Vakanüvis Ahmed Vâsıf Efendi'nin Tarihçiliği ve Kaynakları Kullanma Usulü

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 564 - 595, 24.07.2019

Nevzat Sağlam

Öz

Özet

Osmanlı tarihi kaynakları arasında devletin resmî
tarihçisi sıfatıyla vakanüvislerin yazdıkları tarihler önemli bir yer
tutmaktadır. Bazı açılardan tenkitlere konu olsalar da bu kaynaklara müracaat
etmeden yapılacak çalışmalar eksik kalacaktır. Zira vakanüvisler sadece yaşadıkları
dönemin olaylarını kaleme almakla kalmamışlar, kesintisiz bir tarih oluşturmak
için kendilerinden önce yazılmamış dönemin olaylarını da kaleme almışlardır.

Osmanlı devletinde ilk olarak XVIII. asrın
başlarından itibaren resmî vekâyinâme yazıcılığı Nâimâ Mustafa Efendi (ö. 1128/1716) ile başlamış, saltanatın sonuna kadar
devam etmiştir. Başlangıcından sona erdiği tarihe kadar birçok büyük tarihçi bu
görevde bulunmuş ve çok değerli eserler meydana getirmişlerdir. Bu müverrihler
arasında Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakāiku'l-Ahbâr adıyla bir eser telif etmiş olan Ahmed Vâsıf, seçkin bir
yere sahiptir. Ahmed Vâsıf on beş yılı bulan vakanüvislik görevinin de kazandırdığı tecrübeyle
kendisine has üslûbu ve tarih anlayışıyla Osmanlı devletinin 1166-1219/1752-1804-05 yıllarını kapsayan yaklaşık
elli üç yıllık tarihini yazmıştır. Bu çalışmada, Vâsıf'ın
tarih anlayışı üslubu ve tarihinin 1166-1188/1752-1774 yıllarını kapsayan
döneminin kaynakları, bu kaynakları kullanma usulü ve bunlar arasındaki yeri ve değeri ele alınmıştır.  

Anahtar
Kelimeler;
Ahmed Vâsıf, Osmanlı Tarihi, Tarihçilik, Vakanüvis,

THE
HISTORICAL AND THE SOURCES OF VAKANÜVİS AHMED VÂSIF

Abstract

Among the Ottoman historical sources, the
historian's history as an official historian of the state occupies an important
place. Although they are subject to criticism in some respects, the work to be
done without applying to these sources will be incomplete. because these
historians not only wrote down the events of the period in which they lived,
but also penned the events of the untold period before they had to create an
uninterrupted history.

In the Ottoman Empire, since the beginning of the
18th century, the official historiography began with Nâimâ Mustafa Efendi (d.
1128/1716) and continued until the end of the reign. Many great historians have
been in this position until the end of their inception and they have created
many valuable works. Among these historians, Ahmed Vasif, who had written a
work with the name of Mehâsinü'l-Âsâr and Hakāiku'l-Ahbâr, has an outstanding
place. Ahmed Vâsif has written fifty-three-year history covering the years 1166-1219 /
1752-1804-05 of Ottoman Empire with his unique style and history understanding
with his fifteen-year experience. In this study, the sources of Vâsif's history
understanding style and the sources of the History of the History covering the
years 1166-1188/1752-1774, the place and the value of using these resources and
their sources are discussed.

Key
Words; Ahmed
Vâsif, Ottoman history, historicism,

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler; Ahmed Vâsıf, Osmanlı Tarihi, Tarihçilik, Vakanüvis

Waq'anuvīs Ahmed Vāsif Effendi's Histiography and His Manner on Using the Sources

Öz

Among the Ottoman historical sources, the
historian's history as an official historian of the state occupies an important
place. These historians not only wrote down the events of the period in which
they lived, but also drew up the events of the untold period before they were
to create an uninterrupted history.

Among
these historians, Ahmed Vasıf, who had written a work with the name of
Mehâsinü'l-Âsâr and Hakāiku'l-Ahbâr, has an outstanding place. Ahmed Vâsıf
wrote about the fifty-year history of the Ottoman state, covering the years
1166-1219 / 1752-1805, with his unique style and understanding of history. In
this study, the sources of Vâsif's history understanding style and the sources
of the History of the History covering the years 1166-1188/1752-1774, the place
and the value of using these resources and their sources are discussed

Anahtar Kelimeler

Ahmed Vâsıf, Ottoman history

Kaynakça

• Abdurrahman Abdi Paşa. Abdurrahman Abdi Paşa Vekâyiʻ-nâmesi (Osmanlı Tarihi), haz. Fahri Çetin İstanbul: Çamlıca Basım Yayın 2008. Afyoncu, Erhan. “Osmanlı Müverrihlerine Dâir Tevcîhât Kayıtları I”. Belgeler 24/20 (1999): 77-155.(----------) Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, 8. Baskı. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2018.Ahmed, Vâsıf. Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakāʼiku'l-Ahbâr, Tarih Yazmaları Nâdir Eserler. 5981: 2a-b. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi. (----------) Mehâsinü'lÂsâr ve Hakāiku'l-Ahbâr. haz. Mücteba İlgürel, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.(----------) Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakāʼiku'l-Ahbâr [Osmanlı Tarihi (1209-1219/1794-1805], haz. Hüseyin Sarıkaya, 1. baskı, (İstanbul: Çamlıca Basım Yayın 2017), LXXI-LXXII. (----------) Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakā’iku'l-Ahbâr, nşr. Mücteba İlgürel, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994. (----------) Mehâsinü'l-Âsâr, Esad Efendi, 3383: 1a-2b. Süleymaniye Kütüphanesi.(----------) Mehâsinü'l-Âsâr, Tarih Yazmaları, 5980: 4b-5a. İstanbul Üniversitesi Nâdir Eserler Kütüphanesi.(----------) Mehâsinü'l-Âsâr. Ali Emîrî Tarih, 608: 3a-3b, 20b, 91b, 166a. Millet Kütüphanesi.(----------) Mehâsinü'l-Âsâr. Hazine, 1406: 4a-b, 5a. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi.(----------) Mehâsinü'l-Âsâr. Hüsrev Paşa 360: 360: 9a-9b. Süleymaniye Kütüphanesi.Âsım. Âsım Efendi Tarih, I, 258.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Ali Emîrî Sultan Selim III. (AE. SSLM. III). 6788.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Bâb-ı Asafî Amedî Kalemi (A.AMD). 27/10. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Cevdet Dahiliye (C. DH). 51/2546.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Cevdet Maarif (C.MF). 8581.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Cevdet Maarif, (C. MF). 975.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hatt-ı Hümâyûn (HH). 11082, 11187;Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hatt-ı Hümâyûn (HH). 11082.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hatt-ı Hümâyûn (HH). 13135.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hatt-ı Hümâyûn (HH). 13135.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hatt-ı Hümâyûn (HH). 13274.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hatt-ı Hümâyûn (HH). 1336/52143. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hatt-ı Hümâyûn (HH). 1412/57475.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hatt-ı Hümâyûn (HH). 1412/57475.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hatt-ı Hümâyûn (HH). 15595.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hatt-ı Hümâyûn (HH). 267/15595.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hatt-ı Hümâyûn (HH). 57475.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Ruûs Kalemi (A. RSK). 2694/75.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Ruûs Kalemi Defteri (A. RSK. d). 1596/6; Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Ruûs Kalemi Defteri (A. RSK. d). 1623/23.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Ruûs Kalemi, (A. RSK), 2694/75.Cevdet, Tarih, 2. Baskı, Dersaadet: Matbaa-yı Osmaniye, 2, 1309.(----------) Tarih, 2. Baskı, Dersaadet: Matbaa-yı Osmaniye, 4, 1309.(----------) Tarih, 2. Baskı, Dersaadet: Matbaa-yı Osmaniye, 5, 1309.(----------) Tarih, 2. Baskı, Dersaadet: Matbaa-yı Osmaniye, 8, 1309.Chrıstıne Woodhead, “Şehnâmeci,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38: 456-457. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.Çalışkan, Muharrem Saffet. (Vekāyi‘nüvis) Enverî Sadullah Efendi ve Tarihinin I. Cildinin Metin ve Tahlîli (1182-1188/1768-1774). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2000.Çeşmî-zâde Mustafa Reşîd, Çeşmî-zâde Tarihi, haz. Bekir Kütükoğlu. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1959.Çınar, Ali Osman. Mehmed Emin Edîb Efendi'nin Hayatı ve Tarihi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1999. Franz Babinger, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1982.Güngör, Tahir, Vakʻanüvis Hâkim Efendi Tarihi Metin ve Tahlil. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi 2104. 1-2.Halil Nuri Bey, Nûrî Tarihi, haz. Seydi Vakkas Toprak. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2015. İlgürel, Mücteba. “Hâkim Mehmed Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15: 189-190. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.İsmail Paşa, Bağdatlı. Hediyyetü'l‘Ârifîn Esmâü'l-Mü’ellifîn ve Âsâru'l-Musannifîn I. tsh. Kilisli Rifat Bilge-İbnülemin Mahmud Kemal İnal. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951. (----------) Îzâhu'l-Meknûn fi'z-Zeyli‘alâ Keşfi'z-Zünûn I, tsh. M. Şerafeddin Yaltkaya-Kilisli Rifat Bilge. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1945.İzzî Süleyman Efendi, Tarih-i İzzî, İstanbul 1199/1784-85.Kütükoğlu, Bekir. “Çeşmîzâde Mustafa Reşid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8: 289-290. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.(----------) Vekâyiʻnüvis, Makaleler, İstanbul 1994.(----------) “Vakʻanüvis,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 457-458. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.Mehmed, Süreyya. Sicill-i Osmanî, İstanbul: Matbaa-yı Âmire, IV, 1308.Madeline C. Zılfı, “Hâkim's Chronicle Revisted”, Oriento Moderno, 1 Roma 1999, XVII, (LXXXIX), 193-201.Özcan, Abdülkadir. “Abdurrahman Şeref,” Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları İslam Ansiklopedisi, 1: 175. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.Özcan, Abdülkadir. “Osmanlı Tarihçiliğine ve Tarih Kaynaklarına Genel Bir Bakış,” FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 1 (Bahar 2013): 271-293.Özgüdenli, Osman Gazi. “Vassâf,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 558-559. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.Sağlam, Nevzat. Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakāʼiku'l-Ahbâr'ı 1166-1188/1752-1774 (İnceleme ve Metin). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2014.Süleyman Fâik, Halîkatü'r-Rüʼesâ [Zeyli]. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1269. Tekindağ, Şehabettin. “Osmanlı Tarih Yazıcılığı”, Belleten, 35/140, (Ekim 1971): 655-663.Togan, Zeki Velidi. Tarihte Usul. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi 1969.Woodhead, “Şehnâmeci,” 38: 456-457; Afyoncu, Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, 15.