Âlim Muhammed b. Hamza’nın “Namazdaki Çeşitli Meseleler” ve “Tütün Satışı” Hakkındaki Risâlelerinin Çevirisi

Yıl 2022, Sayı: 40, 299 - 306, 30.12.2022

Çevirmen: Emine Ekşi , Çevirmen: Orazsahet Orazov

Öz

Bu çalışma Osmanlı âlimlerinden Âlim Muhammed b. Hamza el-Güzelhisârî el-Aydînî el-Hanefî’nin (ö. 1122/1711) Mesâilü müteferrika fi’s-salât (Namazdaki Çeşitli Meseleler) ve Risâle fî beyʻi’d-dühân (Tütün Satışı Hakkındaki Risâle) adlı küçük hacimli iki müstakil risâlesinin çevirisinden oluşmaktadır. Risâlelerin çevirisi yapılırken müellifin Mecmûatü resâili Âlim Muhammed b. Hamza fi’l-fıkhi’l-Hanefî (thk. Recep Cici, Hasan Özer, Mustafa Ateş, İstanbul: İrşâd Kitebevi, 2020) adlı eserinde yer alan Arapça metinleri (s. 271-272; 417) esas alınmıştır. Çalışmada ilk olarak yer verdiğimiz Mesâilü müteferrika fi’s-salât’da fıkhen necis sayılan köpek ve domuz gibi hayvanların parçalarının ihtiyaca binaen insan vücuduna eklenmesi gibi durumların necis/pis görülmesi çerçevesinde namazın geçerliliğine engel teşkil edip etmeyeceğinin incelemesi yapılmakta, bu konuda kimi Hanefî fakihlerin görüşleri dile getirilmektedir. Bu bağlamda belirtmek gerekirse günümüzde takma uzuv, saf veya kaplama şeklinde altından yapılarak takılan diş, dolgu, implant, necis sayılan bir dokunun insan vücuduna eklenmesi vb. durumların İslâm’ın ibadetlerde gerekli gördüğü temizlik şartlarına engel teşkil edip etmeyeceği bakımından tartışma konusu yapıldığı görülmektedir. Risâlede dile getirilen görüşler ise mezkûr meselelere cevap niteliği taşımaktadır. Çalışmada çevirisini sunduğumuz Risâle fî beyʻi’d-dühân’da ise tütünün, dolayısıyla da sigaranın satışının cevazı konusu dile getirilmektedir. Diğer bir ifadeyle, tütünün kıymet ifade eden (mütekavvim) bir mal olmaması nedeniyle satışının caiz olmadığı, hatta şarap ve eğlence aletlerinin dinin uygun gördüğü amaçlarda istimali ve fayda sağlaması yönünden -tütüne kıyasla- kullanıma daha elverişli olduğu belirtilmektedir. Tütünün tüketilmesi ya da sigara olarak içilmesi ile ilgili olarak ise bazı âlimlerin haram hükmünü verdiklerini söylemiştir. Buna göre mezkûr risâlelerin çevirisi hakkında belirtmek gerekirse, böyle bir çalışma ile Osmanlı fakihi Âlim Muhammed’in risâlelerinin Türkçe’ye kazandırılmasının yanı sıra, bazı güncel konulara cevap olması bakımından önem arz ettiğini belirtmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Âlim Muhammed, Necis Addedilen Şeyin Vücuda Takılması, Namazın Cevâzı, Tütün Satışı, Tütünün Tüketilmesinin Hükmü

Alim Muhammad b. Hamza’s Translation of Treatises on Various Issues Related to Ritual Prayer and Tobacco Sales

Öz

This study consists of the translation of two little treatises of Alim Muhammad b. Hamza al-Guzalhisari al-Aydini al-Hanafi (d. 1122/1711), one of the Ottoman scholars, titled Masa’il mutafarriqa fi al-salat (Various Issues Related to Ritual Prayer) and Risala fi bayʻ al-dukhan (Treatise on the Sale of Tobacco). For the translation of the treatises, the Arabic texts from the author's book titled Majmuat rasail Alim Muhammad b. Hamza fi al-fiqh al-Hanafî are taken as the basis (p.271-272; 417) (critically ed. by Recep Cici & Hasan Ozer & Mustafa Ates, Istanbul, Irsad Kitabevi, 2020). In our study, we first dealt with the issue whether the prayer of a person to whose body parts from the animals such as dogs and pigs, which are considered impure in Islamic law, are transplanted due to necessity, becomes valid when evaluated within the framework of impure/dirty, whether such a sicuation becomes a hinder for the validity of prayer, and some Hanafi jurists’ views on this matter are mentioned. In this context, today, artificial limbs, teeth, fillings, implants made from pure or coated gold, the transplantation of tissues considered impure to the human body, etc. are discussed in terms of whether they will nullify the conditions related to purity that Islam considers necessary in acts of worship. The views expressed in the treatise, on the other hand, are in the nature of an answer to the aforementioned issues. In Risala fi bayʻ al-dukhan, the translation of which we have presented in the study, the issue of the permissibility of the sale of tobacco, and therefore cigarettes, is dealt with. In other words, it is stated that the sale of tobacco is not permissible since it is not a valuable (mutaqawwim) commodity according to Islamic law, and that wine and tools of entertainment are even more suitable for use -compared to tobacco- in terms of being used and benefited for purposes deemed appropriate by religion. Regarding the consumption of tobacco and smoking it as a cigarette, the author said that some scholars were of the view of their prohibition. Accordingly, it is possible to state that the translation of the aforementioned treatises is important in terms of answering some current issues as well as bringing the epistles of the Ottoman jurist Alim Muhammed into Turkish.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Alim Muhammad, Transplanting an Impure Thing to human Body, The Permissibility of Prayer, Tobacco Sale, the Rule for Tobacco Consumption

Kaynakça

• Âlim Muhammed b. Hamza el-Güzelhisârî el-Aydınî. “Mesâilü müteferrika fi’s-salât”. Mecmûatü resâili Âlim Muhammed b. Hamza fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. Recep Cici, Hasan Özer, Mustafa Ateş. İstanbul: İrşâd Kitebevi, 2020, 271-272.
• Âlim Muhammed. “Risâle fî beyʻi’d-dühân”. Mecmûatü resâili Âlim Muhammed b. Hamza fi’l-fıkhı’l-Hanefî. thk. Recep Cici & Hasan Özer & Mustafa Ateş. İstanbul: İrşâd Kitebevi, 2020, 478.
• Aruçi, Muhammed. “Rüstüfağnî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2008, 296-297.
• Ateş, Mustafa. “Âlim Muhammed’in Risâlelerinde 17. Yüzyıl Sosyal Hayatına Dair Fıkhî Meseleler ve Çözümleri”. Amasya İlahiyat Dergisi. sy. 17, Aralık, 2021. 399-429.
• Aydın, Nevzat. “Derinin Tabaklanması Rivayetinin Sened Tenkidi ve Domuz Derisinin Kullanım Açısından Değerlendirilmesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/2 (2015), 157-189.
• Cici, Recep. “Bir Osmanlı fakihi Âlim Muhammed b. Hamza’nın fıkıh risaleleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. c. 12, sy. 23, 2014, 323-360.
• Cici, Recep. “Muhammed b. Hamza Aydınî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek 2. cild/302-304. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle İslâm İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
• İbn Kutluboğa. Tâcü’t-terâcim. 1/205. Erişim: 4.09.2022 https://al-maktaba.org/book/34060
• Kayapınar, Hüseyin. “Kâriülhidâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/495. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Koca, Ferhat. “el-Fetâva’t-Tatarhâniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/446-447. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Özen, Şükrü. ‘’Zâhidî’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/81-85. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Şaban, Zekiyüddin. İslâm Hukuk İlminin Esasları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi‘u’l-kebîr. nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1996.
• Yazıcı, İshak. “Semerkandî, Ebü’l-Leys”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/473-375. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Erişim: 3.09.2022 https://al-maktaba.org/book/10906