İmâm-ı A‘zam’ın el-Vasıyye’sine Dair Yazılmış Bir Akâidnâme: “Manzûme-yi Akâ’id-i Tercüme-yi Nukırrî

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 153 - 187, 15.01.2022

Emrah Bilgin

Öz

Akâidnâme, Türk-İslâm edebiyatının gelişim sahası içerisinde tekâmül eden pek çok edebî türden biridir. İlk olarak Arap edebiyatında ortaya çıkmış olan bu türün Türk edebiyatı içerisinde manzum ya da mensur pek çok örneği kaleme alınmıştır. Bu türdeki eserler; pek çok türde olduğu gibi telif, tercüme ya da telif-tercüme olarak yazılmıştır. Akâidnâmeler; Fıkh-ı Ekber, el-Vasıyye, Kasîde-yi Emâlî, Kasîde-yi Nûniyye ve İ‘tikâdnâme gibi önemli kaynaklardan istifade edilerek hazırlanmıştır. Adı geçen eserlerden el-Vasıyye, İmâm-ı A‘zam’ın önemli bir eseridir. Aslı Arapça olan eser, tespit edilemeyen bir tarihte Muhammed adlı bir şair tarafından Manzûme-yi Akâ’id-i Tercüme-yi Nukırrî adıyla ve mesnevi nazım şekliyle tercüme edilmiştir. Nüshası 18. asırda istinsah edilmiş olan tercüme eserde İmâm-ı A‘zam’ın vefatından önce vasiyet olarak söylediği on iki esas hakkında bilgi vardır. Asıl adı Vasiyyetü’l-İmâm Ebî Hanîfe olan eser, Mansûr bin Ca‘fer’in İmâm-ı A‘zam’ı Kûfe’ye daveti ile başlamış, ardından Hz. İmam’ın vefatı anlatılmış ve daha sonra onun itikada dair on iki nasihati manzum olarak aktarılmıştır. Bu çalışma ile esere dair ayrıntılı bir inceleme yapılmış ve tercüme metnin transkripsiyonlu metni ortaya konmuştur. Böylece akâidnâme türünün bir örneği sunularak Türk-İslâm edebiyatı içerisinde türün gelişimine katkıda bulunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslâm Edebiyatı, akâid ilmi, akâidnâme, itikâdnâme, İmâm-ı A‘zam

A Creed Book Wrıtten About Imām-ı A‘zam’s Al-Vasıyye: “Manzūme-yi Akā‘id-i Tercüme-yi Nukırrī

Öz

One of the many literary genres that have evolved in the field of development of Turkish-Islamic literature is akāidnāme. Many examples of this genre, which first appeared in Arabic literature, have been written in verse or prose in Turkish literature. Works of this type; copyright, as in many genres, is written as translation or copyright-translation. Akāidnāmes; It has been prepared by making use of important sources such as Fiqh-ı Ekber, al-Vasiyye, Kasīde-yi Emālī, Kasīde-yi Nūniyye and İ‘tikādnāme Among the mentioned works, al-Vasiyye is an important work of Imam-i A‘zam. The work, whose original is in Arabic, was translated as Manzūme-yi Akā’id-i Tercüme-yi Nukırrī and in masnavi verse by a poet named Muhammed at an undetermined date. In the translated work, the copy of which was copied in the 18th century, there is information about the twelve principles that Imam-i A‘zam said as a testament before his death. The work, whose real name is Vasiyyetü'l-İmām Ebī Hanīfe, started with the invitation of Mansūr bin Ja'fer to Imām-ı A'zam to Kufa, then his death was explained and then his twelve advices on faith were conveyed in verse. With this study, a detailed examination of the book was made and the transcripted text of the translated text was revealed. Thus, it is aimed to contribute to the development of the genre in Turkish-Islamic literature by presenting an example of the akāidnāme genre.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, creed, akāidnāme, i‘tikādnāme, Imām-ı A‘zam

Kaynakça

• Ağarı, Şerife. Risâle-i İ’tikâdiyye: Manzum Bir Akâidnâme Örneği. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Akçay, Ali İhsan. “Akâidnâmeler”. Türk-İslâm Edebiyatı El Kitabı. ed. Ali Yılmaz. 261-269. Ankara: Grafiker Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Akçay, Ali İhsan. Türk Edebiyatında Manzûm Akâidnâmeler: İnceleme Metin. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Atik, Hikmet. Türk İslam Edebiyatı. Ankara: Bilay Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Bilgin, Emrah. Devhatü’l-meşâyıh ve Zeyilleri (İnceleme - Tenkitli Metin - Dizin). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Bilgin, Emrah. Müstakîmzâde Süleymân Sa‘deddîn Efendi - Menâkıb-ı İmâm-ı A‘zam. Erzurum: Fenomen Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Çavuşoğlu, Ali. Türk İslâm Edebiyatı (Kitaplar, Türler, Devirler ve Şahsiyetler). Kayseri: Tezmer, 2015.
• Çelebioğlu, Âmil. “Türk Edebiyatında Manzum Dînî Eserler”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. 349-365. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2. Basım, 1998.
• Çiftçi, Fethullah. İsmail Efendi Manzûme-i Akâid: Metin-Dil İncelemesi Gramatikal Dizin. Bingöl: Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Dilçin, Cem. Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Ekşioğlu, Serap. Kadı Hüseyin Ispartavî Manzûme-i Akâid (Tenkitli Metin-Dil İncelemesi-Gramatikal Dizin). Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Hafız Mustafa. “Manzume-i Akâid-i Mesnevî”. çev. Mehmet Günaydın. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2014), 211-238.
• Kanar, Mehmet. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. 2 cilt. İstanbul: Say Yayınları, 1. Basım, 2009.
• Karaca, Songül. Kadızâde Mehmed Efendi, Manzûme-i Akâid (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Dizin). Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Kemikli, Bilal. “Popüler Dinî Kültüre Dair Bir Manzume ve Üç Şair: Hudâ Rabbim Manzumesi Etrafında Tartışmalar”. İslâmî Araştırmalar Journal of İslamic Research 14/3-4 (2001), 492-500.
• Kemikli, Bilal. Türk İslâm Edebiyatı Giriş. Bursa: Bursa Akademi, 9. Basım, 2018.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Akaid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/212-216. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Kıvrık, Kadir. Nazmu’l-Akâid (Metin-İnceleme-Sözlük). Manisa: Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Kiremitçi, Ferdi. “Klasik Türk Edebiyatında Öğretici Mensur Eserleri Nazma Aktarma Çalışmaları ve Sâdıkî’nin Akaid-nâme Örneği”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7/1 (2013), 1501-1539.
• Kur’ân Yolu. Erişim 10 Ekim 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Öz, Mustafa. “el-Vasiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/545-546. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Öz, Mustafa. İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 16. Basım, 2020.
• Parlakkılıç Mucan, Ayşe. Türk İslâm Edebiyatında Manzum Nasihat-nâmeler Ve Urlalı Ya‘kûb Oğlu Hüseyin´in Miftâh-ı Cennet´i. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Şener, H. İbrahim - Yıldız, Âlim. Türk İslâm Edebiyatı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 5. Basım, 2011.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İstitâat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/399-400. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İstivâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/402-404. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yıldız, Mustafa. “İmam-ı Â’zam’ın İnsan Anlayışı”. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi 3 (2015), 78-97.
• Yılmaz, Ali Tarık Ziyat. “Osmanlı Müellifleri”nde Adı Geçen Akaid ve Kelama Dair Eserlerin Tanıtım ve Tasnifi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Yörükan, Yusuf Ziya. İslâm Akaid Sisteminde Gelişmeler İmam-ı Azam Ebû Hanife ve İmam Ebû Mansûr-ı Mâturidî. Ankara: Ötüken Neşriyat, 1. Basım, 2006.