Beyrut, 1414/1993.
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti me’âni’l-Minhâc, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Trablusî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Halîl, Mu‘înü’l-hükkâm fîmâ yetereddedü beyne’l-hasmeyni mine’l-ahkâm, Dâru’l-fikr, ts.
• Yavuz, Cevdet, “Dava”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 1994, IX, 12-16.
• Yıldırım, Mustafa, “Tahkîm”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2010, XXXIX, 411-413.