İbadet Ahlak İlişkisi: Hadisler Bağlamında Bir İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 297 - 314, 23.01.2020

Muhammet Ali Asar

Öz

İBADET AHLAK
İLİŞKİSİ:

HADİSLER
BAĞLAMINDA BİR İNCELEME

 

ÖZ

Kur’an
gibi hadislerin de ana konularından birisi hiç şüphesiz ahlaktır. Zira Hz.
Peygamber, gönderiliş gayesinin güzel ahlakı tamamlamak olduğunu beyan etmiş,
ibadet ahlak ilişkisini söz fiil ve takrirleriyle ortaya koymuştur. Bu bağlamda
hadis musannefatı, ibadet ahlak ilişkisine dair çok sayıda rivayeti bünyesinde
barındırmaktadır. Ancak bu rivayetlerin tamamı, ahlaki erdemlere ağırlık veren,
güzel ahlaka teşvik eden, ahlaki değerleri gösteren “hüsnü’l-hulk”,
“kitâbü’l-birr”, “kitâbü’l-edeb” gibi bölümlerde ya da ahlak hadislerini bir
araya getiren edep, mekârim, fedâil, zühd adı altında derlenen müstakil
kitaplarda yer almamaktadır. Çünkü bu kitapları telif eden müellifler ahlakı
din ve dünyadan ayrı bir husus olarak tahayyül etmemişlerdir. Onlara göre ahlak
hayatın tamamıdır. Kısaca ahlak, Hz. Peygamberden onlara ulaşan ve sahih olan
her şeydir. Bu noktadan bakıldığında hadis musannefatının tamamı ahlakla
ilgilidir. “Kitabü’s- salât” bölümlerinde sadece namazın faziletine, kılınış
şekline, ahkâmına dair rivayetler toplanmamıştır. Bilakis hem namazın ahlakına,
hem de namazı kılan kişide oluşacak faziletlere, namaz kılmaktan kaçınanlarda
ortaya çıkacak kötü fiil ve davranışlara kadar namaz-ahlak ilişkisine dair çok
sayıda rivayet de bu bölümün altında cem edilmiştir.

Din
iyiyi ve kötüyü, helali haramı, marufu münkeri belirler. Ahlak ise bunların
yaşam tarzına dönüştürülmesini, davranış biçimi ve bilinci haline gelmesini
sağlar. Bu sebebe binaen rivayetlerde ibadetlerle ahlaki erdemler kimi zaman iç
içe, kimi zaman peş peşe yer almıştır. İbadet ahlak ilişkisi, genelde ibadetin
gereği gibi ifası sonucu faziletlerin ortaya çıkması, ibadetleri yerine
getirmeme ya da gereği gibi ifa etmemenin reziletlere neden olabileceği
bağlamda ele alınmıştır. Allah ile kul arasında kurulan bir bağ mesabesinde
olan ibadet, bireyde murakabe ve ihsan duygusunun neşet etmesine ve bireyin
değer üretmesine vesile olur.

 

Anahtar
Kelimeler:
Peygamber, Hadis, Rivayet, İbadet, Ahlak.

 

 

                                                                       RELATIONSHIP BETWEEN WORSHIP AND ETHICS:

AN ANALYSE WITHIN THE CONTEXT OF HADITH (PROPHETIC TRADITIONS)

SUMMARY

As it is Qur’an, one of the main topics of hadith is ethics. Because
Prophet Muhammad declared the aim of his prophecy as completing the ethics,
moreover, he asserted the relationship between worship and ethics through his
words, acts and deeds. Due to this fact, hadith compilations contain great
number of narrations related to worship-ethics relations. However, this kind of
narrations do not take place only under specific titles in major hadith compilations
such as “good characters”, “the book of virtues and good manners” and “the book
of etiquette” or particular hadith compilations named “generosities”, “virtues”
and “zuhd”. Because hadith compilers perceived the virtues as in strong
connection with the religion and this present life. In their perception,
virtues are the whole life and everything, which is authentically transmitted
form the Prophet. From this point of view, the whole hadith literature is
related to the virtues. While the religion determines good and bad, lawful and
unlawful, kind and denied, virtues transform these concepts into an awareness,
a life style and a behavioural pattern. For this reason, worships and ethical
virtues go hand in hand in hadith narrations: Whereas a proper performance of
worships leads virtues, a non-performance or failure in performance causes
vices. The worship, which is considered a connection between Allah and his
servant, leads the emergence of self-observation and courtesy virtues in the
inner world of an individual.

Keywords: Prophet, Hadith,
Narrative, Worship,
Ethics.

Anahtar Kelimeler

Peygamber, Hadis, Rivayet, İbadet, Ahlak

Kaynakça

• AKKAYA, Ayşe. Kur’ân’ın İbadetle ilgili Hükümlerinde Ahlaki Boyut. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2008.
• ASAR, Muhammet Ali. “İbadet Ahlak İlişkisi”. Diyanet Aylık Dergi, (Mart: 2017)
• BAYRAKLI, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2001.
• BEYHAKÎ, Ebû Bekr Ahmed. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdullah Absüsselam. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 2004.
• BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmail. “Sahih-i Buhârî”. el-Kütübü’s-sitte -Mevsûatü’l-Hadis eş-Şerif. Haz. Salih b. Abdülaziz. 1-631. Arabistan: Dârü’s-selâm, 2000.
• CERTEL, Hüseyin. “Dini Hayatta İbadetin Yeri ve Önemi”. Dini Araştırmalar Dergisi 2/4 (Mayıs-Ağustos 1999): 209-222.
• ÇAĞRICI, Mustafa. Ana Hatlarıyla İslam Ahlâkı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• DİYANET İşleri Başkanlığı’nın 04.04.2014 tarihli Cuma hutbesi.
• DÖNMEZ, İbrahim Kafi. İslam’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşam Ansiklopedisi. İstanbul: İFAV Yayınları, 1997.
• EBÛ DAVUD, Süleyman b. Eş’as. “”Sünen-i Ebû Davud”. el-Kütübü’s-sitte -Mevsûatü’l-Hadis eş-Şerif. Haz. Salih b. Abdülaziz. 1223-1608. Arabistan: Dârü’s-selâm, 2000.
• EKERİM, Esma Sayın. Namaz ve Karakter Gelişimi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
• Fâzıl, Mehmet. İlmi Ahlâk. İstanbul: 1329.
• GÖRMEZ, Mehmet. “Ahlak ve Hadis”. İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri. (Ankara: TDV Yayınları, 2003): 577-582.
• HÖKELEKLİ, Hayati. “İbadet, Pisikoloji ve Sosoyoloji Açısından ibadet”. 19: 249. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• İBN ÂŞUR, Muhammed Tahir. Tefsiru't-tahrir ve't-tenvir. Tunus: Dârü’t- Tûnisiyye li’n-neşr, 1984.
• İBNÜ’L-ESÎR, Ebu’s-Seâdât el-Cezerî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadis ve’l-eser. thk. Muhammed et-Tahânî Beyrut: Mektebetü’l-ilmiyye, 1979.
• İBN HANBEL, Ebû Abdullah Ahmed. Müsned. Ürdün: Beytü’l-efkâri’d-düveliyye, 2005.
• İBN MÂCE, Ebû Abdullah Muhammed. “Sünen-i İbn Mâce”. el-Kütübü’s-sitte -Mevsûatü’l-Hadis eş-Şerif. Haz. Salih b. Abdülaziz. 2477-2741. Arabistan: Dârü’s-selâm, 2000.
• İBN MANZUR, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisanü’l-Arab. Beyrut: Dâru sâdır, 1414.
• İSFAHANÎ, Ebu’l-Kâsım Râgıb. el-Müfredât fî garibi’l-Kur’ân. thk. M. Seyyid Keylânî Beyrut: Darü’l-marife, ts.
• İZ, Mahir. Din ve Cemiyet. İstanbul: Med Yayınları, 1982.
• KARAMAN, Hayrettin. Çağrıcı, Mustafa. Dönmez, İbrahim Kafi. Gümüş, Sadrettin. Kur’ân Yolu. Ankara: DİB Yayınları, 2003.
• KARATAŞ, Mustafa. İbadet mi Ayin mi. İstanbul: Dersaadet Yayınları, 1995.
• KASTALLÂNÎ, Ebu’l-Abbas Muhammed. İrşâdü’s-sârî li şerh-i sahîhi’l-Buhârî. Mısır: Matbaatü’l-mîrî, 1323.
• KOCA, Ferhat. “İbadet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19: 240. İstanbul: TDV. Yayınları, 1989.
• KOCA, Ferhat. “İbadet”. İslam’a Giriş, Ana Konulara Yeni Yaklaşımlar. 263. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• KÖSE, Saffet. İbadetten Kulluk Şuûruna. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
• KUŞEYRİ, Abdülkerim b. Hevâzin. er-Risâle. thk. Abdülhalim Mahmut Kahire: Müessesetü dârü’ş-şa’b, 1989.
• KUTLUAY, Halil İbrahim. “Güzel Ahlaka Dönüştürülemeyen ve Adetleşen İbadetler Sorunu: Hadisler Bağlamında Bir İnceleme”. Geçmişten Geleceğe Ahlak Uluslararası Sempozyumu. (Bartın, 2015), Ed. Asife Ünal. Sayfa aralığı. Bartın: Bartın Üniversitesi, 2015.
• MÂLİK B. ENES, Ebû Abdullah. Muvatta-i Mâlik. Kahire: Vizaretü’l-evkâf, 1994.
• MUTTAKİ, Ali. Kenzü’l-ummâl fî Süneni’l-akvâl ve’l-efâl. nşr. Ömer ed-Dimyâtî. Beyrut: Daru kütübi’l İlmiyye, 1998.
• MÜSLİM, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccac. “Sahih-i Müslim”. el-Kütübü’s-sitte -Mevsûatü’l-Hadis eş-Şerif. Haz. Salih b. Abdülaziz. 673-1202. Arabistan: Dârü’s-selâm, 2000.
• NESÂÎ, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali. “Sünen-i Nesâî. el-Kütübü’s-sitte -Mevsûatü’l-Hadis eş-Şerif. Haz. Salih b. Abdülaziz. 2087-2453. Arabistan: Dârü’s-selâm, 2000.
• SİNANOĞLU, Mustafa. “İbadet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19: 233. İstanbul: TDV. Yayınları, 1989.
• PAZARLI, Osman. Din Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1968.
• PEKER, Hüseyin. Din Psikolojisi. Samsun: Sönmez Matbaası, 1996.
• ÜNAL, Vehbi. “İslam’da İbadetlerin Sosyal Fonksiyonu”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (2010): 355-370.
• ÜRKMEZ, Ahmet. “Hadis-Ahlak ilişkisinin Literatürde Yansımaları”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/1 (2008): 137-166.
• TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir. Câmiu'l-beyân. Beyrut: Dârül-fikr, 1405.
• TİRMÎZÎ, Ebû İsa Muhammed. “Sünen-i Tirmîzî. el-Kütübü’s-sitte -Mevsûatü’l-Hadis eş-Şerif. Haz. Salih b. Abdülaziz. 1629-2061. Arabistan: Dârü’s-selâm, 2000.
• YAZIR, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. sad. İsmail Karaçam İstanbul: Azim Yayınları, ts.
• YILDIZ, Abdullah. Namaz Bir Tevhid Eylemi. İstanbul: Pınar Yayınları, ts.