Sahîh-i Müslim’de Zayıf Olduğu İddia Edilen Rivâyetler Üzerine Bir İnceleme –Elbânî Özelinde-

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 45, 16.01.2021

Rıdvan Kalaç

Öz

Bilindiği üzere Müslümanlar’ın Kur’an-ı Kerim’den sonra müracaat ettiği ikinci büyük kaynak hadislerdir. Allah, Hz. Peygamber’i (sav) Kur’an’ı tebliğ ve tebyin etmekle görevlendirmiştir. Bu durumda hadisler, Kur’an’ın açıklaması itibariyle ikinci derecede önem arz etmiştir. İslam’ın ana kaynakları niteliğinde olan hadisleri ihtiva eden eserler arasında Sahih-i Müslim, Sahih-i Buharî’den sonra en sahih ve muteber kaynak kabul edilmiş ve hatta bazı âlimler tarafından Buhârî’nin Sahih’ine takdim edilmiştir. Sahih-i Müslim’in ümmetin teveccühüne ve kabul telakkisine nail olduğu ve hatta bu eserde yer alan rivayetlerin tamamının ümmetin icması ile sahih olduğu şeklinde bir yaklaşım sergilenmiştir. Bununla beraber bu yaklaşımı kabul etmeyip Müslim’in Sahih’inin ihtiva ettiği bazı rivayetleri tenkit edenler de olmuştur. Bu tenkitler genel olarak Müslim’in rivayetlerinin isnadlarından kaynaklanmıştır. Bunlar arasında klasik hadis ulemasından Ebû Zur’a er-Râzî, Ebu’l-Fadl el-Herevî, ed-Dârekutnî, İbn Hazm ve Ebu Ali el-Ğassânî gibi âlimler bulunmaktadır. Müslim’in rivayetlerini isnad açısından eleştirenlerden birisi de çağdaş hadis âlimlerinden Nasıruddin el-Elbânî’dir. Ehl-i hadis geleneğine bağlı kalıp günümüzde hadislerin tetkiki için yalnızca isnad tenkidiyle yetinilmesi gerektiği şeklinde bir yaklaşım sergileyen Elbânî, günümüzün klasik dönem hadisçiliğinin son örneklerindedir. Elbânî, çeşitli eserlerinde Müslim’in çok sayıda hadisini isnad tekniği açısından değerlendirerek zayıf hükmü vermiştir. Bu çalışmada Elbânî’nin zayıf dediği ilgili rivayetler ele alınacak ve netice Elbânî’nin verdiği hükümler sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Müslim, Sahih-i Müslim, el-Elbânî, Tenkit, Zayıf, isnad

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel, thk. Şuʻayb el-Arnaût vdğ., (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995-2001).
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, (İstanbul: MÜİFAV Yay., 2012).
• Başaran, Selman, “İbn Hazm’ın Kütüb-i Sitte’ye Bakışı”, İslâmî Araştırmalar, 1988, cilt: II, sayı: 6, ss. 7-21.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn, Şuʻabu’l-Îmân, thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid, (Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003).
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn, es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Abdülkâdir Atâ, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003).
• Bezzâr, Ahmed b. İbrâhîm, Müsnedü’l-Bezzâr, thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah-Âdil b. Sa‘d, (Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988-2009).
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâʻîl, et-Târîhu’l-kebîr, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.)
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Camiu’s-Sahîh, thk. Mustafa Dîb el-Buğâ, Dârü İbn Kesîr, Dımaşk-Beyrût 1993.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer, el-‘İlelü’l-vâride fi’l-ehâdîsi’n-nebeviyye, thk. ahfûzurrahmân Zeynullah es-Selefî, (Riyad: Dâru Taybe, 1985).
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer, el-İlzâmât ve’t-Tetebbuʻ, thk. Ebû Abdurrahman Mukbil b. Hâdî el-Vâdiʻî, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985).
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer, Sünenü’d-Dârekutnî, thk. Şuʻayb el-Arnavût vdğ., (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004).
• Dârimî, Abdullah b. Abdirrahmân, Sünen, thk. Huseyn Selîm Esed ed-Dârânî, (Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000).
• Ebû Avâne, Ya‘kûb b. İshâk el-İsferâyînî, Müsned, thk. Eymen b. Ârif ed-Dımaşkî, I-V, (Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1998).
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as, Sünenü Ebî Dâvud, thk. Şu‘ayb el-Arnaût vdğ., I-VII, (Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009).
• Ebû Mes’ud, Muhammed b. Abdullah, Kitabu’l-Ecvibe li’-Şeyh Ebu Mes’ud ʿammâ eşkelü’ş-Şeyh ed-Dârekutnî ‘alâ Sahih-i Müslim b. Haccac, thk. İbrahim b. Ali, Dâru’l-Verrâk, Suud 1998.
• Ebû Yaʻlâ el-Mevsılî, Ahmed b. Ali, Müsnedü Ebî Yaʻlâ el-Mevsılî, thk. Hüseyin Selîm Esed, (Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs - Dâru’s-Sekâfeti’l-Arabiyye, Dımaşk- 1986-1992).
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, Adâbu’z-zifâf fi’s-sünneti’l-mutahhare, (Ammân: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1409).
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, Daîfu Sünen-î Ebî Dâvûd, (Kuveyt: Dâru Ğuras, 2002).
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, Daîfu’l-camii’s-sağîr ve ziyadâtuh, (Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1988).
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, İrvâü’l-ğalîl fî tahrîc-i ehâdîs-i Menâri’s-sebîl, (Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1979).
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, Sahihu Sünen-i Ebî Davud, thk. Muhammed Nasıruddin el-Elbânî, (Riyad: Mektebetü’l-Ma’arif, 1998).
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, Sahihu’l-Camii’s-Sağir ve Ziyadatuh (el-Fethu’l-Kebîr), (Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1988).
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, Silsiletü’l-ehâdisi’s-sahîha ve şey’ün min fıkhiha ve fevâidiha, (Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 2002).
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaʻîfe ve’l-mevzûʻa ve eseruhe’s-seyyiü fi’l-ümme, I-XIV, (Riyad: Mektebetü’l-Meʻârif, 1992-2004).
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, Temamu’l-minne fi’t-ta’liki ala fıkhi’s-sünne, (Riyad: Daru’r-Râye, 1417).
• el-Elbânî, Muhammed Nasıruddîn, Zaifu Edebi’l-Müfred, (Suud: Mektebetü’d-Delîl, 1998).
• el-Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî, Ma‘rifetü ‘Ulûmi’l-Hadîs, thk. Ahmed b. Fâris es-Selûm, (Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 2010).
• el-Münzirî, Abdulazîm b. Abdulkavî, et-Terğîb ve’t-terhîb, nşr. Meşhur b. Hasan, (Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1424).
• el-Münzirî, Zekiyuddîn Abdulazîm, Muhatasaru Sahîhi Müslim, thk. Muhammed Nasıruddin el-Elbânî, (Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1987).
• Gassânî, Ebû Ali Huseyn b. Muhammed, Takyîdü’l-mühmel ve temyîzü’l-müşkil, nşr. Ali b. Muhammed el-İmrân-Muhammed Azîz Şems, I-III, Dâru Âlemi’l-Fevâid, Mekke 2000.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî, el-Kâmil fî duʻafâi’r-ricâl, thk. A. Ahmed Abdülmevcûd vdğ., I-IX, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed, el-Cerh ve’t-ta’dîl, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1952).
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed, el-Musannef, thk. Muhammed Avvâme, (Cidde-Dımaşk: Dâru’l-Kıble-Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 2006).
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali, Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî, (Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1960).
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali, Takrîbü’t-Tehzîb, nşr. Muhammed Avvâme, (Halep: Dâru’r-Reşîd, 1991).
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali, Tehzîbü’t-Tehzîb, I-XII, Matbaʻatü Dâireti’l-Meʻârifi’n-Nizâmiyye, Haydarâbâd 1325-1327.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Nüzhetü’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser, thk. Abdullah b. Dayfullah er-Rehîlî, Mektebetü’l-Melik Fahd el-Vataniyye, Riyad 2001.
• İbn Hacer, Hedyü’s-sârî mukaddimeti fethu’l-bârî, nşr. Muhammed Fuad Abdulbaki, (el-Mektebetü’s-Selefiyye, ts.).
• İbn Hacer, Tabakatü’l-müdellisîn, thk. Asım b. Abdullah, (Amman: Mektebetü’l-Menâr, 1983).
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân, es-Sikât, (Haydarâbâd: Meclisü Dâiretü’l-Me‘ârif, 1973).
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân, Sahîhu İbn Hibbân bi-tertîbi İbn Balabân, thk. Şuʻayb el-Arnaût, (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993).
• İbn Ma‘în, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ, Târîhu ʻOsmân b. Saʻîd ed-Dârimî, thk. Ahmed Muhammed Nûrseyf, (Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn, 1400).
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd, Sünen, thk. Şuʻayb el-Arnaût vdğ., (Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009).
• İbn Salah, Ebu Amr Takıyuddin, Siyanetu Sahih-i Müslim mine’l-İhlâl ve’l-Galat ve Himayetuhu mine’l-İskât ve’s-Sakât, Dâru Garbi’l-İslâmi, thk., Muvaffak Abdullah b. Abdulkadir, Beyrut, 1984.
• İbn Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân eş-Şehrazûrî, ‘Ulûmü’l-hadîs, thk. Nûreddîn ‘Itr, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1986.
• İbn Şâhîn, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed, Târîhu esmâi’s-sikât, thk. Subhî es-Sâmerrâî, (Kuveyt: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1984).
• İbnü’l-Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr, Hâdi’l-ervâh ilâ bilâdi’l-efrâh, nşr. Abdullah es-Seyyid Subh el-Medenî, (Kahire: Matbaʻatü’l-Medenî, 1977).
• Kâdî İyâz, İyâz b. Mûsâ, İkmâlü’l-Muʻlim bi-fevâidi Müslim, thk. Yahyâ İsmâʻîl, (Mansûre: Dâru’l-Vefâ, 1998).
• Kandemir, M. Yaşar, “Sahihayn”, DİA, İstanbul, 2008, 35: 527-530.
• Kandemir, M. Yaşar, “el-Câmiu’s-Sahîh”, DİA, İstanbul, 1993, 7: 124-129.
• Karataş, Mustafa, “Astronomik Hesaplar Işığında Küsûf Hadisleri”, Diyanet İlmi Dergi, 36/2 (2000), s.s.77-84.
• Hatipoğlu, M. Sait, “Müslüman Âlimlerin Buhârî ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”, İslami Araştırmalar, 1997, c. 10, sayı: 1-2-3, 1-14.
• Hatipoğlu, İbrahim, “Nâsıruddîn el-Elbânî”, DİA, İstanbul, 2006, 32: 403-405.
• Köktaş, Yavuz, "Müslim'in Sahîh'ine Yapılan En Eski Tenkid: Ebu'l- Fadl el-Herevî'nin İlelu'l-Ahâdîs Fî Kitâbi's-Sahîh Li-Müslim Adlı Eserinin Takdim Ve Tercümesi", Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2005, Cilt: 5, Sayı: 3, ss. 29-56.
• Mahmûd Saîd Memduh, Tenbihü'l-Müslim ila Teaddiyyi'l-Elbânî ala Sahîhi Müslim, (Kahire: Mektebetü ve Matbaatü’l-Mücelledi’l-Arabî, 2011).
• Mâlik b. Enes, Muvatta’ el-İmâm Mâlik, thk. Muhammed Mustafâ el-A‘zamî, (Abudabi: Müessesetü Zâyed b. Sultân, 2004).
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Abdirrahmân, Tehzîbü’l-Kemâl, thk. Beşşâr Avvâd Maʻrûf, I-XXXV, (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983-1992).
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc, Sahîhu Müslim, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, (Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991).
• Nazlıgül, Habil, “Buhârî ve Müslim'in Sahihleri Arasında Bir Mukayese” Büyük Türk – İslâm Bilgini Buhâri (811-569) -Uluslararası Sempozyum-, 18-20 Haziran 1987, 1996, s. 165-170.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb, Sünenü’n-Nesâî, nşr. Mektebü Tahkîki’t-Türâsi’l-İslâmî, (Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.).
• Nesâî, Ebû Abdirrahman b. Ahmed, ed-Du‘afâ ve'l-metrûkîn, thk. Bûrân ed-Dannâvî - Kemal Yûsuf el-Hût, (Beyrut: Müessesetu'l-Kütübi's-Sekâfiyye, 1985).
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, et-Takrîb ve’t-Teysîr li Ma’rifeti Süneni’l-Beşîri’n-Nezîr, thk. Abdullah Feyzî Kocaer, Mütercim Yay. Ankara 2017.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, Sahîhu Müslim bi-şerhi’n-Nevevî, (Mısır: el-Matba‘atü’l-Mısriyye, 1929-1930).
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ, İrşâdü Tullabi'l-Hakaik ila Marifeti Süneni Hayri'l-Halaik, Thk. Abdulbârî Abdullah es-Selefî, Mektebetü’l-İmân, Medine, 1987.
• Özafşar, Mehmet Emin, “Rivâyet İlimlerinde Eser Karizması ve Müslim’in el-Camiu’s-Sahih’i”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, cilt: XXXIX, 287-356.
• Özcan, Kemal, Müslim’e Yöneltilen Eleştiriler, (Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri, Doktora Tezi, 2014).
• Özcan, Kemal, “Buhârî ve Müslim’in Sahihleri Hakkında Farklı Görüşler”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, cilt: II, sayı: 40, s. 215-244.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân, el-Mekâsıdü'l-hasene fî beyâni kesîrin mine'l-ehâdîsi'l-müştehire ‘ale'l-elsine, thk. Muhammed Osman el-Huşt, (Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1985).
• Suyutî, Ebu’l-Fadl Celaluddin, Esmau’l-Müdellisin, thk. Mahmud Muhammed Hasan, (Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992).
• Şevkani, Muhammed b. Ali b. Muhammed, thk. Usameddin e-Sebabitî, (Mısır: Daru’l-Hadis, 1993).
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed, el-Mu’cemü’l-evsat, thk. Târık b. Avdillah b. Muhammed-Abdulmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî, Dâru’l-Harameyn, Kahire 1995.
• Tekin, Dilek, “Müslim ve el-Câmiu’s-Sahîh’i Üzerine”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, cilt: II, sayı: 1, s. 49-68.
• Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, (Ankara: TDV Yay., 2018).
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr, ed-Duʻafâü’l-kebîr, thk. Abdülmu'tî Emîn Kal‘acî, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984). Yıldırım, Enbiya, Hadis Problemleri, Rağbet Yay., 2012.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, el-Muğnî fi’d-duʻafâ, nşr. Nûreddîn Itr, (Halep: Dâru’l-Meʻârif, 1971).
• Zehebî, Ebu Abdullah Şemsuddin Muhammed, Mîzanu’l-İ’tidâl fî nakdi’r-ricâl, thk. Muhammed Rıdvan – Muhammed Berekât, (Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 2009).
• Zehebî, el-Kâşif fi ma’rifeti men lehu rivâye fi’l Kütübi’s-sitte, thk. Muhammed Avvâme, (Cidde: Dârü'l-Kıble, 1992).
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, thk. Şu‘ayb el-Arnaût vdğ., Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1982-1988.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm, thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut 1986-2000, 20: 185.