The Problem of Attributing the Information Found in Alphabetical Dictionary of Islamic Law and Fiqh Terminology to Elmalılı Muhammed Hamdi Yazir

Yıl 2023, Sayı: 42, 95 - 119, 30.12.2023

Abdullah Çolak , Muhammet Fatih Kirenci

https://doi.org/10.59777/ihad.1367509

Öz

The system of citation in academic research has been an important pillar in the transmission of culture and civilization through history. Regardless of the segment to which it aims to appeal, footnote citation is a very serious issue in the case of transferring information from different sources other than the author's own opinions in the information obtained as a result of the research. At this point, researchers should pay attention to footnote citations in order not to interfere with their own opinions and the information they transmit. During footnote citation, sometimes the footnote given in the cited work is repeated again without being checked and incorrect information is mentioned. Sometimes, if the cited source is a collection or translation, the information in the work cannot be verified. In addition to this, in single-copy works, since the accuracy of the information cannot be determined, it is observed that the information in the edition is included exactly as if it were the phrases of the original author.
In this article, an aim has been made to draw attention to the above-mentioned issues through the work titled Alphabetic Dictionary of Islamic Law and Fiqh Terminology, which was published by Eser Neşriyat and which is attributed to Elmalılı Hamdi Yazır. The Gülle edition has been cited as a source in many books and articles to date. Looking at the story of the work, it is seen that the work titled Dictionary of Islamic Law, which was left as a manuscript by Elmalılı and was understood to be unfinished, was prepared for publication by Sıtkı Gülle and published in five volumes in 1996 by Eser Neşriyat under the title of Alphabetical Dictionary of Islamic Law and Fiqh Terminology. The names of Sıtkı Gülle in volumes 1,3,4 and 5 and Av. Ayhan Yalçın in volume 2 are written as the publishers. Examining the unfinished work of the Elmalılı, it is noteworthy that the work published by Eser Neşriyat has five volumes reaching about 2500 pages, while it was predicted that Elmalılı's unfinished work would not even exceed one volume. At this point, it is understood that the published work exceeds Elmalılı's original Dictionary of Islamic Law, contains many additions, and was published as a completely new edition.
Analyzing the work, it is not clear which terms belong to Elmalılı and which terms belong to the publishers. In addition, the fact that the name of the Elmalılı is mentioned on the cover of the work gives the researchers the misconception that the work belongs entirely to Elmalılı.
In the article, first of all, Elmalılı's unfinished work, Dictionary of Islamic Law, is introduced, then the work published by Eser Neşriyat, Alphabetical Dictionary of Islamic Law and Fiqh Terminology is analyzed, and finally, the reasons reflecting the problem of the attributing the statements in the work to the Elmalılı are presented. In many places in the article, texts from the original copy of Elmalılı's Dictionary of Islamic Law are included and the differences between the two works are pointed out.
As a result, the work titled Alphabetical Dictionary of Islamic Law and Fiqh Terminology, which was prepared for publication by Eser Neşriyat, should be completely revised again and the information belonging to Elmalılı and the information taken from the places he pointed out in his work should be clearly stated. If certain determined terms will be written by the publishers, this should also be clearly stated.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, History of Islamic Law, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazir, Dictionary of Islamic Law, Alphabetical Dictionary of Islamic Law and Fiqh Terminology

Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kâmusu Adlı Eserdeki Bilgilerin Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’a Aidiyeti Problemi

Öz

İlmi araştırmalarda isnat sistemi, kültür ve medeniyetin aktarımında tarih boyunca önemli bir yapıtaşı olmuştur. Hangi kesime hitap ederse etsin, araştırma neticesinde ortaya konan bilgilerde yazarın kendi değerlendirmeleri dışında farklı kaynaklardan bilgi aktarımı yapması durumunda dipnot gösterimi son derece ciddi bir husustur. Bu noktada araştırmacıların kendi değerlendirmeleri ile aktardığı bilgilerin karışmaması açısından dipnot gösterimine dikkat etmeleri gerekmektedir. Dipnot gösterimi sırasında bazen bilgi aktarımında bulunulan eserde verilen dipnot kontrol edilmeden aynen tekrarlanmakta ve yanlış bilgilere yer verilmektedir. Bazen de kendisine atıf yapılan kaynak çalışma, derleme veya çeviri ise eserdeki bilgilerin sağlaması yapılamamaktadır. Bununla birlikte tek nüshalı eserlerde ise bilgilerin doğruluğu tespit edilemediği için aktaran kişiye güvenerek neşirde yer alan bilgilere esas müellifin ifadeleriymiş gibi aynen yer yerildiği görülmektedir.
Bu makalede Eser Neşriyat tarafından yayımlanan ve Elmalılı Hamdi Yazır’a ait olduğu ifade edilen Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kâmusu isimli eser üzerinden yukarıda zikrettiğimiz hususlara dikkat çekmeye çalışılmıştır. Gülle tarafından yapılan neşir, bugüne kadar pek çok kitap ve makalede kaynak olarak gösterilmiştir. Eserin hikayesine bakıldığında Elmalılı tarafından el yazması hâlinde bulunan ve yarım kaldığı anlaşılan fıkıh ansiklopedisi çalışması hüviyetindeki İslam Hukuk Kâmusu isimli eserin Sıtkı Gülle tarafından neşre hazırlandığı ve beş cilt olarak Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kâmusu adıyla 1996 yılında Eser Neşriyat tarafından yayımlandığı görülmektedir. Yayına hazırlayanlar olarak 1,3,4 ve 5. ciltte Sıtkı Gülle’nin, 2. ciltte ise Av. Ayhan Yalçın’ın ismi yazılmıştır. Elmalılı merhumun yarım kalmış eseri incelendiğinde belki bir cildi bile aşmayacağı öngörülürken Eser Neşriyat tarafından yayımlanan eserin beş cilt ve 2500 sayfalık hacme sahip olması dikkat çekicidir. Bu noktada yayımlanan eserin Elmalılı’nın İslam Hukuk Kâmusu’nu aştığı, pek çok eklemeler içerdiği ve yepyeni bir neşir olarak yayımlandığı anlaşılmaktadır. Eseri incelediğimizde de hangi ifadelerin Elmalılı’ya hangi ifadelerin neşre hazırlayanlara ait olduğu anlaşılamamaktadır. Ayrıca eserin kapağında Elmalılı merhumun ismine yer verilmesi, araştırmacılar nezdinde eserin tamamıyla Elmalılı’ya ait olduğu zannı uyandırmaktadır. Nitekim akademik çalışmalarda sık sık eserdeki yer alan bilgilerin Elmalılı’ya ait İslam Hukuk Kâmusu’nda geçtiği düşünülerek atıf yapıldığı tespit edilmiştir.
Makalede öncelikle Elmalılı’nın yarım kalan eseri İslam Hukuku Kâmusu tanıtılmış ardından Eser Neşriyat tarafından yayımlanan Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kâmusu eseri incelenmiş, son olarak da eserdeki ifadelerin Elmalılı merhuma aidiyet problemini yansıtan gerekçelere sırasıyla yer verilmiştir. Makale içerisinde pek çok yerde Elmalılı’nın İslam Hukuk Kâmusu’nun orijinal nüshasından metinlere yer verilmiş ve iki eser arasındaki farklılıklara dikkat çekilmiştir.
Sonuç olarak Eser Neşriyat tarafından yayına hazırlanan Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kâmusu isimli çalışmanın tekrar gözden geçirilmesi; Elmalılı’ya ait olan bilgiler ve onun eserinde işaret ettiği yerlerden alınan bilgilerin açıkça belirtilmesi gerekmektedir. Sadece ismi tespit edilen maddeler yayına hazırlayanlar tarafından yazılacaksa bu da ayrıca belirtilmelidir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, İslam Hukuk Tarihi, Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, İslam Hukuk Kâmusu, Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kâmusu

Kaynakça

• Ağırman, Cemal. “İlimi araştırmalarda Dipnot Gösterimi Üzerine (Ayet-Hadis Örneği)”. Diyanet İlmi Dergi 40/1 (2004),
• Arslantürk, Zeki. Sosyal Bilimler İçin Araştırma Metod ve Teknikleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• Atik, Necmi. “Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın İslâm Hukuk Kâmusu ve Âdem Maddesi’nin Tahlili”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 8 (2017),
• Bulut, İhsan. Eski Türk Edebiyatı Açısından Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan’a Ait Yayınların Tetkiki (İnceleme-Metin). Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Çakan, İsmail Lütfi. “Babanzâde Ahmed Naim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/375-376. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Çolak, Abdullah. Elmalılı M. Hamdi Yazır ve Bazı Görüşleri. Antalya: Yazar Ofset Matbaacılık, 2012.
• Çolak, Abdullah. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Hukukçuluğu. Malatya: EKM Matbaacılık, 2011.
• Çolak, Abdullah. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır’ın Hukukçuluğu (Hak Dini Kur’an Dili Bağlamında). İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2023.
• Doğan, Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: İz Yayıncılık, 11. Basım, 1996.
• Gürkan, Menderes. “Elmalılı M. Hamdi Yazır’ın İlmi Kişiliği ve Fıkıh İlmindeki Yerine Bir Bakış”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 6 (2005).
• Hansu, Hüseyin. “et-Tecrîdü’s-Sarîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/251-252. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Koca, Ferhat. “Alfabetik İslam Hukuku ve Fıkıh Istılahları Kamusu I-V”. İslami Araştırmalar Dergisi 3 (1999).
• Naîm, Ahmet. İslam Ahlakının Esasları. haz. Recep Kılıç. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Elmalılı Muhammed Hamdi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/57-62. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yazır, Elmalılılı Muhammet Hamdi. Alfabetik İslâm Hukuku ve Fıkıh Istılâhları Kâmusu. 5 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1997.