Izmitian Karaveys al-Kocavī's Risālah on Kavsu Kuzah Analysis, Translation and Critique

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 334 - 358, 24.07.2019

Ramazan Şahan

Öz

In a chapter from Esirüddin el-Ebherî’s
work entitled Hidâyetü’l-Hikme, besides meteorological incidents like earthquake,
winds, clouds and rain, he also gives some information about “Kavsu Kuzah (Rainbow)”.
Mevlânâzâde (Mollazâde) el-Herevî has written a work to explain Hidâyetü’l-Hikme
and included a one-page explanation of this particular chapter. The name of his
work is “Şerhu Hidâyeti’l-Hikme”. Mevlânâzâde
did not change Ehberi’s order and he examined the subjects
one by one. While telling of the atmospheric incidents, he explained it by saying
“ one of them is a rainbow”. Later on, this rainbow incident caught people’s attention
and some scholars have written special risālahs on this particular subject. Some
of them annotated the existing material and some of them have written hashiyas.
Mevlânâzâde’s writings on Kavsu Kuzah (Rainbow) takes place in a chapter of “Şerhu
Hidâyeti’l-Hikme” and also they have been exclusively hand-copied and titled “Risalatu
Kavsu Kuzah”.

Karaveys el-Kocavî is a scholar who
was raised in Kocaeli, he has written a hashiya for Mevlânâzâde’s risālah titled
“Kavzu Kuzah” on request and he intended to help the newer, eager and sincere students
with this. He examined the sentences of the risālah one by one and occasionally
gave extra information. He explained with some geometrical drawings, the creation
of different angles during the reflections of a ray coming from a source of light
and hitting a shiny object.

In this study, we will examine and criticize
the risālah while considering the differences between copies of the work. We will
ensure that the subject is well explained by giving the Ebheri’s text, Mevlânâzâde’s
explanatory booklet and Kocavî’s hashiya with their translations. With this modest
study, we intend to contribute to both astronomy and optics sciences and Kocaeli’s
cultural legacy.

Anahtar Kelimeler

Karaveys el-Kocavî, Qavsu Quzah, Mevlânâzâde, Ebherî, Reflection, Circle, Color

İzmitli Karaveys el-Kocevî'nin Kavsu Kuzah Adlı Risâlesinin Tahkik, Tercüme ve Tahlili

Öz

Esirüddin el-Ebherî’nin Hidâyetü’l-Hikme
adındaki eserinin bir bölümünde atmosferde meydana gelen olaylar anlatılırken, zelzele,
rüzgâr, bulut, yağmur gibi hadiselerin anlatıldığı bir bölümde bir miktar da “Kavsu
Kuzah (Gökkuşağı)” hakkında bilgi verilmektedir. Bu eseri izah etmek üzere Şerhu
Hidâyeti’l-Hikme adlı eseri yazan Mevlânâzâde (Mollazâde) el-Herevî de bir sayfa
civarında bu bölümü şerh etmektedir. Ebherî’nin anlatım sırasını hiç bozmadan konuları
tek tek ele alıp şerh eden Mevlânâzâde atmosferdeki olayları anlatırken “ve minhâ kavsu kuzahin…/onlardan biri de gökkuşağıdır…” diyerek
konuyu izah eder. Daha sonraki dönemlerde bu gökkuşağı hadisesi oldukça dikkat çekmiş
ki bazı âlimler bu konuda özel risâle kaleme almış, bazıları var olanı şerh etmiş,
kimi de bunlara hâşiye yazmıştır. Mevlânâzâde’nin Kavsu Kuzah ile ilgili
verdiği bilgiler Şerhu Hidâyeti’l-Hikme adlı eserin bir bölümünde bulunduğu
gibi özel olarak Risâletü Kavsu Kuzah diye de istinsah edilmiştir.

İzmit’te yetişmiş âlimlerden Karaveys
el-Kocavî, kendisine yapılan bir talep üzerine Mevlânâzâde’nin “Kavsu Kuzah”
adlı risâlesine bir hâşiye yazarak özellikle bu konuda yeni başlayan, istekli ve
samimi talebelere yardımcı olmak istemiştir. Şârihin cümlelerini tek tek ele alarak
izah ederken yer yer de ilave bilgiler vermektedir. Işık kaynağından gelen ışının
parlak cisme vurup yansıması esnasında farklı açıların oluşmasını çizmiş olduğu
bir takım geometrik şekillerle de izah etmektedir.

Bu çalışmada bir yandan nüshalar arası
farklılıklar dikkate alınarak risâle tahkik ve tenkîd edilirken, aynı zamanda hem
Ebherî’ye ait metin, hem Mevlânâzâde’ye
ait şerh (Kavsu Kuzah) hem de Kocavî’ye ait hâşiye tercümeleriyle
birlikte verilerek konunun ve eserin daha iyi anlaşılması sağlanacaktır. Bu mütevazı
çalışmayla gerek astronomi ve menâzır ilmine, gerekse Kocaeli’nin ilim ve kültür
tarihine az da olsa bir katkı sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karaveys el-Kocavî, Kavsu Kuzah, Mevlânâzâde, Ebherî, Şua’, Dâire, Levn

Kaynakça

• Bingöl, Abdulkuddüs. “Ebherî, Esîrüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 75-76. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf Hanefî. Şerhu’l-Mevâkıf. Mısır: Matbaatu’s-Saade, 1325/1907.
• Çağlayan, Harun. “Şerhu’l-Akâid ve Kelâmî Değeri Üzerine Bir Deneme”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/14 (2018): 15-44.
• Çelebî, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah Katip. Keşfü’z-zünun ‘an esami’u’l-kütüb ve’l-fünûn. İstanbul: y.y., 1392/1972.
• Fazlıoğlu, İhsan. “İlm-i Menâzır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 131-132. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2008): 25-46.
• el-Îcî, Adududdin Abdurrahman b. Ahmed. el-Mevâkıf. Thk. Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1417/1997.
• Kocevî, Karaveys. Risâle ḳavsi ḳuzah. Şehit Ali Paşa, 2844: 133a-135b. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Koç, Aylin. “Sinan Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37: 229-231. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Şensoy, Sedat. “Şerh Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 38: 555-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Topdemir, Hüseyin Gazi. “Gök Kuşağı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14: 122-123. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Yormaz, Abdullah. “Muhalif Bir Metin Nasıl Okunur? Osmanlı Medreselerinde Hidayetü’l-hikme”. Divan İlmi Araştırmalar 18 (2005/1): 175-192.
• Yormaz, Abdullah. Ebherî’nin Hidayetü’l-hikme’si ve Osmanlı-Türk Düşüncesindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2003.
• Yormaz, Abdullah. “Hidâyetü’l-hikme’nin Tahkikli Neşri”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 34 (2008/1): 145-202.
• Yormaz, Abdullah. Mevlânâzâde’nin Hidâyetü’l-hikme Şerhi Tahkik ve Tahlil. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
• Ziaee, Ali Akbar. “Khojazâda’s Contributions to Islamic Sciences: The Case Study of Rainbow /Hocazâde’nin İslam Bilim Geleneğine Katkıları: Gökkuşağı Risalesi Örneği”. Uluslararası Hocazâde Sempozyumu (Bursa, 22-24 Ekim 2010). Ed. Orhan Ş. Koloğlu-Kadir Gömbeyaz, 313-322. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2010.