Doğu - Batı Tartışmaları Çerçevesinde Arnavutluk’taki Kiliseler (III-XIII. Yüzyıllar Arasında)

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1, 48 - 68, 30.01.2018

Yrd. Doç. Dr. İlir Rruga

Öz

Birinci İznik Konsiline Arnavutluk’tan piskopos
katılımının gerçekleşmiş olması, Hıristiyanlığın Arnavut bölgelerinde erken bir
tarihten itibaren var olduğunu göstermektedir. Yönetim açısından Bizans’a bağlı
olmasına rağmen Arnavut Piskoposlukları, inanç bakımından VIII. yy’a kadar
Batı’ya bağlı kalmaya devam etmiştir. Ancak VIII. yy’da her ne kadar Doğu
Kilisesine bağlanılmış olunsa da bazı piskoposluklarda bu durum değişkenlik arz
etmiştir. Çünkü Arnavutluk, coğrafî konumu itibariyle, tarih içerisinde meydana
gelen Doğu ile Batı Roma İmparatorluğu arasındaki siyasî ve dinî çekişmelerin en
çok hissedildiği yerlerden biri olmuştur. Aynı zamanda dış güçlerin siyasî
üstünlük kurma ve güç elde etmek amacıyla Hıristiyan inancını bu doğrultuda
kullandıkları bilinmektedir. Bu bağlamda Durrës piskoposluğu örneğinde olduğu
gibi bölgenin siyasî gücünün el değiştirdiği durumlarda karşı kilisenin din
adamlarını sürgüne gönderecek kadar bir baskıya maruz bırakılmıştır. Böylece
bir nevi dış güçlerin ve kiliseler arasında süre gelen çekişmelerin din
adamları ve Arnavut halkın birtakım sıkıntılar yaşamasına neden olduğu denilebilir.
Fakat kiliseler arasındaki çekişmeler bazı durumlarda artmış olsa da bu durum Batı’da
vb. yerlerde meydana gelen kanlı mezhepsel çatışmaların boyutuna ulaşmamıştır.

Anahtar Kelimeler

İllirikum/Arnavutluk, Tarih, İnanç, Hıristiyanlık, Doğu (Ortodoks) ve Batı (Katolik) Arnavut Kiliseleri, Arnavut Kiliselerin Tarihi

Kaynakça

• A new catholic commentary on holy scripture, (Haz. Dorn Bernard Orchard, Reginald C. Fuller), Thomas Nelson And Sons Ltd, New York 1975.
• Abdurrahman Küçük, “Gregoryan Ermeni Kilisesinin Oluşması ve Konsil Kararları Karşısındaki Tutumu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XXXV, 1996.
• Afrim Hoti, “Aspekte të Përhapjes së Krishterimit të Hershëm në Provincën e Epirit të Ri”, 2000 Vjet Art Dhe Kulturë Kishtare Në Shqipëri, Simpozium Ndërkombëtar 16-18 Nëntor 2000, Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë, Tiranë 2003.
• Aleksander Meksi, “Shqiperia mes lindjes dhe perendimit. Arkitektura e kultit nje shembull i kesaj”, 2000 vjet art dhe kulturë Kishtare në Shqipëri, Simpozium ndërkombëtar 16-18 Nëntor 2000, Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë, Tiranë 2003.
• -----------------, Arkitektura e kishave te Shqiperise (shekujt VII-XV), Uegen, Tiranë 2004.
• Andrea Llukani, Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë: (nga vitet apostolike deri në vitet tona), Botimet Trifon Xhagjika, Tiranë 2009.
• Arjan Koçi, “Peshkopet e Pultit te Madh e te Vogel”, Studime Historike, Sayı: 1-2, Qendra e Studimeve Albanologjike Instituti i Historise, Tiranë 2012.
• Asti (Bylis Piskoposu), röportaj 15/05/2015.
• Don Shan Zefi, Islamizimi i Shqiptareve Gjate Shekujve (XV-XX) (aryset e islamizimit dhe qendrimi i kishes ndaj kesaj dukurie), Drita, Prizren 2000.
• Edwin Jacques, Shqiptaret, Historia e popullit shqiptar nga lashtesia deri ne ditet e sotme, (çev. Edi Seferi), Karte e Pende, Tiranë 1996.
• Ferit Duka, Shekujt Osmane ne hapesiren Shqiptare (Studime dhe dokumente), UET Yay., Tiranë 2009.
• Fran Luli, “Veshtrime historike rreth perhapjes se kishave dhe emrave te shenjtoreve nder zonat e mbishkodres”, Krishtërimi ndër shqiptarë: simpozium ndërkombëtar Tiranë 16-19 Nëntor 1999, Phoenix, Shkoder 2000.
• Francis D. Nichol, The seventh-day adventist Bible commentary: the Holy Bible with exegetical and expository comment, VI, Review and Herald Publishing Association, Washington 1957.
• Gasper Gjini, Ipeshkvia Shkup Prizren neper shekuj, Drita. Ferizaj 1992.
• George Frendo, (Auxiliary Bishop & Vicar General of Tirana-Durrës city, Metropolitan Archdiocese Tirane-Durrës), repörtaj tarihi: 15 Eylül 2010.
• Helmut Buschhausen, “Durresi dhe fillimet e krishterimit ne Shqiperi”, 2000 vjet art dhe kulturë Kishtare në Shqipëri, Simpozium ndërkombëtar 16-18 Nëntor 2000, Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë, Tiranë 2003.
• Hena Spahiu, Qyteti Iliro-Arberor i Beratit, Akademia e Shkencave e Republikes te Shqiperise Istituti i Arkeologjise, Tiranë 1990.
• Historia e Popullit Shqiptar, (Heyet), I, Akademia e Shkencave e Shqiperise Instituti i Historise, Tiranë 2002.
• Historia e Popullit Shqiptar, (Heyet), I, Universiteti Shteteror i Tiranës Instituti i Historise dhe i Gjuhesise, Prishtine, y.t.y.
• Ilira N. Çaushi, Shaban Dervishi, “Fete ne Shqiperi. Shembull i bashkejeteses se diversiteteve brenda nje kulture”, Studime Historike, Sayı: 3-4, 2002.
• Injac Zamputi, Aleks Buda; Kristo Frasheri; Petraq Pepo, Burime te zgjedhura per historine e Shqiperise, shek. VIII-XV, II, Universiteti Shteteror i Tiranës Instituti i historise dhe i gjuhesise, Tiranë 1962.
• Injac Zamputi, Dokumente te shekujve XVI-XVII per historine e Shqiperise, II. (1593-1602), Akademia e Shkencave e RPS te Shqiperise Instituti i Historise, Tiranë 1990.
• -----------------, Dokumente te shekujve XVI-XVII per historine e Shqiperise, I. (1507-1592), Akademia e Shkencave e RPS te Shqiperise Instituti i Historise, Tiranë 1989.
• Kemal Karpat, “Balkanlar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, V Ankara 1992.
• Kitab-ı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit: Tevrat, Zebur (Mezmurlar) ve İncil, Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul 2001.
• Koço Zheku, “Peshkopata e Bylisit nje nga peshkopatat me te hershme ne Shqiperi”, 2000 vjet art dhe kulturë Kishtare në Shqipëri, Simpozium ndërkombëtar 16-18 Nëntor 2000, Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë, Tiranë 2003.
• Koli Xoxi, Shkolla ortodokse në Shqipëri Rilindësit tane, Mokra, Tiranë 2002.
• Kolec Topalli, “Lashtesia e krishterimit nder Shqiptare sipas deshmive te gjuhes Shqipe”, Krishtërimi ndër shqiptarë: simpozium ndërkombëtar Tiranë 16-19 Nëntor 1999, Phoenix, Shkoder 2000.
• Kristaq Prifti, “Diversiteti fetar dhe uniteti kombetar te Shqiptaret”, Studime Historike, Instituti i Historise Yay., Tiranë 2001, Sayı: 1-2.
• Kosta Lako, “Qyteti dhe peshkopata e Anchiasmosit (Sarandes) ne krishterimin e hershem”, 2000 vjet art dhe kulturë Kishtare në Shqipëri, Simpozium ndërkombëtar 16-18 Nëntor 2000, Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë, Tiranë 2003.
• Kristo Frasheri, “Fillimet e Krishterimit ne viset Shqiptare”, Studime Historike, Sayı: 1-2, 2000.
• -----------------, “Trojet e Shqiptareve ne shek. XV”, Konferenca e Dyte e studimeve Albanologjike (12-18 Janar 1968), I, Universiteti Shteteror i Tiranës-Instituti i historise dhe i gjuhesise, Tiranë 1969.
• -----------------, Skenderbeu: jeta dhe vepra, Akademia e Shkencave e Shqiperise, Tiranë 2002.
• Ludovik Shllaku, Shkollat Klerikale (Veshtrim historik nga fillimet deri me 1924- monografi), Camaj-Pipa, Shkoder 2002.
• Machiel Kiel, Ottoman Architecture in Albania 1385-1912, Research Centre for Islamic History Art & Culture (IRCICA), İstanbul 1990.
• Mahmut H. Şakiroğlu, “Vatikan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XLII Ankara 2012.
• Marcin Czerminski, Shqiperia (pershkrime historike, etnografike, kulturore dhe fetare), (çev. Leonard Zissi), Onufri, Tiranë 2014.
• Markus W. E. Peters, Perballjet e Historise se Kishes Katolike ne Shqiperi 1919-1996, (çev. Klaudia Darragjati), Gjergj Fishta, Lezhe 2010.
• Metin Izeti, Balkanlar’da Tasavvuf, Gelenek yayıncılık, İstanbul 2004.
• Milan Šufflay, Serbet dhe Shqiptaret. Historia e Shqiptareve te veriut, (haz. Ilir Ibrahimi), Bargjini, Tiranë 2002.
• -----------------, Situata e Kishës në Shqipërinë paraturke: zona e depërtimit ortodoks në “digën” katolike, (çev. Edmond Malaj), Botime françeskane, Shkoder 2013.
• Muhamet Pirraku, “Shkaqet e kalimit ne Islam te Shqiptaret”, Rreth Perhapjes se Islamit nder Shqiptaret, Klubi Kulturor “Drita”, Shkoder, 1997.
• Mustafa L. Bilge, “Arnavutluk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, III İstanbul 1991.
• Nikolle Loka, Gjet Kola, Iliria Biblike. Shejtoret iliro-shqiptare nga Konstandini i Madh te Nene Tereza, Geer, Tiranë 2005.
• Nilo Borgia, Murgjit bazilianë të Italisë në Shqipëri: shënime mbi misionet në Himarë: shek. XVI-XVIII, (çev. Mimoza Hysa), Naimi, Tiranë 2014.
• Nuray Bozbora, Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğu’nun Gelişimi, Boyut Kitapları, İstanbul 1997.
• Pellumb Xhufi, “Krishterimi roman ne shqiperi, shek. VI-XVI”, Krishtërimi ndër shqiptarë: simpozium ndërkombëtar Tiranë 16-19 Nëntor 1999, Phoenix, Shkoder 2000.
• -----------------, “Ndarja Shqiptare nga Bizanti”, Studime Historike, Sayı: 1-2, 1999.
• Petrika Thengjilli, “Katolicizmi ne Shqiperi perballe shtetit Osman (shek. XVI-XVIII)”, Krishtërimi ndër shqiptarë: simpozium ndërkombëtar Tiranë 16-19 Nëntor 1999, Phoenix, Shkoder 2000.
• Pirro Thomo, Kishat Pasbizantine ne Shqiperine e Jugut, KOASH (Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqiperise), Tiranë 1998.
• Robert Elsie, “Shenjtoret e krishtere te Shqiperise”, Tempulli (reviste periodike kulturore), Nr. 12, Mitropolia e Shenjte e Korçes, Korçe 2007.
• Shaban Sinani, “Berati-Qyteti qe rrezatoi”, Kerkim, nr. 6. KOASH, Tiranë 2010.
• -----------------, Berat, Beratinus, Buhara, Naimi, Tiranë 2015.
• Skender Riza, “Islamizimi i Popullit Shqiptar”, Rreth Perhapjes se Islamit nder Shqiptaret, Klubi Kulturor “Drita” Yay., Shkoder 1997.
• Sonila Kora, “Kisha e provinces Epirus nova ne marredheniet e saj me Seline e Romes (Shek. V-VI)”, Studime Historike, Sayı: 3-4, 2006.
• Tajar Zavalani, Histori e Shqipnis, Phoenix, Tiranë 1998.
• Thomas Walker Arnold, İslâm’ın Tebliğ Tarihi, (çev: Bekir Yıldırım - Cenker İlhan Polat), İnkılâb, İstanbul 2007.
• Valentini, At Guissepe (Zef); M. Sciambra, I. Parrino, Papa Kalisti III, Skenderbeu, Shqiperia dhe Kryqezata (1455-1458), (çev. Ndriçim Kulla, Dritan Thomollari), Plejad, Tiranë 2009.
• Zef Mirdita, Krishtenizmi nder Shqiptare, Drita & Misioni Katolik Shqipta ne Zagreb, Prizren Zagreb, Prizren 1998.