Ev ve Süs Hayvanı Edinme Sâiklerinin Fıkhî Açıdan Tahlili

Yıl 2021, Sayı: 38, 235 - 262, 30.10.2021

Hüseyin Baysa

Öz

Geçmişten bu yana kedi ve köpek gibi eti helal olmayan hayvanlar işlevsel amaçlarla sahiplenilmektedir. Bununla birlikte bu tür hayvanlar günümüz şehir hayatında yaygın bir şekilde kişisel zevk için de beslenmektedir. Son yıllarda aynı amaçla kobay, hamster, maymun ve bukalemun gibi hayvanlara da ilgi gösterilmektedir. Barınma ihtiyaçları, sahipleriyle aynı meskende karşılanan bu hayvanlar, evin insanımsı bir üyesi olarak görülmektedir. Müslüman toplumların hayvanlarla ilişkilerine dair geleneksel yaklaşıma aykırı olan bu tarz, son dönemlerde sıkça rastlanır hale geldiğinden konunun fıkhî açıdan incelenmesi önem arz etmektedir. Bunun için öncelikle pet hayvanlarla iç içe yaşamaya sevk eden hususların tespit edilmesi, sonrasında bu sâiklerin Kur’an ve Sünnet nassları muvacehesinde incelenmesi gerekmektedir. Meselenin arka planının bu şekilde irdelenmesi, fıkhî hükmün tespiti öncesinde konunun etraflıca anlaşılmasını sağlayacaktır. Bu amaçla kaleme alınan makalede konu ile ilgili bilimsel verilerden faydalanarak ev ve süs hayvanı edinmenin faktörlerini tespit etmeye ve bunların fıkhî geçerlilik düzeyini belirlemeye çalışılmıştır. Konunun arka planı ile alakalı olduğundan ayrıca hayvanın Batı düşüncesi ile İslam’daki ontolojik değeri hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Meskende mevzubahis hayvanları beslemenin fıkhî hükmü, ayrı bir araştırmayı gerektirdiği için bu çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Ev ve Süs Hayvanı, Sâik, Hayvan Edinmek, Hayvanın Ontolojik Değeri

The Analysis of the Motivations of the Acquisition of Pet Animals from the Fiqh Perspective

Öz

Since the past, non-halal animals such as cats and dogs have been owned for functional purposes. However, such animals are widely kept for personal enjoyment in today’s city life. In recent years, there has been an interest in animals such as guinea pigs, hamsters, monkeys, and chameleons for the same purpose. These animals whose shelter needs are met in the same dwelling as their owners are considered a humanoid member of the house. Since this style which is contrary to the traditional approach to the relations of Muslim societies with animals, has become common in recent years, it is important to examine the subject from a fiqh point of view. For this, first of all, the factors (sāiqs) that lead to living together with pet animals should be determined, and then these factors should be examined in terms of the Quran and Sunnah texts with their own conditions. Examining the background of the issue in this way will provide a thorough understanding of the issue before the determination of the fiqh judgment. In this article, which was written for this purpose, it has been tried to determine the factors that lead to the acquisition of pet animals and to determine the level of fiqh validity of them by making use of the scientific data on the subject. As it is related to the background of the subject, brief information is given too about the ontological value of the animal in Western thought and Islam. Since the provision of fiqh on feeding the animals in question at home requires a separate research, it is excluded from the scope of this study.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Pet Animal, Motivation (Sāiq), Animal Acquisition, Animal’s Ontological Value

Kaynakça

• Alyüz, Zeynep, Evcil Hayvanı Olan ve Olmayan 10-12 Yaş Çocukların Empatik Eğilim, Ahlaki Yargı ve Yaşam Doyumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2018.
• American Veterinary Medical Association (AVMA), “Releases latest stats on pet ownership and veterinary care”, https://www.avma.org/news/press-releases/avma-releases-latest-stats-pet-ownership-and-veterinary-care (erişim tarihi: 27 Ağustos 2020).
• Arıkan, Engin, Hayvan Refahı, Hayvan Hakları, Hayvan Hukuku, Yüksek Lisans Tezi, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ, el-Binâye şerhu’l-Hidâye, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.
• Baysa, Hüseyin, Geçmişten Günümüze Fıkhî Açıdan Beden Estetizasyonu, Ankara: Nobel Yayınevi, 2020.
• Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü 1978 (HHEB), “Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi”, https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Guz/mevzuat_etik_ve_hayvan_haklari/10/index.html (erişim tarihi: 27 Aralık 2020).
• British Broadcasting Corporation (BBC), “The Child-Free Couples Who Treat Their Pets like Children”, https://www.bbc.com/worklife/article/20190826-the-child-free-couples-who-treat-their-pets-like-children (erişim tarihi: 26 Ağustos 2020).
• Bor, Adil, Kur’ân’a Göre Hayvan Hakları, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Bozkurt, Nebi, “Eğlence”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: 1994, X, 483-488.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl Ebû Abdillâh, el-Câmiʿu’s-sahîh, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1987.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn, Keşşâfü’l-kınâ‘ ‘an metni’l-İknâ‘, b.y.: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Ebü’l-Me‘âlî Mahmûd b. Ahmed, el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu‘mânî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
• Cevizci, Sibel vd, “İnsan Sağlığının İyileştirilmesine Yönelik Hayvan Destekli Tedaviler”, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, c. 8, sy. 3 (2009), 263-272.
• Cevizci, Sibel - Bakar, Coşkun, “Halk Sağlığı Bakışıyla Toxoplasma Gondii”, Türkiye Halk Sağlığı Dergisi, c. 11, sy. 1 (2013), 45-58.
• Çağrıcı, Mustafa, “Riya”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: 2008, XXXV, 137-138.
• Çetin, Ebru, “Tüketim Toplumunda Evcil Hayvanların Sahiplenilmesi: Sosyolojik Bir Analiz”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, c. 20, sy. 2 (2017), 89-107.
• Çomak, Cansu, Kedilerde Genel Muayene Sırasında Oluşan Stresin Davranış Üzerine Etkilerinin Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2019.
• Damar, Elif, Doğurganlık ve Çocuk Doğurmaya Yöneli̇k Tutum Ölçeği̇ Türkçe Formunun Geçerli̇k ve Güveni̇rli̇k Çalışması, Yüksek Lisans Tezi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2019.
• Demirağ, Hatice - Hintistan, Sevilay, “Yaşlı Sağlığında Pet Terapi (Hayvan Destekli Tedavi) Uygulamalarının Li̇teratür Eşliğinde İncelenmesi”, Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, c. 22, sy. 3 (2019), 217-224.
• Demi̇ralay, Şeyma - Keser, İlkay, “Ruh Sağlığını Koruma ve İyileştirmede Hayvan Destekli Uygula¬maların Kullanımı”, Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, c. 9, sy. 2 (2019), 219-224.
• Dinç, Gökçen vd, “Pet Hayvanlardan İnsanlara Bulaşan Önemli Bakteriyel Enfeksiyonlar”, Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, c. 72, sy. 2 (2015), 163-174.
• Doğan, Aysel, “Hayvan Hakları Sorununa Biyosantrik Bir Yaklaşım”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c. 23, sy. 1 (2006), 33-43.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen, thk. Şu’ayb el-Arnaût, Muhammed Kamil Karabellî, b.y.: Dâru’r-risâleti’l-’âlemiyye, 2009.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdillâh el-Esbehânî, Hilyetü’l-evliyâ ve tabakatü’l-asfiyâ, Mısır: Dâru’s-sa‘âde, 1974.
• Ersoy, Elif - Köşger, Ferdi, “Empati̇: Tanimi ve Önemi̇”, Osmangazi Tıp Dergisi c. 38, sy. 2 (2016), 9-17.
• Erten, Ömer vd., “Türkiye’de Pet Hayvan Sahiplerinin Sosyo-demografik Yapıları ve Pet Hayvancılığına Bakışları; Alanya-Mardin Örneği”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, c. 4, sy. 2 (2019), 76-83.
• Ertuğay, Recep, “Hz. Peygamber’in Sünnetinde Hayvanlara Şefkat”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, sy. 33 (2019), 197-208.
• Feyzioğlu, Semiha, Türkiye’de Doğurganlık Oranlarının Düşmesi, Potansiyel Etkiler ve Sosyal Politika Önerileri, Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2013.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, İhyâü ‘ulûmi’d-dîn, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, ts.
• Gökkaya, Gizem, Evcil Hayvan Sahibi Olan Bireyler ile Evcil Hayvan Sahibi Olmayan Bireylerin Empatik Eğilim ve Yaşam Doyumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Hattâb er-Ruaynî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân, Mevâhibü’l-celîl fî şerhi Muhtasarı Halîl, b.y.: Dâru’l-fikr, 1992.
• Hayvanları Koruma Kanunu 5199, Resmî Gazete 25509, 01 Temmuz 2004 https://www.mevzuat. gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5199&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 (erişim tarihi: Erişim 27 Aralık 2020).
• Heyet, “Lehv”, el-Mevsû’atü’l-fıkhiyye, Kuveyt: Vizâratü’l-evkâf ve’ş-şüûni’l-İslâmiyye, 2007, XXXV, 337-339.
• Heyet, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1959.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilazîz, Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali, Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1379h.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed el-Makdisî, el-Mugnî, b.y.: Mektebetü’l-Kahire, 1969.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd, es-Sünen, nşr. Şu’ayb el-Arnaût, b.y.: Dâru’r-risâleti’l- ’âlemiyye, 2009.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed ed-Dımaşkî, el-Mübdiʿ fî şerhi’l- Mukniʿ, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî, el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, b.y.: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Kaplan, Berna - Kaplan, Mehmet, “Evcil Hayvanlarla Çalışma (EHA)”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi sy. 1 (2020), 165-175.
• Karaman, Hayrettin vd., Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Karayılan, Ayşe, Evcil Hayvan Sahiplik Rolünün Evcil Hayvanlara Yapılan Harcamalara Etkisinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd, Bedâiʿu’s-sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâiʿ, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Kaya, Hande - Bektaş, Meral, “Çalışan Bireylerin Evcil Hayvanlara Bağlanma Nedenlerine İlişkin Nitel Bir Çalışma”, Mediterranean Journal of Humanities, c. 9, sy. 2 (2019), 401-417.
• Kirman, Mehmet Ali, “Din ve Eğlence Kültürü KSÜ İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Mezuniyet Gecesi Hakkında Sosyolojik Bir Değerlendirme”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 6 (2005), 17-42.
• Koçak, Betül, Güney Avrupa Refah Rejimi Bağlamında Nüfusun Yaşlanmasının Sosyal Etkileri: İspanya, İtalya, Yunanistan Ve Türkiye Mukayesesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Koşum, Adnan, İslam Hukukunda Hayvan Hakları, Ankara: DİB Yayınları, 2018.
• Köten, Akif, “Asr-ı Saadet’te Eğlence ve Düğün”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslâm, Ankara: Beyan Yayınları, 1995.
• Köybaşı, Serkan, “Yeni̇ Bi̇r Anayasal Hak Öznesi̇ Olarak Hayvan - II”, Anayasa Hukuku Dergisi, c. 7, sy. 14 (2018), 357-422.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed, el-Câmi‘u li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî vd., Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Ledbetter, Olivia, “Pets vs. Parenthood: Why Millennials Are Owning Pets Instead of Having Kids”, http://www.millennialmarketing.com/2017/07/pets-vs-parenthood-why-millennials-are-owning-pets-instead-of-having-kids/ (erişim tarihi: 26 Ağustos 2020).
• Mevvâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf el-Gırnâtî, et-Tâc ve’l-iklîl li-Muhtasari Halîl, b.y.: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, el-Câmi’u’s-sahîh, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-’Arabî, ts.
• Nart, Serdar, “Ev ve Süs Hayvanlarının Konuttan Tahliye Edilmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi c. 22, sy. 1 (2020), 123-170.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb, es-Sünen, nşr. Abdulfettâh Ebû Gudde, Haleb: Mektebü’l-metbû’âti’l-İslâmiyye, 1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddîn b. Yahyâ b. Şeref, el-Mecmûʿ şerhu’l-Mühezzeb, b.y.: Dâru’l-fikr, ts.
• Onur, Efe, İstanbul’da Kedi Köpek Sahiplenmesinin Sosyo-Ekonomik Parametreleri, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2012.
• Özgel, İshak, “Sosyolojik Tefsir Bağlamında ‘Yalnızlık Sorunu’ Karşısında Kur’ân”, Ekev Akademi Dergisi, sy. 59 (2014), 331-353.
• Öztürk, Pınar, Evcil Hayvan Sahiplerinin Affedicilik Düzeyi ve Genel Sağlık Durumlarının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2020.
• Sarıal Kubilay, Gizem Sıla, Pet Hayvanı Sahiplerinin Hayvan Refahına İlişkin Algı ve Tutumu Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2019.
• Haskaya, Aşkın Suna, “Türkiye’de Yaşayan Evcil Hayvan Sahiplerinin Bütüncül Psikoterapi Perspektifinden Analizi”, Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, c. 2, sy. 3 (2019), 131-153.
• Şahin, Özge - Kahya, Yasemin, “Evcil Hayvana Bağlanma Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”, Nesne Psikoloji Dergisi, c. 6, sy. 12 (2018).
• Şakacı, Bilge Kağan, İnsanmerkezcilik ve Çevremerkezcilik Ekseninde Derin Ekoloji Yaklaşımının Çözümlenmesi ve Eleştirisi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ, el-Muvâfakât, b.y.: Dâru İbni Affân, 1997.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ilmi’l-usûl, Dımaşk: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1999.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr, Mısır: Dâru’l-hadîs, 1993.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, Mugni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti me‘ânî elfâzi’l- Minhâc, b.y.: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Terzi, Hasan, Müslüman Tüketi̇ci̇leri̇n İsraf Davranışlarının Rasyonel Tüketi̇m ve Gösteri̇şçi̇ Tüketi̇m Bağlamında İncelenmesi̇: Kültürlerarası Bi̇r Karşılaştırma, Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü , 2016.
• Topay, Gülnihal, Muhafazakâr Kadınların Gösterişçi Tüketim Prati̇kleri̇ Üzeri̇ne Nitel Bir Araştırma, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• TRTHABER, “Japonya’da ‘Yalnızlık Bakanı’ atandı”, https://www.trthaber.com/haber/dunya/japonyada-yalnizlik-bakani-atandi-559601.html (erişim tarihi: 25 Şubat 2021).
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), “Doğum İstatistikleri, 2019”, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/ Index?p=Dogum-Istatistikleri-2019-33706 (erişim tarihi: 08 Şubat 2021).
• Ulutaş, Ejder - Gökçen, Ahmet, “Toplum Tipleri ve Yalnızlık Halleri”, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, c. 10, sy. 17 (2019), 1809-1835.
• Uygun, Şebnem, Kişinin Empatik Eğilimiyle Ahlaki Olgunluk Düzeyinin Hayvan Haklarına Yönelik Bakış Açısıyla İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü, 2018.
• Ünsal Gülmez, Nilay, Metropolde Çeşitlenen Hanehalkları ve Konut, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2008.
• Yanardağ, Umut, “Hayvan ve İnsan Arasındaki Bağ Temelli Sosyal Çalışma”, Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, c. 31, sy. 2 (2020), 743-763.
• Yaşar, Aşkın - Yerlikaya, Halis, “Dünya’ da ve Türkiye’de Hayvan Haklarının Tarihsel Gelişimi”, Veteriner Bilimleri Dergisi, c. 20, sy. 4 (2004), 39-46.
• Yaşar, Muhammet Ruhat, “Yalnızlık”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 17, sy. 1 (2007), 237-260.
• Yıldırım, Yalçın, “Türkiye ve AB Üyesi Ülkelerin Nüfus Trendlerinin Karşılaştırılması”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ek 2 (2019), 267-294.
• Yurduseven, Rabia, Hz. Peygamber’i̇n Hadi̇sleri̇nde Empati̇, Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.