PROTECTION OF CONSUMER IN THE SALE OF DEFECTIVE GOODS IN ISLAMIC LAW

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 161 - 195, 05.01.2019

Mustafa Kisbet

Öz

Abstract

The
concepts of consumer and consumer protection find their genesis in Islamic and
other law systems since 19th century. In Fiqh, there are various provisions to
protect buyer in from losses that may emerge from the contract commercial relations
such as purchase and sale or rent. Those provisions can be guiding in the
studies for consumer protection.

In
Islamic law, the first provision to protect the buyer from losses as a result
of contracts is right of option. Option of defect is a right for the buyer to
return the purchased goods to the seller and accepting whole amount or if
returning of the goods is not possible, then receiving the portion which equals
to the defect cost.

A
defect, as a feature that reduce the value of goods and that does not fit for
purpose grants the rightholder the right to accept or reject the contract. In
case of impossibility of return of goods, a discount is made on the amount in
return for the defect.

In
Islamic law, even though releasing the seller from defects of goods is valid,
there are different views on its scope. Release from defects and additional
defects caused by the buyer prevents returning goods to the seller.

Khiyar al –‘Aib (option of defect) forfeits in
cases where the consent of the buyer to the defect is observed

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Sale, Khiyar al –‘Aib, Defective, Consumer Protection

İSLAM HUKUKUNDA AYIPLI MAL SATIŞINDA TÜKETİCİNİN KORUNMASI

Öz

Öz

Tüketici
ve tüketicinin korunması kavramları, İslâm Hukuku ve diğer hukuk sistemlerinde
19. yy’dan itibaren görülmeye başlamıştır. Fıkıhta, alım-satım, kira gibi
ticari ilişkilerde müşteriyi akdin getireceği zararlardan korumayı amaçlayan
çeşitli hükümler mevcuttur. Bu hükümler, tüketicinin korunmasına yönelik
çalışmalarda da yol gösterici olabilecek niteliktedir.

İslâm
hukukunda, alıcıyı akit sonucunda uğrayacağı zararlardan korumayı amaçlayan
hükümlerin başında muhayyerlikler gelir. Ayıp muhayyerliği de alıcının satın
aldığı maldaki bir kusur sebebiyle malı satıcıya geriverip ödediği bedelin
tamamını eğer malın geri verilmesi mümkün değilse kusurun bedele düşen kısmını
geri almasını mümkün kılan haktır.

Malın
değerini düşüren veya maksada uygun düşmeyen özellik olan ayıp, hak sahibine
akdi kabul veya red, malın iadesinin mümkün olmadığı durumlarda ise bedelden
ayıp karşılığında indirim haklarını verir.

İslam
hukukunda satıcının, maldaki ayıplardan ibra edilmesi, geçerli görülmesine
rağmen kapsamı hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Ayıplardan ibra ve
müşterinin ayıplı malda oluşturduğu yeni bir ayıp satıcıya iadesine engeldir.

Ayıp muhayyerliği alıcının ayıba rızası olduğunu
gösteren durumlarda düşmektedir

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Alışveriş, Ayıp Muhayyerliği, Ayıp, Tüketicinin Korunması

Kaynakça

• Arslan, Hüseyin. İslamda tüketici hakları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Aslan, İ. Yılmaz. Tüketici hukuku ve ilgili mevzuat. Bursa: Etkin Kitabevi, 1996.
• Atar, Fahreddin. Fıkıh usulü. İstanbul: İFAV, 1988.
• Bâberti, Ekmeleddin Muhammed b. Muhammed. el-Inâye fî şerhi’l-Hidâye. Thk. Abdürrezzak Galip el-Mehdi. 2. Bs, 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, t.y.
• Bâcî, Ebü’l-Velid Süleyman b. Halef et-Tücîbî. el-Müntekâ şerhi Muvattai Mâlik. Thk. Muhammed Abdülkadir - ve Ahmed Atâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübu’l-Arabî, 1993.
• Bardakoğlu, Ali. “Fesih”. D. İ. A. 12: 427, 436. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Berberoğlu, Necat. İktisada giriş. Ankara: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1987.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve ıstılahatı fıkhiyye kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1986.
• Buhûtî, Mansur b Yunus. Keşşâfü’l-kınâ’ an metni’l-İknâ’. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1982.
• Cevheri, Ebû Nasr İsmail b Hammâd. “Ayb”. es-Sıhâh tâcü’l-luğa ve sıhâhi’l-arabiyye. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 1990.
• Dârir, Sıddik Muhammed Emin. el-Ğararu ve eseruhû fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Hartum: Matbaatü’s-Sukâfe, 1967.
• Derdîr, Ebü’l-Berekat Ahmed b. Muhammed. eş-Şerhu’s-sağîr alâ akrabi’l-mesâlik ilâ mezhebi’l-imâm Mâlik. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Me’ârif, 1991.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle ticaret ve iktisat ilmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 1993.
• Ebû Ğudde, Abdussettâr. el-Hıyâru ve eseruhû fi’l-ukûd. 2. Bs, 2 Cilt. Kuveyt, 1985.
• el-Fetavâ’l-Hindiyye = Fetavâ-yı Alemgiriyye. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1991.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yakub. “Ayb”. el-Kâmûsu’l-muhît. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1991.
• Gazzali, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b Muhammed. el-Vasit fi’l-mezheb. 4 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selam, 1997.
• Hanbel, Ahmed b. Müsned. 6 Cilt. İstanbul #Tunis: Çağrı Yayınları #Dâru Sahnûn, 1992.
• Haraşi, Ebû Abdullah Muhammed b Abdullah el-Mâlikî. el-Haraşî ala muhtasari sîdî Halil. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.
• Haydar, Hoca Eminefendizade Ali. Dürerü’l-hükkâm şerhi Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. İstanbul: Dersaâdet, 1330.
• Heytemî, Ebü’l-Abbas Şehabüddin Ahmed İbn Hacer. el-Fetava’l-kübra’l-fıkhiyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.
• Heytemî, İbn-i Hacer el-Mekkî. Tuhfetü’l-muhtâc bi şerhi’l-Minhâc. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velid Muhammed b Ahmed el-Kurtubi el-Cedd. el-Mukaddimâtü’l-mümehhedât. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İbn-i Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Raddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr: şerhi Tenviri’l-ebsâr. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1992.
• İbn-i Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed el-Makdisî. el-Muğnî. 12 Cilt. Riyad: Dârü’l-Fikr, 1992.
• İbn-i Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b Ahmed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. 4. Bs, 2 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvâhid. Fethü’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, t.y.
• Kallek, Cengiz. “İhtikâr”. D. İ. A. 21: 560-565. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Karaman, Hayreddin. Anahatlarıyla İslam hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1986.
• Karaman, Hayreddin. İslamın ışığında günün meseleleri. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1993.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam hukuku: borçlar hukuku (muamelat). 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1991.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddîn b Mes’ûd b Ahmed el-Hanefî. Bedâiü’s-sanâî’ fî tertibi’ş-şerâi’. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Kisbet, Mustafa. İslam hukukuna göre satım akdinde malın kabz ve teslimi. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2015.
• Kisbet, Mustafa. İslam hukukunda tüketicinin korunması: ayıp muhayyerliği. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2015.
• Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b Mükerrem el-Ensârî İbn. “Ayb”. Lisânü’l-Arab. ; Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî ve hüve şerhu muhtasari’l-Müzenî. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mavsîlî, Ebü’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b Mahmûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
• Merğînânî, Ali b. Ebî Bekr, (593/1197). el-Hidâye şerhu Bidâyetü’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ b. Şerefüddîn. Minhâcu’t-tâlibîn. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 1976.
• Nevevi, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b Şeref el-Mürî. Ravdatu’t-talibîn. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Öz, Turgut. “Tüketicinin korunması hakkında kanunda ayıba karşı tekeffül sistemi”. Türkiye Hukuk. 2015. http://www.turkiyehukuk.org/tuketicinin-korunmasi-hakkinda-kanunda-ayiba-karsi-tekefful-sistemi/.
• Öztan, Bilge. İmalatçının sorumluluğu. Ankara: Turhan Kitabevi, 1982.
• Ramlî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 1976.
• Rassa, Ebû Abdullah Muhammed et-Tûnusî (894/1489). Şerhu Hudûdi’l-imâmi’l-ekber. Rabat: Vezâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1992.
• Sahnûn, Abdüsselâm b Saîd Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1905.
• Sâvî, Ahmed b. Muhammed, (1241/1825). Hâşiyetü’s-Sâvî ale’d-Derdîr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Me’ârif, 1991.
• Senhûrî, Abdürrezzâk Ahmed. Masâdıru’l-hakk fi’l-fıkhi’l-İslâmî. 6 Cilt. Kahire: Dâru’n-Nehdatü’l-Arabiyye, t.y.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, t.y.
• Sübkî, Takıyyuddin Ali b. Abdülkâfî. Tekmiletü’l-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, t.y.
• Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdris. el-Ümm. Thk. Rifat Fevzi Abdulmuttalib. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1990.
• Şerkâvî, Ali el-Bedri Ahmed. el-Hıyârât fi’l-bey’. Esyut: Câmiatü’l-Evsat, 1990.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b Ali el-Havlânî. Neylü’l-evtâr şerhu mülteka’l-ahbâr min ehâdîsi seyyidi’l-ahyâr. 8 Cilt. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, t.y.
• Şeyhizade, Damad Abdurrahman Gelibolulu. Mecmaü’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. 2 Cilt. İstanbul: Edâ Neşriyat, 1991.
• Şirbînî, Şemsüddîn Hatîb Muhammed b Ahmed Kâhirî. Muğni’l-muhtâc ila ma’rifeti meani elfazi’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, t.y.
• Şirinbâsî, Ramazan Ali es-Seyyid. Himâyetü’l-müstehlik fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Kahire: Matbaatü’l-Emane, 1984.
• Şirvânî, Abdülhamid. Hâşiye alâ-Tuhfetü’l-muhtâc. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Tandoğan, Haluk. Tüketicilerin korunması ve sözleşme özgürlüğünün bu açıdan sınırlandırılması. Ankara: Sevinç Matbaası, 1977.
• Tayyar, Abdullah b Muhammed. Hıyâru’l-meclis ve’l-ayb fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1979.
• Yavuz, Cevdet. “Satıcının Ayba Karşı Tekeffül Borcunun Tanımı, Hukuki Niteliği, Özellikleri ve Bu Borcu, Düzenleyen Kanuni Hükümlerin Uygulama Alanı”. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. Prof. D. Yaşar Karayalçın’a 65. Yaş Armağanı, 9 (t.y.): 503-545.
• Yavuz, Cevdet. Türk borçlar hukuku: özel hükümler. 3. Bs, 2 Cilt. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 1990.
• Yeniçeri, Celal. İslam açısından tüketim-tüketicinin korunması ve ev idaresi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 1996.
• Zeylâî’, Fahreddin Osman b Ali. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübü’l-İslâmî, 1313.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletuhû. 3. Bs, 9 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1989.