ŞİÂ-İMÂMÎYYE’NİN İLÂHÎ İSİM VE SIFÂT ANLAYIŞI

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 196 - 217, 05.01.2019

Nezir Maviş

Öz

İslâm inanç esaslarının temeli olan Allah’a imanın
çerçevesi ilâhî isim ve sıfâtlara bakış tarzıyla şekillenmiştir. Bu konuda
ortaya konulan ifrât ve tefrît derecesindeki yorum ve değerlendirmeler teşbîh
ve tecsîme kapı aralamış, Allah’ın isim ve sıfâtlarının nefyine yol açmıştır. Böylece
tevḥîd inancıyla uyuşmayan anlayışların doğmasına zemin hazırlanmıştır. Konunun
hassasiyeti nedeniyle el-esmâ ve’s-sıfât, erken İslâmî dönemlerden itibaren
tartışılagelen hususların başında yer almıştır. Kelâmî fırkaların ana
hatlarının şekillenmesinde etkili olan bu hususta söz söyleyen ekollerden biri de
İmâmîyye-İsnâa‘şerîyye’dir. İmâmîyye’nin ilâhî isim ve sıfât anlayışının ele
alındığı bu makalede, söz konusu fırkanın bu çerçevede ortaya koyduğu zât-sıfât
özdeşliği anlayışı ve haberî sıfâtları imamlara atfetmesi irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İmâmîyye, el-esmâ ve’s-sıfât, zât-sıfât özdeşliği

Kaynakça

• Abdulbâkī, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemu’l-mufehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1945.
• ‘Âmilî, Muhammed İbnu’l-Hasan el-Hürr. el-Fuṣûlu’l-muhimme fi uṣûli’l-ümme. Thk. Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn el-Kâinî. 3 Cilt. b.y. Muessesetu Me‘ârifi’l-İmam er-Rızâ, 1963.
• Bağdâdî, Ebû Manṣûr Abdulkāhir Ṭâhir b. Muhammed. Uṣûlu’d-dîn. İstanbul: Daru’l-Fünûn, 1928.
• Beyhaḳī, Ebû Bekir Aḥmed b. el-Huseyn İbn Alî b. Mûsâ. Kitâbu’l-esmâ ve’s-ṣıfât. 2 Cilt. b.y. Mektebetu’s-Sevâdî, 1991.
• _____. el-İ‘tiḳâd ve’l-hidâye ilâ sebili’r-reşâd. Riyad: Dâru’l-Faẓîle, 1999.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâ‘îl. Saḥîhu’l-Buḫârî. Şam-Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Câmî, M. Emân b. Alî. es-Ṣıfâtu’l-ilâhîyye -fi’l-kitâb ve’s-sunneti’n-nebevîyye-. 3. Baskı. Acmân: Mektebetu’l-Furḳân, 2002.
• Cüveynî, Ebu’l-Me‘âlî Rüknüddîn ‘Abdulmelik b. ‘Abdullah b. Yusuf et-Tâî en-Nisâbûrî. eş-Şâmil fi uṣûli’d-dîn. İskenderiye: Münşeâtu’l-Meârif, 1929.
• _____. Kitâbu’l-irşâd ilâ ḳavâṭi‘il-edille fi uṣûli’l-i‘tiḳād-. Mısır: Mektebetu’l-Hâncî, 1950.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasen Alî b. İsmâ‘îl. Maḳālâtu’l-İslâmîyyîn. Gözden Geçirilmiş 4. Baskı. Beyrut: en-Neşerâtu’l-İslâmîyye, 2005.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-İḳtisâd fi’l-i‘tiḳād. Beyrut: Dâru Kuteybiye, 2003.
• Haṭîb, Mustafâ ‘Abdulkerîm. Mu‘cemu’l-muṣtalaḥât ve’l-elḳābi’t-târiḫîyye. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1992.
• İbnu’l-Kayyım el-Cevzîyye, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. Ebû Bekir ed-Dımışkī. Medâricu’s-sâlikîn -beyne menâzilu iyyâke na‘budû ve iyyâke nesta‘în-. 6 Cilt. Riyad: Dâru’s-Sami‘î, 2011.
• Kâşânî, el-Mevlâ Muḥsin el-Feyz. Tefsîru’s-ṣâfî. 5 Cilt. 3. Baskı. Tahran: Mektebetu’s-Ṣadr, 1963.
• Kuleynî, Muhammed b. Ya‘kûb. Uṣûlu’l-kâfî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Te‘âruf li’l-Matbû‘ât, 1990.Kummî, Ebu’l-Hasen Alî b. İbrahim. Tefsîru’l-Ḳummî. 3 Cilt. Kum: Muessesetu’l-İmam el-Mehdî, 2013.Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtu ehl-i’s-sunne. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2004._____. Kitâbu’t-tevḥîd. İskenderiye: Daru’l-Câmî‘ati’l-Mısrîyye, ts.Muzaffer, Muhammed Rıḍâ. Bidâyetu’l-me‘ârifi’l-ilâhîyye fî şerḥi ‘akâidi’l-İmâmîyye. 2 Cilt. 10. Baskı. Ḳum: Muessesetu’n-Neşri’l-İslâmî, 2002._____. ‘Akâidiu’l-İmâmîyye. 2. Baskı. Necef: y.y. 1951. Nehcü’l-belâgā. Lübnan: ed-Dâru’l-İslâmîyye, 1993.Nesefî, Ebu’l-Mu‘în Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid el-Mâturîdî. Baḥru’l-kelâm. Genişletilmiş 2. Baskı. Şâm: Mektebetu Dâru’l-Ferfûr, 2000._____. et-Temhîd fi uṣûli’d-dîn. Kâhire: el-Mektebetu’n-Nûrîyye, 2006.
• Nirâkī, Muhammed b. Ebûzer. Câmî’û’l-efkâr ve nâḳiẓu’l-enẓâr. 2 Cilt. Tahran: İntişarâtu Ḥikmet, 1961.
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed b. Muhammed el-Huseyn b. ‘Abdulkerîm. Uṣûlu’d-dîn. Ḳâhire: el-Mektebetu’l-Ezherîyye, 2013.
• Ramazan, Tarik. “Şiâ’da Uṣûlîliğin Doğuşu ve Şeyh Müfîd”, e-maḳālât Mezhep Araştırmaları 7/1, Ankara: 2014, 251-252.
• Râzî, Ebû ‘Abdullah Faḫrüddîn Muhammed b. ‘Omer b. Huseyn et-Taberistânî. Esâsu’t-taḳdîs. Ḳâhire: Mektebetu’l-Küllîyâti’l-Ezherîyye, ts.
• Saffâr, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Ḥasen b. Ferrûh. Beṣâiru’d-derecât. 10 Cilt, Beyrut: Şeriketu’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, 2010.
• Sebzevârî, Abdul‘alâ el-Mûsevî. et-Tevḥîd fi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kâtib el-‘Arabî, 2011.
• Sened, Muhammed el-Baḥrânî. Maḳāmatu’n-nebî ve’n-nubuvve. b.y. ts.
• Subḥânî, Ca‘fer et-Tebrizî. el-İlâhîyyât –‘alâ hude’l-kitâb ve’s-sünne ve’l-‘akl-. 2 Cilt. Ḳum: Muessesetu’l-İmam es-Sâdık, 1968. _____. et-Tevḥîd ve’ş-şirk fi’l-Kur’ân. Ḳum: Muessesetu’l-İmam es-Sâdık, 1995.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. ‘Abdulkerîm b. Aḥmed. Nihâyetu’l-iḳdâm fî i‘lmi’l-kelâm. Ḳahire: Mektebetu’s-Sekāfeti’d-Dinîyye, 2009.
• Şeyh Müfîd, Ebû ‘Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Nu‘mân el-Bağdâdî. Evâilu’l-maḳālât. Ḳum: el-Mu’temeru’l-‘Âlemî li-Elfîyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1992a.
• _____. Mes’eletun fi’l-irâde. Kum: el-Mu’temeru’l-‘Âlemî li- Elfîyyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1992b.
• Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el- Huseyn İbn Bâbeveyh el-Ḳummî. Kitâbu’l-i‘tiḳādât. Ḳum: Peyâm-i İmam Hâdî, 1971.
• _____. Kitâbu’t-tevḥîd. 4. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1927.
• Ṭabaṭaba‘î, Muhammed Huseyn. er-Risâletü’t-tevḥîdîyye. 2. Baskı. Kum: Muessesetu’n-Neşri’l-İslâmî, 2007.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Tefsîru’t-Ṭaberî -min kitâbihi câmi‘u’l-beyân ‘an-te’vîl-i âyi’l-Ḳur’ân-. 7 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1994.
• Zâgūnî, Ebu’l-Ḥasen Alî b. ‘Ubeydullah. el-İżâh fi uṣûli’d-dîn. Riyad: Merkezu el-Melik Faysal, 2003.
• Zencânî, İbrahim el-Mûsevî en-Necefî. ‘Akâidu’l-İmâmîyye el-İsnâa‘şerîyye. 2 Cilt. 5. Baskı. Kum: İntişârâtu Ḥazret-i Mehdî, 1982.