Bir Fetvâ Konusu Olarak Muhâlea: Pîrîzâde’nin Muhâlea Risâlesi (Tahlil ve Tahkik)

Yıl 2021, Sayı: 37, 343 - 364, 30.04.2021

Hasan Özer Mustafa Ateş

Öz

Pîrîzâde İbrâhim, XVII. yüzyılda Mekke’de yaşamış olan önemli Hanefî fakihlerinden biridir. Kaynaklarda yüzü aşkın eseri olduğu zikredilen Pîrîzâde, eserlerinin büyük bir kısmını risâle türünde kaleme almıştır. Söz konusu risâleler bir taraftan toplumun ihtiyaçları ve bu çerçevede ortaya konan fıkhî çözümler hakkında fikir verirken diğer taraftan dönemin fıkhî tartışmaları hakkında önemli ipuçları sunmaktadır. Bu çalışma, Pîrîzâde İbrâhim’in muhâlea konusuyla ilgili kaleme almış olduğu bir risâlesinin tahlil ve tahkikini konu edinmektedir. Kendisine sorulan birkaç soru üzerine kaleme aldığını ifade ettiği bu risâlede hem söz konusu soruların cevabı ortaya konmakta hem de muhâlea konusu bu sorular çerçevesinde oldukça geniş bir şekilde işlenmektedir. Konuyu beş ana başlıkta inceleyen Pîrîzâde İbrâhim, risâlenin tamamında sadece Hanefî kaynaklarını kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hanefî Mezhebi, Pîrîzâde İbrâhim, Muhâlea, Boşama, Tahkik

Mukhala’a as a Fatwā Subject: Pīrīzāde Ibrāhim’s Mukhala’a Manuscript (Analysis and Critical Edition)

Öz

Pīrīzāde Ibrāhim is one of the essential Hanafi scholars who lived in Mecca in the 17th century. Pīrīzāde, who is mentioned to have more than a hundred books in the sources, wrote most of his works in the form of treatise. On the one hand, these treatises give an idea about society’s needs and the legal solutions put forward within this framework; on the other hand, the treatises provide essential clues about the period’s fiqh discussions. This study focuses on the analysis and critical edition of a manuscript written by Pīrīzāde Ibrāhim on the subject of mukhala’a (mutual consent divorce). He states that he wrote this manuscript based on a few questions he was asked. In this manuscript, he both answers these questions and examines the subject of mukhala’a within the framework of these questions. Pīrīzāde Ibrāhim, who discussed the issue under five main headings, used only Hanafi sources in the entire study.

Anahtar Kelimeler

Hanafi Sect, Pīrīzāde Ibrāhim, Mukhala’a, Divorce, Critical Edition

Kaynakça

• Azak, Necmettin, “Mekke’de Bir Osmanlı Fakihi: Yazma Nüshalara Göre Pîrîzâde İbrahim’in Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 36 (2020), 377-415.
• Azak, Necmettin, Pîrîzâde’nin ‘Umdetü zevi’l-basâir li-halli mühimmâti’l-Eşbâh ve’n-nezâir Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili, Doktora tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî, el-İnâye şerhu’l-Hidâye, Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd, Tâcü’l-lüga, thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr, Beyrut: Dârü’l-İlim li’l-Melâyîn, 1987.
• Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed el-Haddâd, el-Cevheretü’n-neyyire ʻalâ Muhtasari’l-Kudûrî, Kahire: el-Matbaatü’l-Hayriyye, 1322.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî, Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhi Tenvîri’l-ebsâr, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1992.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî, el-Muğnî, Kahire: Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî, Lisânü’l-ʿArab, Beyrut: Dârü Sâdır, 1414.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî, el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik (Minhatü’l-hâlik ile birlikte), Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî, Fethu’l-kadîr (Netâicü’l-efkâr ile birlikte), Beyrut: Dârü’l-Fikr, t.y.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-Kâsânî, Bedâiʻu’s-sanâiʻ fî tertîbi’ş-şerâiʻ, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kehhâle, Ömer Rızâ, Muʻcemü’l-müellifîn: Terâcimü musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye, Beyrut 1957.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd, el-İhtiyâr li-ta‘lîli’l-Muhtâr, thk. Mahmud Ebû Dakîka, Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Mirdâd, Ebü’l-Hayr Abdullah, el-Muhtasar min kitâbi Neşri’n-nûr ve’z-zühr fî terâcimi efâdili Mekke, Cidde 1406.
• Muhibbî, Muhammed el-Emîn b. Fazlillâh b. Muhibbillâh el-Muhibbî el-Ulvânî el-Hamevî ed-Dımaşkî, Hülâsatü’l-eser fî a‘yâni’l-karni’l-hâdî ‘aşer, Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, Ravzatü’t-tâlibîn ve ‘umdetü’l-müftîn, thk. Züheyr eş-Şâvîş, Beyrut-Dımaşk-Umman: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1412/1991.
• Özcan, Tahsin, “Pîrîzâde İbrâhim”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 2007, XXXIV, 286-288.
• Özer, Hasan, Mekke’de Bir Osmanlı Kadısı Pîrîzâde, Konya: Çizgi Yayınları, 2019.
• Pîrîzâde, İbrâhîm b. Hüseyin b. Ahmed, Risâle fi’l-bür’i ve’l-hul‘, Mektebetü Câmi‘ati’r-Riyâd, 2077, vr. 47b-54b.
• Pîrîzâde, İbrâhîm b. Hüseyin b. Ahmed, Umdetu zevi’l-besâir li-halli mühimmâti’l-Eşbâh ve’n-nezâir, thk. Saffet Köse, İlyas Kaplan, İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2016.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs, el-Ümm, Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1410/1990.
• Tahir, Bursalı Mehmed, Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî, Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik (Hâşiyetü’ş-Şelebî ile birlikte), Bulak: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313.