Osmanlı Toplumunda Evlilik İçi Şiddetin Fetvalara Yansıyan Suretleri ve Müftülerin Lazım Gördüğü Müeyyideler

Yıl 2021, Sayı: 38, 129 - 159, 30.10.2021

Muharrem Midilli

Öz

Bu makale Osmanlı fetvalarına yansıyan yönleriyle evlilik içi şiddeti ve müeyyidesini ele almaktadır. Amaç müftülere bizzat sorulmuş olan fetvalardan hareketle Osmanlı toplumunda evlilik içi şiddetin şekillerini ve hâkim hukuk sistemindeki muhtemel yaptırımlarını göstermektir. Anadolu ve Rumeli’de görev yapmış müftülere ait binlerce fetva Osmanlı toplumunda evlilik içi şiddetin genellikle kocadan karısına yönelik olarak gerçekleştiğini göstermektedir. Hakaret ve küfür evlilik içinde kadının maruz kaldığı en yaygın şiddet şeklidir. Müftülerin genellikle tazir öngördüğü bu şiddet şekli kimi durumlarda kocayı liân veya tecdid-i iman yapmak zorunda bırakır. Her iki durum da evlilik bağından kurtulmak isteyen fakat kanuni sebebi olmayan kadınlara tefrik imkânı verir. Müftüler karısını haklı bir sebep olmadan döven kocaya tazir cezası öngörür. Dövmek kendi başına kadına tefrik hakkı vermese bile talâkın bir daha dövmemeye talik edildiği durumlarda boşanma sebebidir. Kocanın zıhâr yoluyla eşini mağdur etmesi veya eşleri arasında adaletsiz davranması hâllerinde tazir gerekir. Kesin bir şekilde boşadığı eşiyle cinsel ilişkiyi sürdüren koca hakkında zina kapsamında ölüme kadar varabilen ağır cezalar lazım görülür. Kadının ikrah altında nikâhlanması ya da evlilik içinde ters ilişkiye zorlanması ağır bir tazir cezasına tabidir. Kocanın karısını kasten veya ihmal suretiyle nafakasız terk ettiği, ikrah altında mehir ve nafaka gibi maddi haklarından feragat ettirdiği veya ölüm hastalığında mirastan mahrum bırakmak amacıyla boşadığı hâllerde kadının hakları korunur. Makale Osmanlı kadının evlilik içinde maruz kaldığı koca şiddetinin fetvalara yansıyan bütün bu şekillerini ve müftüler tarafından gerekli görülen müeyyidelerini betimlemekte ve yorumlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Hukuku, Evlilik İçi Şiddet, Kadın, Fetva, Yaptırım

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK Kariyer Geliştirme Programı (3501)

Proje Numarası

119K818

Forms of Marital Violence Reflected in Fatwas and Its Sanctions Deemed Necessary by Muftis In Ottoman Society

Öz

This article deals with marital violence and its sanction, as reflected in the Ottoman fatwas. It aims to describe the forms of marital violence in Ottoman society and its possible sanctions in the prevailing legal system, based on the fatwas that were asked to the muftis personally. Thousands of fatwas belonging to muftis who served in Anatolia and Rumelia indicate that marital violence in Ottoman society was generally perpetrated from husband to wife. Insulting and swearing are the most common forms of violence against women in marriage. This form of violence, which muftis usually consider the tazir necessary, sometimes compels the husband to make li‘ān or renew his faith. Both situations allow women who want to get rid of the marriage bond but do not have a legal ground to be separated. Muftis deem the tazir necessary for a husband who beats his wife without just cause. Even if beating does not give the woman the right to be separated, it is a reason for divorce in case where the talāq is bound to not beating. Tazir is required in cases where the husband victimizes his wife through zihār or acts unjustly between his wives. Severe punishments up to death within the scope of adultery are deemed necessary for the husband who continues sexual relations with his wife, whom he has definitely divorced. It is subject to a heavy tazir punishment if a woman is married under compulsion or forced to have an anal intercourse within the marriage. The rights of the woman are protected in cases where the husband leaves his wife without alimony intentionally or negligently and forces her to give up tangible rights such as dowry and alimony, and divorces her to deprive of inheritance in fatal illness. The article describes and interprets all these forms of husband violence that Ottoman women were subjected to in marriage, reflected in the fatwas, and the sanctions deemed necessary by the muftis.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Law, Marital Violence, Wife, Fatwa, Sanction

Proje Numarası

119K818

Kaynakça

• Abdullah b. Mehmed, Yenişehirli, Behcetü’l-fetâvâ, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Nadir Eserler-Türkçe, 1583, vr. 1b-310b.
• Âkifzâde, Abdürrahim b. İsmail el-Amasî, Mecelletü’l-mehâkim, Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde, 274, vr. 1b-378b.
• Ali Efendi, Çatalcalı, Fetâvâ-yı Ali Efendi, İstanbul: Matba‘a-i Âmire, 1311.
• Ankaravî, Süleyman b. Veli, Tercümetü’l-Gurer ve’d-Dürer, 2. Baskı, İstanbul: Dârü’t-Tıbâ‘ati’l-Âmire, 1292.
• Ankaravî, Ahmed Hamdullah b. İsmail, Mir’atü’l-mürâfi‘în, Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 685, vr. 1b-250a/2-499.
• Aydın, Mehmet Akif, Osmanlı Aile Hukuku, 1. Baskı, İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Muhammed, el-İnâye, (Fethü’l-kadîr’le Birlikte), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bâlîzâde, Mustafa Efendi, Fetâvâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 944/3, vr. 96b-108b.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-i İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
• Bozanzâde, Fetâvâ-yı Ebussuûd Efendi, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1028, vr. 0b-360a.
• Boyabâdî Sağır Mehmed Efendi, Mecmûatü’l-fetâvâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1067, vr. 0b-481b.
• Cebeci, İsmail, Ceride-i İlmiyye Fetvaları, İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Çeşmizâde, Efendizâde Mehmed Hâlis, Hulâsatü’l-ecvibe, İstanbul: Derviş Matbaası, 1325.
• Çorlulu Sinan b. Ramazan, Mecmûatü’l-fetâvâ, Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler, 3407, vr. 1b-338a.
• Debbağzâde Numân Efendi, Fetâva’n-Nu‘mâniyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1080, vr. 1b-407a.
• Düzdağ, Ertuğrul, Ebussuûd Efendi Fetvaları, İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Erzurumî, Abdurrahman Efendi b. Hacı Mustafa, Sefînetü’l-fetâvâ, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Yazma Eserler, 1330, I, vr. 0b-410b.
• Esad Efendi, Hocazâde, Fetâvâ-yı Müntehabe, Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde, 277, vr. 1b-184a
• Fetâvâ-yı Yapışdırma, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 2419, vr. 1b-84a.
• Fetvâ Mecmûası, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 2867, vr. 1b-85a.
• Fetvâ Mecmûası, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 2868, 1b-157a.
• Halebî, İbrahim b. Muhammed, Mülteka’l-ebhur, thk. Vehbi Süleyman Gavecî, 2. Baskı, Dımaşk: Dârü’l-Beyrûtî, 2005.
• Heyd, Uriel, Studies in Old Ottoman Criminal Law, ed. V. L. Menagé, Oxford: Oxford University Press, 1973.
• Heyd, Uriel, “Osmanlı’da Fetva Müessesesinin Bazı Tezahürleri”, çev. Fethi Gedikli, Hukuk Araştırmaları, c. 9, sy. 1-3 (1995), 287-317.
• Hoca Sâdeddin Efendi, Fetâvâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 2728, vr. 0b-112b.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyd b. İbrahim, el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, Beyrut: Şirketü Alaüddin, t.y.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyd b. İbrahim, el-Eşbâh ve’n-nezâir, thk. Muhammed Muti el-Hâfız, Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1983.
• İnanır, Ahmet, Kanuni Döneminde Osmanlı’da Hukuki Hayat, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2001.
• Kâdîhan, Ebü’l-Mehâsin Fahreddin Hasan b. Mansûr, el-Fetâva’l-Hâniyye, (el-Fetâva’l-Hindiyye kenarında), 2. Baskı, Bulak: el-Matba‘atü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1310.
• Kânûnnâme-i Sultân Selîm Han Tâbe Serâh, Eski Asya Müzesi, Leningrad, B 1882, vr. 1b-26a.
• Kânûnnâme-i Sultânî, Manisa İl Halk Kütüphanesi, 5819, vr. 34b-38b.
• Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi, Fetâvâ-yı Karaçelebizâde, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1048, vr. 1b-169b.
• Karahisârî, Mehmed, Fetâvâ-yı Karahisârî, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Nadir Eserler-Türkçe, 924, vr. 6b-285b
• Kâsânî, Alâüdddin Ebû Bekir b. Mes‘ûd el-Hanefî, Bedâi‘ü’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kitâb-ı Fetâva’s-Sîvâsiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 487, vr. 0b-174b.
• Manisalı Evliyâzâde b. İbrahim, Melceü’l-müftîn fî vâkıâti’l-müsteftîn, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Nadir Eserler-Türkçe, 3218, vr. 1b-427a.
• Mecmûatü’l-fevâid ve’l-fetâvâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 914, vr. 1b-383a.
• Menteşzâde, Abdürrahim Efendi, Fetâvâ-yı Abdürrahîm, İstanbul: Dârü’t-Tıbâ‘ati’l-Ma‘mûre, 1243.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî, thk. Muhammed Muhammed Tamir, Hafız Aşur Hafız, Kahire: Dârü’s-Selam, 2000.
• Mevkûfatî Mehmed Efendi, Mülteka Tercümesi Mevkûfât, Dersaadet: Matbaa-i Osmaniyye, 1312.
• Mevlânâ Pîrî Efendi, Suveru’l-fetâvâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Amcazâde Hüzeyin Paşa, 243, vr. 1b-245a.
• Midilli, Muharrem, Klasik Osmanlı Hukukunda Şeriat-Kanun Ayrımı, İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• Minkârîzâde, Yahyâ Efendi, Fetâvâ-yı Minkârîzâde, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Yazma Eserler, 0854, vr. 1b-431a.
• Molla Arab, Fetâvâ-yı Mevlânâ Arab, Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, 585 vr. 1b-107b.
• Mostarî, Ahmed b. Muhammed, Fetâvâ-yı Ahmediyye fî Şerî‘ati’l-Muhammediyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde, 290, vr. 1b-226a.
• Nisârî, Alaaddin Ali, el-Fevâidü’l-‘aliyye mine’l-mesâili’ş-şer‘iyye, Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler, 5036-1, vr. 0b-113b.
• Özen, Şükrü, “Osmanlı Dönemi Fevta Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c. 3, sy. 5 (2005), 248-378.
• Sa‘dî Çelebi, Sâdullah b. İsa el-Kastamonî, Fetâvâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1073, vr. 1a-111a/1-223.
• Serahsî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed, el-Mebsût, Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, ts.
• Seyyid Ahmed - Hâfız Mehmed b. Ahmed el-Gedûsî, Netîcetü’l-Fetâva, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Nadir Eserler-Türkçe, 1267, vr. 1b-208b.
• Seyyid Feyzullah Efendi, Fetâvâ-yı Feyziyye, haz. Süleyman Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Seyyid İbrahim Edhem b. Kadızade Muhammed Ârif, Nehriyyetü’l-fetâvâ, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Nadir Eserler-Türkçe, 1590, vr. 0b-307a.
• Sun‘ullah Efendi, Fetâvâ-yı Sun‘ullah Efendi, Süleymaniye Kütüphanesi, H. Hüsnü Paşa, 502, vr. 1b-76a.
• Şeyhîzâde, Damad Abdurrahman Gelibolulu, Mecma‘u’l-enhur fi şerhi Mülteka’l-ebhur, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2016.
• Üskübî, Pîr Mehmed Efendi, Muînü’l-müftî fi’l-cevab ale’l-müsteftî, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Yazma Eserler, 0461, vr. 1b-240b.
• Vânî, Mehmed b. Bistâm el-Hoşâbî el-Hüseynî, Fetâvâ-yı Bistâmî, İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Nadir Eserler-Türkçe, 989, vr. 1b-264a.
• Yahyâ Efendi, Zekeriyyâzâde, Fetâvâ-yı Yahyâ Efendi, Süleymaniye Kütüphanesi, Serez, 1116, vr. 0b-290b.
• Yıldırım, Hacı Osman v.dğr. (haz.), 6 Numaralı Mühimme Defteri: (972/1564-1565): Özet, Transkripsiyon ve İndeks, Ankara, 1995.
• Zeylaî, Fahrüddîn Osman b. Ali, Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik, Bulak: el-Matba‘atü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1. Baskı, 1313.