İbn Acîbe'nin Mârifet Anlayışı

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 1121 - 1149, 25.07.2021

Ramazan Emektar

Öz

İbn Acîbe el-Hasenî (öl. 1224/1809), Kuzey Afrika kökenli Derkâviyye tarikatının önemli isimlerindendir. İlmî kişiliği, tasavvufî şahsiyeti, eserleri ve görüşleri aracılığıyla etkisi İslâm dünyasının pek çok bölgesinde hissedilmiştir. Bu makale İbn Acîbe’nin mârifet anlayışını ve bu bağlamda zâhirî-bâtınî bilgi ayırımını genel hatlarıyla incelemeyi hedeflemektedir. Araştırmamız bu amaca bağlı olarak İbn Acîbe’nin mârifete ulaşmak için tercih ettiği yöntemi ve bunun onun düşüncesinde neye tekâbül ettiğini saptamaya çalışmıştır. İbn Acîbe’nin düşüncesinde hakîkî bilgi, Allah’ın Zâtı ile O’nun hakkında doğrudan elde edilen mârifetullahtır. İnsanın yeryüzüne gönderiliş amacı da işte bu bilgiye sahip olmasıdır. Mârifet, müşâhedenin yerleşmesi ve sürekli hâle gelmesiyle elde edilebilir. Bazen hakikat, bazen de has tevhid olarak andığı mârifet bilgisine zihnî temkin ve akıl yoluyla değil, nefsin tezkiyesi ve kalbin nurlanması neticesinde basîretin açılması sayesinde ulaşılır. İbn Acîbe’nin mârifet nazariyesinde asıl olan, hakikatlere ulaşmanın şuhûdî ve ıyânî (apaçık görme) yöntemle gerçekleşmesidir. Ancak bu yöntemin tam olarak gerçekleşebilmesi de şer’i hükümleri öğrenmeye yardımcı olan burhanî/aklî yöntemin etkin olarak kullanılmasından sonra mümkün hale gelir. Ayrıca İbn Acîbe, burhanî/aklî ve şuhudî/ıyanî yöntemin semeresi için ilim ve ameli şart görür. Ona göre, bu yöntemler arasında bir kopukluk yoktur. Birinin diğerine hazırlık görevi gördüğünü düşünür. Mârifet mertebesinde sûfî, Allah’ın hikmet ve kudretine aynı anda açıkça şahid olmaktadır. Başka bir ifâde ile şeriat ve hakikati birlikte idrak etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, İbnAcîbe, Mârifet, Kalp

IBN AJIBE'S CONCEPT OF KNOWLEDGE

Öz

Ibn Ajiba al-Hasani (d. 1224/1809) is one of the important names of the North African origin Derkâviyya tariqa. His influence was felt in many parts of the Islamic world through his scientific personality, Sufi personality, works and views. This article aims to examine Ibn Ajiba's understanding of marifa (knowledge of God) and the distinction between apparent and intangible knowledge in general. Depending on this purpose, our research has attempted to determine the method that Ibn Ajiba preferred to attain Ma’rifah and what it corresponds to in his thought. In the thought of Ibn Ajiba, the real knowledge is the Ma’rifatullah is genuine and ultimate knowledge obtained directly about God's Essence and Him. The purpose of human being sent to earth is to have this knowledge. Marifa can be obtained by settling and becoming permanent observation. The knowledge of marifah, which he sometimes refers to as truth, and sometimes as unique oneness, is reached not through mental caution and reason, but through the opening of the self-perception as a result of the self-consciousness and the light of the heart. What is essential in Ibn Ajiba's theory of marifa is the realization of the realization of the truths through the method of seeing the truth clearly. However, the full realization of this method becomes possible after the effective use of the burhani / rational method that helps to learn the religious decrees. In addition, Ibn Ajiba sees knowledge and deeds as a condition for the success of the burhani / mental and conscious / iyanî method. According to him, there is no gap between these methods. He thinks that one acts as a preparation for the other. At the level of marifa, the Sufi witnesses the wisdom and power of Allah at the same time. With another expression, he perceives the sharia and the haqıqa together.

Anahtar Kelimeler

Sufizm, Ibn Ajiba, Marifa (The gnosis), Heart

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. Beyrut, 1991.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b Alî b Muhammed İbn Hacer. el-Metâlibü’l-âliye bi-zevâidi’l-mesânidi’s-semâniye. thk. Ömer İman Ebû Bekr. 12 Cilt. Riyad : Dârü’l-Âsıme, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. İbn Arabi’de Ma’rifetin İfadesi. İstanbul : İnsan Yayınları, 2007.
• Çoban, Ali. Cezire-i Mesnevi Ve Şerhlerine Göre Mevlevî Sülûkü. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Deylemi, Ebû Şüca Şiruye b Şehredar b Şiruye. el-Firdevs bi-Mesur el-Hitab : el-firdevsü’l-ahbar. Beyrut, 1987.
• Emektar, Ramazan. İbn Acîbe’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Gazali, İmam-ı. Abidler yolu = (Minhac-ül abidin). çev. Yaman Arıkan. İstanbul : Dede Korkut Yayınları, 2. Basım, 1968.
• Gazzali, Ebu Hamid Huccetü’l-İslâm Muhammed b Muhammed. İhyâu ulûmi’d-din. thk. Abdullah el Hâlidî. Beyrut : Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1998.
• Gazzali, Ebu Hamid Huccetü’l-İslâm Muhammed b Muhammed. Mişkatü’l-envar ve mısfatü’l-esrar. thk. Abdülazîz İzzeddi Seyrevan. Beyrut : Âlemü’l-Kütüb, 1986.
• Gazzali, Ebu Hamid Huccetü’l-İslâm Muhammed b Muhammed. Risaletü’l-Ledünniyye, (Mecmuatu resaili’l-imam el-Gazzali, içinde). 3 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Hücviri, Ebü’l-Hasan Data Gencbahş Ali b Osman b Ali. Hakikat bilgisi = Keşfu’l-mahcub. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul : Dergah Yayınları, 1982.
• Hücviri, Ebü’l-Hasan Data Gencbahş Ali b Osman b Ali. Keşfü’l-mahcub. thk. İs’ad Abdülhadi Kındil. 2 Cilt. Beyrut : Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1980.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî eş-Şazelî. el-Bahrü’l-medid fî tefsiri’l-Kur’ani’l-mecid. thk. Ahmed Abdullah el-Kuraşî Raslan. 6 Cilt. Kahire :, 1419.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Haseni eş-Şazeli. el-Fehrese. thk. Abdülhamid Salih Hamdân. Kahire : Dârü’l-Garbi’l-Arabi, 1990.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî eş-Şazelî. el-Fütûhâtü’l-ilâhiyye fî şerhi’l-Mebâhisi’l-asliyye. thk. Muhammed Abdurrahman Üveysi. Dımaşk: el-Yemame, 1998.
• İbn Acibe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî eş-Şazelî. Silkü’d-dürer fi zikri’l-kazai ve’l-kader (el-Letaifü’l-imaniyyeti’l-melekutiyye ve’l-hakaikü’l-ihsaniyyeti’l-ceberutiyye fi resaili’l-Arif billah eş-Şeyh Ahmed b. Acibe Haseni içinde). thk. Asım İbrahim Keyyâlî. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî eş-Şazelî. Şerhu Nûniyyeti’ş-Şüşterî. thk. Muhammed el-Adluni el-İdrisi. Rabat : Dârü’s-Sekâfe, 2013.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî eş-Şazelî. Şerhu Nûniyyeti’ş-Şüşterî (el-Letaifü’l-imaniyyeti’l-melekutiyye ve’l-hakaikü’l ihsaniyyeti’l-ceberutiyye fi resaili’l-Arif billah eş-Şeyh Ahmed b. Acibe Haseni içinde). thk. Asım İbrahim Keyyâlî. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî eş-Şazelî. Tefsirü’l-fatihati’l-kebir. thk. Bessam Muhammed Barud. [Beyrut] : Dârü’l-Havi, 1999.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi Haseni Şâzelî. Îkâzü’l-himem fî şerhi’l-Hikem. Beyrut: Dâru’l-Hayr, 2005.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi Haseni Şazeli. Menâzilu’s-sâirîn ve’l-vâsilîn (el-Cevâhirü’l-acîbe min teâlîfi seyyidî Ahmed b. Acîbe içinde). Beyrut : Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.