KUR'AN'DA İSTİĞNÂ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 2, 1 - 25, 31.07.2017

Ali Kaya

Öz

İstiğnâ,
“ğny” fiil kökünün istif’al kalıbından olan bir kelimedir. Kur’an’da dört yerde
geçen “istiğna”, bir ayette Allah’a, üç ayette ise insana (müşrik insan) izafe
edilmiştir. İstiğnâ sözcüğü, Allah ile ilgili kullanıldığı ayette, “ğny”
kökünden bir sıfat ve aynı zamanda “esma-i hüsna” dan (Allah’ın en güzel
isimleri) olan “ğanî” kelimesiyle aynı anlamda kullanılmıştır. Dolayısıyla “ğny”
kökü (ğanî, iğnâ ve istiğnâ şeklinde) Allah’ın bir fiili olarak kullanıldığı
ayetlerde, “Allah Teâlâ’nın kullarından dileğini zenginleştirmesi (muğnî), zâtında ve sıfatlarında her türlü ihtiyaçtan
münezzeh olması, kendi kendine yetmesi ve başkasına muhtaç olmaması” anlamını
ifade eder. İnsana nispet edilen ayetlerde ise insanın hakkı ve haddi
olmayarak kendisini yeterli görüp ilahi rehberliğe, Hz. Peygamber’e ve onun
çağrısına ihtiyaç duymadığını sanması, Allah’tan ve günah işlemekten
korkmaması, bu dünyanın zevkleriyle iktifa edip ahirete muhtaç olmadığını
düşünmesi, anlamına gelir. 

Anahtar Kelimeler

Kur’an, İstiğnâ, Ğanî, Muğnî

Kaynakça

• Abdulbâkî, M. Fuad, el-Mu‘cemu’l-Mufehres, “ğny” md., Dâru’l-Fikr, Beyrut 1987.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî, Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’ani’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî, Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut ts.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl, el-Furûku’l-Luğaviyye, (thk. Muhammed İbrahim Salim), Dâru’l-İlmi ve’s-Sekâfeti, Kahire 1997.
• Atalay, Orhan, Bilinç ve Put, Bilge Adam Yayınları, Van 2007.
• Ateş, Süleyman, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1988.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullah b. Ömer b. Muhammed Abdullah, Envaru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1998.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Otto Yayınları, Ankara 2014.
• Cevherî, Ebu Mansur İsmail b. Hammad, es-Sıhâh (Tâcu’l-Luğa), (thk. Muhammed-u Muhammed Tamir vd.) Daru’l-Hadis, Kahire 2009.
• Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, Ülke Yayınları, İstanbul 1994.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî, Tefsîru’l-Bahru’l-Muhît, (thk. Adil Ahmed Abdü’l-Mevcûd vd.), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1993.
• Ebussuûd, Muhammed b. Muhammed Mustafa el-İmâdî, İrşâdü’l-Akli’s-Selîm İlâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm, (thk. Abdülkadir Ahmed Atâ), Mektebetü’l-Riyâd’l-Hadîs, Riyâd ts.
• Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı (meal-tefsir), (trc. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk), İşaret Yayınları, İstanbul 1999.
• Ezherî, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmet, Tehzîbu’l-Luğa (thk. Muhammed Ali en-Naccar), ed-Daru’l-Mısriyye li’t-Teâlîfi ve’t-Tercemeti, Kahire 1964.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kub b. Muhammed, Besâir-u Zevi’t-Temyîz Fî Letâifi’l-Kitâbi’l-Azîz, (thk. Muhammed Ali Neccar), Kahire 1996.
• Gazâlî, Ebu Hâmid, el-Maksadu’l-Esnâ fî Şer-i Esmâillâhi’l-Hüsnâ, (thk. Muhammed Osman el-Huseyn), el-Mektebetü’l-Kur’an, Kahire ts.
• Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2004.
• Işık, Emin, “Alak sûresi” md., DİA, İstanbul 1989.
• Izutsu, Toshihiko, Kur’an’da Allah ve İnsan, (trc. Süleyman Ateş), Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul ts.
• İbn Aşûr, Muhammed Tahir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnisiyye lin’n-Neşr, Tunus 1984.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ, Mu’cemu el-Meķâyîsi’l-Luğa, (thk. Şihabuddin Ebu Amr), Daru’l-Fikr, Beyrut 1994.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Bağdâdî, Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut 1984.
• Karaman, Fikret vd., Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2006.
• Karaman, Hayrettin vd., Kur’an Yolu (Türkçe Meal ve Tefsir), DİB Yayınları, Ankara 2008.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed Bin Ahmed Bin Ebi Bekr, el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an, (thk. Dr. Abdullah Bin Abdü’l-Muhsin et-Türkî), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2006.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Te’vîlât-u Ehli’s-Sünneti,( thk. Dr. Mücdî Bâsellûm), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2005.
• Maverdî, Ebü’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, en-Nuket ve’l-Uyûn, (nşr. Seyyîd b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1992.
• Mevdûdî, Ebu’l- A’lâ, Tefhîmu’l-Kur’an, (trc. Muhammed Han Kayanî vd.), İnsan Yayınları, İstanbul 1996.
• Mukatil b. Süleyman, Tefsîr-u Mukatil b. Süleyman (et-Tefsîrü’l-Kebîr ), (thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte ), Dar-u İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut 2002.
• Mütercim Âsım Efendi, Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi (el-Okyânûsu’l-Muhît fî Tercemeti’l-Kâmûsul-Muhît), (haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2013.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullâh b. Ahmed b. Mahmûd, Medârikü’t-Tenzîl ve Haķâiķu’t-Te’vîl, (thk. Yusuf Ali Bedîvî), Daru’l-Kelimu’t-Tayyib, Beyrut 1998.
• Ragıb el-İsfahâni, Ebu’l-Kasım el-Hüseyn b. Muhammed, el-Müfredât Fî Ğarîbi’l-Kur’an, (thk. Merkezu’d-Dirasat ve ve’l-Buhus), y.y. ts.
• Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî, Mefâtîĥu’l-ġayb, Daru’l-Fikr, Beyrut 1941.
• Semin el-Halebî, Ahmed b. Yusuf b. Abduddaim, Umdetu’l-Huffâz fi Tefsîr-i Eşrafi’l-Elfâz (Mu’cemun Luğaviyyun li-Elfâzi’l-Kur’ani’l-Kerim), (thk. Muhammed Basil Uyunu’s-Sûr), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1996.
• Seyyid Kutub, Fî Zilâli’l-Kur’an, Dâru’ş-Şurûk, Beyrut 2003.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr el-Câmi Beyne Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min İlmi’t-Tefsîr, (thk. Abdurrahman Emira), yy. 1994.
• Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerir, Câmiü’l-Beyân an Te’vîl-i Âyi’l-Kur’an, (thk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî), Merkezü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyyeti ve’l-İslâmiyyeti, Kahire 2001.
• TDK (Türk Dil Kurumu), “İstiğna”, Büyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.586a118df26552.25045628, (Erişim tarihi: 02.01.2017)
• Tehânevî, Muhammed b. Ali, Keşşâf-u Istılâhâti’l-Funûn ve’l-Ulûm, (tkm. Refîk el-Acem vd.), Mektebet-ü Lübnân Nâşirûn, Beyrut 1996.
• Topaloğlu, Bekir, “Ganî” md., DİA, İstanbul 1996.
• _________, “Halîm” md., DİA, İstanbul 1997.
• _________, “Muğnî” md., DİA, İstanbul 2005.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed en-Nisâbûrî, el-Vâsît fî Tefsîri’l-Kur’ani’il-Mecîd, (thk. Adil Ahmed Abdü’l-Mevcûd vd.), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994.
• ______, Esbâb-u Nüzûli’l-Kur’an, (thk. Kemâl Besyûni Zağlûl) Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1991.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil, “Leyl Sûresi” md., DİA, İstanbul 2003.
• Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Neşriyat ve Dağıtım, İstanbul 1979.
• Yurdagür, Metin, “Tesbih” md., DİA, İstanbul 2011.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtaza el- Hüseyni, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l- Kâmûs, (thk. Abdülkerim el-İzbâvî vd.), Matbaat-u Hukûmet-i Kuveyt, Kuveyt 1987.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşâf An Hakâik-i Ğavâmizi’t-Te’vîl ve Uyûni’l-Eķâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, (thk. Adil Ahmed Abdü’l-Mevcûd v.dğr.), Mektebetü’l-Abîkân, Riyâd 1998.