EBÛ HANÎFE’NİN İSTIHSÂNÜ’N-NASS ANLAYIŞI ÇERÇEVESİNDE SÜNNETE VERDİĞİ ÖNEM [SERAHSÎ’NİN EL-MEBSÛT ÖRNEĞİ]

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1, 6 - 25, 30.01.2018

Haci Mustafa Torun , Kemal Yıldız

Öz

Günümüzde Müslümanların çoğunluğunun amelde
mensubu olduğu Hanefî mezhebinin kurucusu olan Ebû Hanîfe (r.a.) hakkında tarih
boyunca Sünnet delilini aklî çıkarım/rey sebebiyle terk ettiği iddiaları
varolagelmiştir. Bu iddialara verilecek en gerçekçi cevap, bizzat Ebû Hanîfe
(r.a.)’in, bu ikisinin karşı karşıya geldiği durumlarda ne şekilde davrandığını
göstermekle ortaya konabilir. Fıkıh Usûlü ilmindeki delil/yöntemlerden
istihsanın bir çeşidi olan istihsânü’n-nass işte tam da bu durumu konu
edinmektedir. Öyleyse Ebû Hanîfe (r.a.)’in istihsânü’n-nassa dair anlayışı,
onun sünnete nasıl baktığını da gösterecektir. Bu makalede, bahsi geçen konu, Şemsü’l-eimme
es-Serahsî’nin el-Mebsût adlı eseri çerçevesinde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ebû Hanîfe, İstihsânü’n-nass, Sünnet, el-Mebsût

THE HIGH OPINION ABU HANIFA (R.A.) HAS HAD OF THE SUNNAH WITHIN THE CONTEXT OF ISTIHSAN AL-NASS [THE CASE OF SARAKHSY’S AL-MABSUT]

Öz

Throughout history, some allegations about Abu
Hanifa (r.a.), Hanafite School’s founder to whom the majority of present day
muslims belong, against his prefering rey (logical reasoning) of Sunnah have
existed. The literal respond to these allegations is to prove how Abu Hanifa
(r.a.) himself behaved in such situations of being faced with the contradiction
of Sunnah and logical reasoning. Being a variety of istihsan which is evidence
in the discipline of Islamic Jurisprudence, istihsan al-nass deals just with
this subject itself. Accordingly, the approachment and understanding of Abu
Hanifa (r.a.) to istihsan al-nass will at the same time prove his looking at
the Sunnah. The issue mentioned in this article has been handled within the
scope of masterpiece of Shams al-Aimmaas-Sarakhsy known as al-Mabsut.

Anahtar Kelimeler

Abu Hanifa, Istihsan al-nass, Sunnah, al-Mabsut

Kaynakça

• Abdürrezzak, Ebû Bekr b. Hemmâm es-San‘ânî (v. 211/826-27), el-Musannef(thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî), el-Meclisü’l-İlmî, Beyrut 1983, c.1-11. Ahmed b. Hanbel (v. 241/855), Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel (thk. Şuayb el-Arnaût vd.), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1421/2001, c.1-50. Ali el-Müttakî, İbn Hüsâmiddîn (v. 975/1567), Kenzü’l-‘ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef‘âl(thk. Bekrî Hayyânî-Saffet Sakka), Müessesetü’r-Risâle, yy., 1401/1981, c.1-16. Bardakoğlu, Ali, “İstihsan”, DİA, İstanbul 2001, c.23, s.339-347. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin (v. 458/1066), es-Sünenü’l-kübrâ (thk. Muhammed Abdülkadir Ata), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003. Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed (v. 730/1330), Keşf-i Pezdevî, Şirket-i Sahafiye-i Osmâniye, Dersaadet 1308, c.1-4 (2 c.’de). Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail (v. 256/870), el-Câmi‘u’s-sahîh (thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır), Dâru Tavki’n-Necât, yy., 1422, c.1-9. Cürcânî, Ebu’l-Hasan Seyyid Şerîf Ali b. Muhammed (v. 816/1413), et-Ta‘rîfât, 87 Numaralı Matbaa, Dersaadet 1283. Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer (v. 385/995), Sünenü’d-Dârekutnî (thk. Şuayb el-Arnaût vd.), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1424/2004, c.1-5. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as (v. 275/889), Sünenü Ebî Dâvûd (Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd), el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, ts., c.1-4. Hâdimî, Ebû Saîd Muhammed b. Mustafa (v. 1176/1762), Mecâmi‘u’l-hakâyik, Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire, Dersaadet 1308. Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed (v. 405/1014), el-Müstedrek ale’s-sahîhayn (thk. Mustafa Abdülkadir Ata), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1411/1990, c.1-4. İbn Ca‘d, Ali el-Cevherî el-Bağdâdî (v.230), Müsnedü İbn Ca‘d, Beyrut 1990. İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed (v. 235/849), el-Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr (thk. Kemâl Yûsuf el-Hût), Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1409, c.1-7. İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd (v. 273/887), Sünenü İbn Mâce(thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî), Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, yy., ts., c.1-2. İbn Melek, İzzeddin Abdüllatif b. Emineddin (v. 821/1418’den sonra), Şerhu’l-Menâr fi’l-usûl, Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire, İstanbul 1292. İdrîsî, Abdülhamîd, “Fî nakdi mekûleti ehli’r-rey ve ehli’l-hadîs”, İslâmiyyetü’l-Ma‘rife, c.7, sy.28, Bahar 2002, s.149-155. Karahisârî, Mustafa b. Şemseddin (v.968/1560-61), Ahterî-i Kebîr, Şirket-i Sahafiye-i Osmâniye, İstanbul 1310, c.1-2 (1 c.’de). Mâlik b. Enes, Ebû Abdillah el-Asbahî (v. 179/795), Muvattaü’l-İmâm Mâlik (thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1406/1985, c.1-2. Molla Hüsrev Mehmed Efendi (v. 885/1480), Mir’âtü’l-usûl şerh-i Mirkâtü’l-vusûl, Şirket-i Sahafiye-i Osmâniye, Dersaadet 1321. Muhammed Hamîdullah (v. 2002), “Serahsî”, DİA, İstanbul 2009, c.36, s.544-547. Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. el-Haccâc (v. 261/875), Sahîhu Müslim (thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ts., c.1-5. Mütercim Âsım Efendi (v. 1235/1819), el-Okyanûsü’l-basît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-muhît, Matbaatü’l-Osmâniyye, İstanbul 1305,c.1-3. Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Ali (v. 303/915), el-Müctebâ mine’s-sünen (thk. Abdülfettâh Ebû Ğudde), Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, Halep 1406/1986, c.1-9. Önder, Muharrem, Hanefî Mezhebinde İstihsan Anlayışı ve Uygulaması, Ravza yay., İstanbul 2009. Pezdevî, Ebu’l-Hasan Ebu’l-Usr Fahrulislam Ali b. Muhammed (v. 482/1089), Usûlü’l-Pezdevî (Keşf-i Pezdevî kenarında), Şirket-i Sahafiye-i Osmâniye, Dersaadet 1308, c.1-4. Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ebî Sehl (v. 483/1090), el-Mebsût, Matbaatü’s-Saâde, Kahire 1324-1331, c.1-30 (15 c.’de). _________ Usûlü’s-Serahsî(thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Kâhire 1954, c.1-2. Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed (v. 360/971), el-Mu‘cemü’l-evsat (thk. Târık b. Ivazillâh b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî), Dâru’l-Harameyn, Kahire, ts., c.1-10. _________ el-Mu‘cemü’l-kebîr (thk. Hamdi b. Abdilmecîd es-Selefî), Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire, ts., c.1-25. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ (v. 279/892), el-Câmi‘u’l-kebîr (Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1998, c.1-6. Uzunpostalcı, Mustafa, “Ebû Hanîfe”, DİA, İstanbul 1994, c.1-10, s. 131-138. Vankulu Mehmed Efendi (v. 1000/1592), Lugat-ı Vankulu, Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire, İstanbul 1803, c.1-2. Zekiyyüddîn Şa‘bân, Usûlü’l-fıkhi’l-islâmî, Dâru’l-Kütüb, Beyrut 1971. Zeylaî, Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf (v. 762/1360), Nasbu’r-râye li ehâdisi’l-Hidâye (thk. Muhammed Avvâme), Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, Cidde 1418/1997, c.1-4.