Kur'an'da İtaat Kavramı ve Ülü'l-Emre İtaatin Mahiyeti

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 325 - 347, 15.01.2022

Musa Turşak

Öz

Boyun eğmek anlamında olan itaat, mükellef bir varlık olan insanın temel özelliklerinden biridir. Bu yönüyle insan, mutlak itaat eden melekler ile Allah’a asi olan şeytanlardan ayrılmaktadır. Kur’an’da itaat, yerme ve övme ifadesi olarak kullanılmaktadır. Bu bağlamda, Allah’a, peygamberlerine ve emir sahiplerine itaat edilmesi emredilmiş, bu emre uyanlar övülmüş isyan edenler ise yerilmiştir. Bu çalışmada itaat kavramı ele alınmıştır. Kur'an ve Sünnette itaat konusu üzerinde durulmuş, mü'minlerin neye, kime ve hangi şartlarda itaat etmeleri veya etmemeleri gerektiği konusundaki sorulara cevap aranmıştır. Ayrıca ulema ve ümera ayırımının belirginleşmesinden itibaren bu iki grup arasındaki ilişki ağı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İtaat, Allah, Peygamber, Ülü’l-emr.

The Concept of Obedıence in the Qur'an and the Nature of Obligation to Ulu'l-Emr

Öz

Obedience, which means submission, is one of the basic characteristics of man, who is a responsible being. In this respect, man differs from the absolutely obedient angels and the devils who are rebellious to Allah. Obedience is used in the Qur'an as an expression of praise and reproach. In this context, obedience to Allah, his prophets and those in command was ordered, those who followed this order were praised, and those who rebelled were condemned.
In this study, the concept of obedience is discussed. In the Qur'an and Sunnah, the subject of obedience is emphasized, and answers are sought to the questions about what, to whom and under what conditions believers should or should not obey. In addition, the relationship network between these two groups has been discussed since the distinction between ulama and umera became clear.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Obedience, Allah, Prophet, Ülü

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybanî. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Altın, Mehmet. Âyetler ve Sûre Bağlamında Kur'ân'ın Rehberliği. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2021.
• Âmidî, Seyfeddin. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. nşr. İbrâhim el-Acûz. Beyrut 1405/1985.
• Aslan, Mehmet Selim. İslam Aile Hukuku. 3. Baskı. Bursa: Emin Yayınları 2019.
• Atalay, Halil. “Anne-babaya İtaat ve Hürmet”, Mehir, İlkbahar 1999.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul 1989.
• Barca, İbrahim. Âdil Siyaset ve İnsan Hakları, Siyer Yayınları: İstanbul, 2019.
• el-Beğavî, Muhyi’s-sünne Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesûd. Meʿâlimu’t-Tenzil. Riyad: Daru Tayyibe 1989.
• el-Beyzâvî. Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Minhâcü’l-vüsûl ilâ ʿilmi’l-usûl. Beyrut 1416/1995.
• Bilgin, Vejdi. “İslam Tarihinde Politik ve Dini Dil Üzerinden Nüfuz Mücadelesi”, Dini Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 14 (1). 2014.
• Bilmen, Ömer Nasuhî. Büyük İslam İlmihali. İstanbul: Çelik Yayınevi, ts.
• el-Cevziyye, İbn Kayyim. Medâricü’s-sâlikîn, Kahire 1403/1983.
• Çaylak, Adem. “İslam Siyasi Tarihinde Bilgi (Ulema)-İktidar (Umera) İlişkisi: Ebu Hanife Örneği”. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, KOSBED, 2019.
• Demirci, Muhsin. Kur’an Tefsirinde Farklı Yorumlar. İstanbul: İFAV Yayınları 2017.
• el-Ferahidî, Halil b. Ahmed. Kitabu’l-a’yn, Thk. Abdulhamid Hindavî. Beyrut: Darü’l-Kütubi’l-İlmiye, 2003.
• el-Ferrâ, Ebû Ya‘lâ. el-Ahkâmü’s-sultâniyye. nşr. M. Hâmid el-Fıkî. Beyrut:1403/1983.
• Firuzabadî, Kâmûsu’l-muhit. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Goldziher, Ignaz. el-Akide ve’ş-şeria fi’l-İslâm, trc. Muhammed Yusuf Musa. Kahire 1946.
• Gölcük, Şerafettin & Toprak, Süleyman. Kelam, 9. Baskı. Konya: Tekin Kitapevi 2016.
• el-Isfahanî, Rağıb. Müfredat, trc. Abdulbaki Güneş & Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2016. İbn ʿÂşûr, Muḥammed Ṭâhir. Tefsiru’t-Tahrir ve’t-tenvir. Tunus: Daru Sahnûn, 1984.
• İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdülmelik b. Hişam b. Eyyub el-Himyeri, es-Siyretü’n-Nebeviyye, (Trc. Abdulvehhab Öztürk), İstanbul: Kahraman Yayınları, 2014.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1119.
• İbn Side, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el Muhkem. Thk. Abdulhamid Hindavî, Beyrut: Darü’l-Kütubi’l-İlmiye, 2000.
• İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zadü’l-mesir. Dımaşk, 1984. İbrahim Mustafa v.dğr., el-Mu’cemu’l-Vasit. İhyau’türas. Kahire 1972.
• İsmail Karagöz, “İtaat Kavramı”, Diyanet İlmi Dergi, c. 35, sy. 4, Ekim-Kasım-Aralık 1999.
• İşliyen, Burhan. "Kur’ân-ı Kerîm’in Din Adamlarını Dünyevîleşmeye Karşı İkazı". Diyanet İlmi Dergi 57 / 2 (Haziran 2021): 499-524.
• Kandehlevi, M. Yusuf. Hayatü’s-Sahabe. çev. Ahmet Meylani. Konya: İslami Neşriyat , ts.
• Köse, Saffet. Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu. Konya: Mehir Vakfı Yayınları, 2016.
• Kur’an-ı Kerim Açıklamalı Meali. Hzr. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Lewis, Bernard. İslam’ın Siyasal Dili. çev. Fatih Taşar. Kayseri: Rey Yayıncılık 1992.
• el-Maturidi, Ebi Mansur Muhammed b. Muhammed. Te’vilatu’l-Kur’an. İstanbul: Daru’l-Mizân 2006.
• el-Maverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-Basrî. en-Nüketu ve’l-uyûn. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l İlmiye. ts.
• el-Maverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-Basrî. el-Ahkamü’s-sultaniyye, thk. Ahmed Mübarek el-Bağdadî, Kuveyt: Mektebetü Dâri İbn Kuteybe, 1989.
• el-Mevdûdî, Ebü’l-‘Ala. Tefhimu’l-Kur’an. İstanbul: İnsan yayınları, ts.
• Muhammed Fuad Abdülbâki, el-Muʿcem. Beyrut: Daru’l-ma’rife:2012.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınevi, 1995.
• Mücahid b. Cebr, Tefsir el-İmam Mücahid b. Cebr. Birleşik Arap Emirlikleri: Darü’l-Fikri’l-İslamî, 1989.
• Mükatil b. Süleyman. Tefsir Mükâtil b. Süleyman. Tah. Abdullah Mahmut Şemate. Beyrut: Müessesetu’t-tarihu’l-arabiyye, 2002.
• en-Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medâriku’t-Tenzîl Hakâiku’t-Te’vil. Beyrut: Daru’l-Kelimu’t-Tayyib, 1998.
• Özsoy, Ömer & Güler, İlhami. Konularına Göre Kur’an. Ankara: Fecr Yayınları, 2013.
• er-Râzî, Fahreddin. Mefâtihu’l-Ğayb. Lübnan: Darü’l-Fikr, 1981.
• Said-i Nursî, Lem‘alar. İstanbul: Zehra Yayıncılık 2006.
• Samerrâî, Fâdıl Sâlih. Kur’an’ın Beyan Üslûbu, Çev. Osman Ertuğrul. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Severcan, Şefaettin. İslam Tarihi ve Medeniyeti. İstanbul: Siyer Yayınları 2018.
• Seyyid Kutub. Fî Zilâl’il-Kur’an. Çev. Salih Uçan, Mehmet Yılmaz, Vahdettin İnce. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1989.
• et-Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir. Camiu’l-Beyan an Te’vili ayi’l-Kur’an. Thk. Abdullah b. Abdul Muhsin et-Türkî. Kahire: Hicr Yayınları, 2001.
• et-Taftazanî, Ebu’l-Vefâ, Kelam İlminin Belli Başlı Meseleleri, Çev. Şerafettin Gölcük, 40.
• Topaloğlu, Bekir. Kelam İlmine Giriş. Ankara: Damla Yayınevi 2013.
• Turşak, Musa. Kur’an’da Özeleştiri. Erzurum: İksad Yayınları 2020.
• Uludağ, Süleyman. İslam-Siyaset İlişkileri, 3. Baskı. İstanbul Dergâh Yayınları, 2014.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. Ankara: Akçağ Yayınları 2013.
• Yıldız, Nurettin. Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. İstanbul: Risale Yayınları, 1990.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşaf ‘an Haka’ikı Ğavamidı’t-Tenzîl, İstanbul: Mega Basım Yayın, 2017.
• Akyüz, Vecdi. "Ana Baba (Ebeveyn)", TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 20.08.2021.
• Alper, Ömer Mahir, "İtaat",TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 22.08.2021.
• el-Ensârî, Abdülhamîd İsmail "Ehlü’l-Hal ve’l-Akd", TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 18.08.2021.
• Kallek, Cengiz. "Biat", TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 19.09.2021.
• Sinanoğlu, Mustafa "İbadet", TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 19.08.2021.
• Türcan, Talip. "Ülü’l-emr", TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim 22.05.2021.