“Rabbim Beni Terbiye Etti (Eddebenî Rabbî)” Rivâyetinin Sıhhati ve Rivâyetin Anlamı Üzerine Bazı Mülahazalar

Yıl 2023, , 676 - 702, 20.07.2023

Ufuk Dağlıoğlu

https://doi.org/10.5281/zenodo.8104231

Öz

Müslümanlar sahâbe asrından bu tarafa kendisine Kur'ân’ı açıklama görevi verilen Allah Rasûlü’nün (s.a.v.) söz, fiil ve takrirlerine en üst derecede önem vermiş ve O’na (s.a.v.) ittibâ etmeyi birinci vazife saymışlardır. Bu durum hadislerin bir yandan İslam coğrafyasında hızlıca yayılmasını sağlarken diğer yandan da sahîhinin sakîminden ayırt edilerek merfû olanlarının belirlenme çaba ve çalışmalarını hızlandırmıştır. Bu ilmî çalışmalar esnasında aynı metne sahip bazı rivâyetler muhaddislerin farklı ictihâdları neticesi bazen sahîh bazen zayıf bazen de merdûd kategorisinde yerini almıştır. Tetkik etmeye çalıştığımız “Beni Rabbim terbiye etti” rivâyeti halk arasında meşhûr olması yanında tefsîr, tasavvuf ve edebiyat eserlerinde de kendisine çokça atıfta bulunulan bir haberdir. Bu rivâyetin aslının olmadığını iddia edenler olduğu gibi zayıf hatta çok zayıf olduğu kanaatini taşıyanlar bulunmaktadır. Nâdir olsa da sahîh olduğunu ifade edenlere de rastlanılmaktadır. Ancak mezkûr rivâyetin sıhhati hakkında görüş beyân edenlerin verdikleri hükümlerin gerekçelerini ortaya koymamış olmaları câlib-i dikkattir. Bu durum rivâyetin sıhhatinin sened itibariyle tafsilî tetkikini zorunlu kılması yanında rivâyetin sebeb-i vürûdundan bağımsız ele alınmasının yol açtığı anlam kaymasına dikkat çekmeyi gerekli kılmaktadır. Üzerinde gerek sened gerekse metin yönüyle tafsilatlı herhangi bir çalışmanın yapılmadığı bu rivâyetin tarafımızca her iki yönüyle detaylıca ele alınması çalışmamızın özgün yönünü oluşturmaktadır. Yaptığımız bu çalışma, “Eddebenî Rabbî” rivâyetini sened yönünden tetkik etmek isteyenlere detaylı bilgi sunmanın yanında metnin orijinal bağlamda nasıl anlaşılması gerektiğini de ortaya koymaktadır. Araştırmamızda sahîh hadisin öncelikli şartlarından olan ‘ittisâl’ şartını taşıyan Ali b. Ebû Tâlib (r.a.) tarîki esas alınmış, bilahare Hz. Ebû Bekir ve Abdullah b. Mesûd tarîklerine yer verilmiştir. Son olarak hadisin metninin muhteva değerlendirmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sahîh Hadis, Hadis tenkidi, İsnâd Analizi, Meçhûl Râvî, Terbiye, Anlam Kayması

Teşekkür

Şimdiden makalemize ayıracağınız vakit için teşekkür eder, muvaffakiyetler dilerim.

The Reliability of The Narration "My Lord Has Educated Me" and Some Considerations on the Meaning of Narration

Öz

Since the age of the Companions, Muslims have given utmost importance to the words, actions and approval of the Messenger of Allah (pbuh), who was given the task of "explaining the Qur'an", and regarded it as their primary duty to follow him. While this situation enabled hadiths to spread rapidly in the Islamic geography, on the other hand, it has accelerated the efforts and studies of identifying the ones who are legitimate by distinguishing the sahîh from the sami. During these scientific studies, some narrations with the same text took their place in the category of sometimes sound, sometimes weak, and sometimes mardud, as a result of different ijtihads of the hadith scholars. The narration "My Lord educated me", which we are trying to analyze, is a narration that is frequently referred to in the works of tafsir, mysticism and literature, as well as being famous among the people. There are those who claim that this narration is not original, and there are those who think that it is weak or even very weak. Although it is rare, there are also those who state that they are authentic. However, it is important to note that those who expressed their opinions about the soundness of the aforementioned narration did not reveal the reasons for the judgments they gave. This situation necessitates the detailed examination of the authenticity of the narration in terms of the document, as well as drawing attention to the semantic shift caused by the fact that the narration is handled independently of its cause. This narration, on which no detailed study has been done in terms of either the document or the text, is the original aspect of our study, considering both aspects of this narration in detail. This study, which we have done, presents detailed information for those who want to examine the narration of "Eddebenî Rabbî" in terms of saned, as well as reveals how the text should be understood in the original context. In our research, tariq of Ali b. Abu Talib (r.a.) was taken as the basis, then Hz. Abu Bakr and Abdullah b. Masud tariqs are included. Finally, the content of the text of the hadith was evaluated.

Anahtar Kelimeler

Sahîh Hadith, Hadith Criticism, İsnâd Analysis, Unknown Narrator, Education, Shift of Meaning

Kaynakça

• Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed b. Abdilhâdî el-Cerrâhî. Keşfu’l-ḫafâʾ ve müzîlü’l-ilbâs. thk. Abdulhamid b. Ahmed b. Yusuf. 2 Cilt. el-Mektebetü’l-Asriyye, 1. Basım, 1420.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî - Ziyâd Muhammed Mansûr. Suâlâtu Ebî Dâvûd li’l-İmâm Ahmed ibn Hanbel fî cerhi’r-ruvâti ve ta‘dîlihim. 1 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûmi ve’l-Hikem, 1. Basım, 1414.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kârî el-Herevî. Mirḳâtu’l-mefâtîḥ şerḥu Mişkâti’l-mesâbîh. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1422.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Cemheretü’l-ems̱âl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Meġâni’l-aḫyâr fî ricâli Meʿâni’l-âs̱âr. thk. Muhammed Hasan İsmâil. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1427.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Hatîb. Târîḫu Baġdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1422.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Huseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Şerḥu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnaût. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403.
• Bikâî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbevî. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 1404.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. et-Târîhu’l-evsat. thk. Mahmûd İbrahim Zâyid. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1. Basım, 1397.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’l-Müsnedü’s-Sahîhu’l-Muhtasar. thk. Muhammed Züheyr b.Nâsırunnâsır. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-necât, 1422.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. et-Târîḫu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratu’l-Meârifi’l-Usmâniyye, ts.
• Bursevî, İsmail Hakkı b. Mustafa. Rûhu’l-Beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûbel-Kinânî. er-Resâilu’l-edebiyye. 1 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 2. Basım, 1423.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûbel-Kinânî. er-Resâilu’s-siyâsiyye. 1 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Câmiʿu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/106. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Cürcânî, Ebu’l-Kâsım Hamza b. Yûsûf b. İbrâhîm es-Sehmî. Târîḫu Cürcân.1 Cilt. Beyrut: 1407.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. el-Müʾtelif ve’l-muḫtelif. thk. Muvaffık b. Abdullah. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1406.
• Dâvûdî, Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. Ahmed el-Mısrî. Ṭabaḳâtü’l-müfessirîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1403.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezd Ebû Dâvud. es-Sunen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Maʿrifetü’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1419.
• Efendioğlu, Mehmet. “Silefî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/199. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Elbânî, Nâsırüddîn. Żaʿîfü’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġîr ve ziyâdatüh. 1 Cilt. el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• Elbânî, Nâsırüddin. Silsiletü’l-eḥâdîs̱i’ż-żaʿîfe ve’l-mevżûʿa ve es̱eruhe’s-seyyiʾü fi’l-ümme.14 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Meârif, 1412.
• Emin, Muhsin. Aʿyânü’ş-Şîʿa. thk. Hasan el-Emin. Beyrut: Dâru’t-Teâruf, 1403.
• Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Alî. Teẕkiretü’l-mevżûʿât. Mısır: İdâratü’t-Tıbâati’l-Munîre, 1343.
• Feyyûmî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Alî. el-Miṣbâḥu’l-münîr fî ġarîbi’ş-Şerḥi’l-kebîr li’r-Râfiʿî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muḥîṭ. 1 Cilt. Beyrut: er-Risâle, 8. Basım, 1426.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu’cemu’l-Udebâ. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1993.
• Hemdânî, Ebû Muhammed b. el-Hasen b. Ahmed b. Yakûb. Kitâbu’l-iklîl min ahbâri’l-Yemen ve ensâbi Himyer. thk. Muhammed b. Ali b. el-Huseyn el-Ekr‘a. 1 Cilt. San’a: Vizâretü’s-Sekâfe, 1425.
• Hindî, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân el-Müttakî. Kenzü’l-ʿummâl fî suneni’l-aḳvâl ve’l-efʿâl. Beyrut: er-Risâle, 5. Basım, 1405.
• Huseynî, Ebü’l-Mehâsin (Ebû Abdillâh) Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. el-Hasen el-Huseynî ed-Dımaşkî. el-İkmâl fî ẕikri men lehû rivâye fî Müsnedi’l-İmâm Aḥmed mine’r-ricâl sivâ men ẕükire fî Tehẕîbi’l-Kemâl. thk. Abdulmu’tî Emîn Kal’acî. 1 Cilt. Karaçi: Menşurâtu Câmiati’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1409.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-İstîʿâb fî maʿrifeti’l-aṣḥâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, ts.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî b. Abdillah el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 9 Cilt. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1418.
• İbn Akîle, Cemâlüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Saîd b. Akîle el-Mekkî. el-Fevâʾidü’l-celîle fî müselselâti Muḥammed b. Aḥmed ʿAḳîle. thk. Muhammmed Rıza. 1 Cilt. el-Beşâiru’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1421.
• İbn Allân, Muhammed Alî b. Muhammed Allân b. İbrâhîm el-Bekrî es-Sıddîk. Delîlü’l-fâliḥîn li-ṭuruḳi Riyâżi’ṣ-ṣâliḥîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 4. Basım, 1425.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Huseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Dımaşḳ. thk. Amr b. Ğarâme. Dâru’l-Fikr, 1415.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1271.
• İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ (Ebû İshâk) Burhânüddîn İbrâhîm b. Alî b. Muhammed el-Ceyyânî el-Medenî. ed-Dîbâcü’l-müẕheb fî maʿrifeti aʿyâni ʿulemâʾi’l-meẕheb. thk. Muhammed el-Ahmedî. 2 Cilt. Kahire: Dâru’t-Turâs, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-İmtâʿ bi’l-erbaʿîne’l-mütebâyineti’s-semâʿ. thk. Ebû Abdullah Muhammed Hasan eş-Şâfî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1418.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. İtḥâfü’l-mehere bi’l-fevâʾidi’l-mübtekire min eṭrâfi’l-ʿaşere. 19 Cilt. Medine: Merkezu Hıdmeti’s-Sünneti ve’s-Sireti’n-Nebeviyye’, 1. Basım, 1415.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânu’l-Mîzân. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-’Âlemî, 1390.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tebṣîrü’l-müntebih bi-taḥrîri’l-Müştebih. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. 12 Cilt. Hindistan: Matbaatü Dâirati’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1. Basım, 1326.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbu’s-Sikât. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratu’l-Meârifi’l-Usmâniyye, 1. Basım, 1393.
• İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Maîn b. Avn el-Mürrî el-Bağdâdî. et-Târîḫ. thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. 4 Cilt. Mekke: Merkezu’l-Bahsi’ilmî ve İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, 1. Basım, 1399.
• İbn Mâkûlâ, Ebû Nasr Alî b. Hibetillâh b. Alî el-İclî. el-İkmâl fî refʿi’l-irtiyâb ʿani’l-müʾtelif ve’l-muḫtelif mine’l-esmâʾ ve’l-künâ ve’l-ensâb. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1411.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 3. Basım, 1414.
• İbn Mencûye, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Yezdî el-İsfahânî. Ricâlü Ṣaḥîḥi Muslim. thk. Abdullah el-Leysî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1. Basım, 1407.
• İbn Mende, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Muhammed el-İsfahânî. Fetḥü’l-bâb fi’l-künâ ve’l-elḳâb. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Feryâbî. 1 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Kevser, 1. Basım, 1417.
• İbn Nâsırüddîn, Ebû Bekr Şemsüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Kaysî. Tavżîḥu’l-Müştebih fî żabṭı esmâʾi’r-ruvât ve ensâbihim ve elḳâbihim ve künâhüm. thk. Muhammed Nuaym el-Irksûsî. 10 Cilt. Beyrut: er-Risâle, 1. Basım, 1993.
• İbn Nukta, Ebû Bekr Muînüddîn (Muhibbüddîn) Muhammed b. Abdilganî b. Ebî Bekr b. Şücâ‘ el-Bağdâdî. et-Taḳyîd li-maʿrifeti ruvâti’s-sunen ve’l-mesânîd. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 1 Cilt. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1408.
• İbn Nukta, Ebû Bekr Muînüddîn (Muhibbüddîn) Muhammed b. Abdilganî b. Ebî Bekr b. Şücâ‘ el-Bağdâdî. İkmâlu’l-İkmâl. 5 Cilt. Mekke: Câmiatü Ummi’l-Kurâ, 1. Basım, 1410.
• İbn S’ad, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. eṭ-Ṭabaḳâtü’l-kübrâ. thk. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1. Basım, 1968.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Eḥâdîs̱ü’l-ḳuṣṣâṣ. thk. Muhammed b. Lutfî es-Sabbâğ. 1 Cilt. Beyrut: el-Matbûâtu’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1405.
• İbnu’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. ed-Duafâ ve’l-Metrûkûn. thk. Abdullah el-Kâdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1400.
• İbnu’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Üsdü’l-ġâbe fî maʿrifeti’ṣ-ṣaḥâbe. thk. Ali Muhammed Muavvıd. 8 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415.
• İbnu’l-Esîr, Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, 1399.
• İbnu’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• İbnu’l-Kayserânî, Ebü’l-Fazl İbnu’l-Kayserânî Muhammed b. Tâhir b. Alî el-Makdisî eş-Şeybânî. el-Mu’telif ve’l-Muhtelif. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1411.
• İbnu’l-Mukrî, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm b. Alî el-İsfahânî. el-Mu’cem. thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Sa’d. 1 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1419.
• İbnu’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî el-Mısrî. el-Bedrü’l-münîr fî taḫrîci eḥâdîs̱i ve’l-âsâri’l-vâkıati fi’ş-Şerḥi’l-kebîr. thk. Mustafa Ebu’l-Ğayt. 9 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Hicre, 1. Basım, 1425.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih. Târîḫu’s̱-s̱iḳât. Dâru’l-Bâz, 1405.
• Karahan, Abdullah. Hadis Râvilerinde Güvenilirlik. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî. Garîbü’l-ḥadîs̱. thk. Muhammed Abdülmuîd Hân. 4 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Dâirati’l-Meârifi’l-Usmâniyye, 1. Basım, 1384.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kâsım ed-Dımaşkî. Meḥâsinü’t-teʾvîl. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1418.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-sârî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 10 Cilt. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 7. Basım, 1323
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân ve’l-mübeyyin limâ teżammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-furḳân. thk. Ahmed el-Berdûnî. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdulhalim Mahmud. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Mansûrî, Ebû Tayyib Nâyif b. Salâh b. Ali. İrşâdu’l-gâsî ve’d-dânî ilâ terâcimi şuyûhi’t-Taberânî. 1 Cilt. Mektebetü İbn Teymiyye, 1. Basım, 1427.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehẕîbü’l-Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: er-Risâle, 1400.
• Moğultay, Ebû Abdillâh Alâüddîn Moğultay b. Kılıç b. Abdillâh el-Bekcerî el-Hikrî. İkmâlü Tehẕîbi’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. thk. Ebû Abdurrahman Âdil b. Muhammed. 12 Cilt. el-Fârûku’l-Hadîsetu li’t-Tibâi ve’n-Neşr, 1. Basım, 1422.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî el-Haddâdî. et-Teysîr bi-şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġîr. 3 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-İmâmi’ş-Şâfiî, 2. Basım, 1408.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn b. Nûriddîn Alî el-Haddâdî. Feyżü’l-ḳadîr şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaġîr. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1. Basım, 1356.
• Muslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥu’l-muhtasar. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Tehẕîbü’l-esmâʾ ve’l-luġât. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Nisâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim. Telhîsu Târîḫi Nîsâbûr. Tahrân: Kitâbhâne İbn Sînâ, ts.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed b. Huseyn el-A‘rec en-Nîsâbûrî. Garâʾibü’l-Ḳurʾân ve reġâʾibü’l-furḳân. thk. Zekeriyâ Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1416.
• Öz, Mustafa “Celûdî”. 7/272. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/272. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn et-Taberistânî. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. Basım, 1422.
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Maḳâṣıdü’l-ḥasene fî beyâni kes̱îrin mine’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire ʿale’l-elsine. thk. Muhammed Osman. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1405.
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. et-Tuḥfetü’l-laṭîfe fî târîḫi’l-Medîneti’ş-şerîfe. 2 Cilt. Beyrut: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1414.
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Maḳāṣıdü’l-ḥasene fî beyâni kes̱îrin mine’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire ʿale’l-elsine. thk. Muhammed Osman. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1405
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. Edebü’l-imlâʾ ve’l-istimlâʾ. thk. Ahmed Muhammed Abdurrahman. 1 Cilt. Tab’atu’l-Mahmudiyye, 1. Basım, 1414.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî. 1 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratu’l-Meârifi’l-Usmâniyye, 1. Basım, 1382.
• Subkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabaḳâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmud Muhammed et-Tınâhî. 10 Cilt. Dâru Hicr, 2. Basım, 1413.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. Câmiu’l-Ehâdîs. Dâru’l-Fikr, 1414.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġîr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1425.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. Lübbü’l-Lübâb fî taḥrîri’l-Ensâb. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, ts.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. ed-Dürerü’l-müntes̱ire fi’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire. thk. Muhammed b. Lutfî es-Sabbâğ. Riyâd: İmâdetü şuûni’l-mektebât, ts.
• Şâzelî, Muhammed Abdülazîz b. Ali. el-Edebu’n-Nebevî. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 4. Basım, 1423.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî. el-Fevâʾidü’l-mecmûʿa fi’l-eḥâdîs̱i’l-mevżûʿa. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-evsaṭ. thk. Abdulmuhsin b. İbrahim. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-harameyn, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Ali. el-Fihrist. 1 Cilt. Isfahan: el-Mektebe el-Murtazaiye li İhyâi’l-Âsâri’l-Ca’feriyye, ts.
• Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Huseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳâmûs. thk. Mustafa Hicâzî. Kuveyt: el-Meclisu’l-Vatanî, 1419.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. el-Kâşif fî maʿrifeti men lehû rivâye fi’l-Kütübi’s-sitte. thk. Muhammed Avvâme. Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1413.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. el-Muġnî fi’ḍ-ḍuʿafâʾ. thk. Nuruddîn Itır. 2 Cilt. Katar: İdâretu İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. el-Muḳtenâ fî serdi’l-künâ. thk. Muhammed Sâlih Abdulazîz el-Murâd. 2 Cilt. Medine: el-Meclisu’l-İlmî bi’l-Câmiati’l-İslâmiyye, 1. Basım, 1408.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. el-Muʿîn fî ṭabaḳâti’l-muḥaddis̱în. thk. Hemmâm Abdurrahim Saîd. 1 Cilt. Ürdün: Dâru’l-Furkân, 1. Basım, 1404.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 25 Cilt. Beyrut: er-Risâle, 3. Basım, 1405.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 15 Cilt. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 2003.