Tefsir ve ve Belağat Açısından Lam-u Ta’rif (Marife-Nekra): Örnek Ayetler

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 374 - 403, 15.01.2022

Ramazan Şahan

Öz

Arapça’da “Lâm-u Tarif” denilen “ال /EL” takısı isimlerin başına gelir. Normalde isimlerin sonunda çift hareke (tenvin) bulunurken başına “Lâm-u Tarif” gelen isimlerin sonunda tek hareke olur. Başında “Lâm-u Tarif” olmayan isimlere “nekra” denildiği gibi “Lâm-u Tarif” olan isimlere de “marife” denilir. Zamirler, ism-i işaretler ve özel isimler gibi bazı kelimeler ise başında “Lâm-u Tarif” bulunmadığı halde yine de marife kabul edilirler.
Kelimelerin başına gelen “Lâm-u Tarif”in (ال) Lâm’ı bazen okunur, bazen okunmaz. Kendisinden sonra gelen harfe göre bu lamın okunup okunmayacağı belirlenir. Bu lâmın okunup okunmamasına göre de kendinden sonra gelen kelimelerin başındaki harfler “kamerî” ve “şemsî” diye iki gruba ayrılır. Bu konu Arapça’yı ilgilendirdiği kadar Kur’ân-ı Kerîm’i güzel okuma bilgisi anlamına gelen tecvid ilmini de ilgilendirir.
İsimlerin başına gelen “Lâm-u Tarif” (ال ) kelimenin türünü, son harfinin okunuş tarzını etkilediği gibi manayı da etkiler. Ayrıca yanyana gelen kelimelerin ve cümlelerin (terkibin) türünü de manasını da etkiler, hangi paragraftan ne anlam ve hüküm çıkacağı da çoğu zaman Lâm-u Tarif’e göre belirlenir. Arapça’da iki türlü tamlama (isim ve sıfat tamlaması) ve iki türlü cümle (isim ve fiil cümlesi) vardır. Bu terkipler genelde ismin türüne, yapısına ve cümledeki konumuna göre belirlenir. Bu terkipleri belirlemede kelimelerin marife-nekra oluşu oldukça önemlidir. Dolayısıyla “Lâm-u Tarif” isimlerin başında rastgele kullanılmaz. Hangi ismin başında ne amaçla nasıl kullanacağına dair nahivciler birtakım kurallar belirlemişlerdir. Bu kurallara göre yerli yerinde kullanılan “Lâm-u Tarif” manayı ve sonuç hükümlerini de etkiler.
Kur'ân-ı Kerîm Arapça’nın bilinen çoğu kuralları için örnekler barındırmaktadır. Ancak bazı ayetlerde bilinenin aksine bir kelime nekra veya marife olarak yer alabilmektedir. Bunun da kendine göre belirli sebepleri ve hikmetleri vardır. Bu çalışmada aynı veya benzer olan ayetlerdeki bazı kelimelerin kiminde nekra kiminde de marife olarak kullanılmasının hikmetleri ele alınacaktır. Lafzî müteşabih denilen bu konuda birtakım eserler yazıldığı gibi dil ve edebiyat yönüne ağırlık veren tefsirler de bu tür konulara dikkat çekmişlerdir. İşte bu tür kaynaklardan istifade yoluyla “Lâm-u Tarif”in Arapça kelimeleri okumaya etkisi olduğu kadar manaya olan etkisi üzerinde de durulacak ve kullanım teknikleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Lâm-u Tarif, Marife, Nekra, Kameriyye, Şemsiyye, İsim Cümlesi, Sıfat Terkibi, İzafet Terkibi

Teşekkür

Makalemi gönderdim... İlgi ve alakanıza şimdiden teşekkür ederim....

Lām al-Taʿrif in Terms of Tafsīr and Balāgāt (Ma’rifah-Nakirah): Examplary Verses

Öz

In Arabic, the phrase “ال /AL” called Lām al-Taʿrif comes before nouns. Typically, there are double vowels (tanween) at the end of nouns; as for the nouns that have Lām al-Taʿrif before them, there is a single vowel at the end. Nouns that do not have Lām al-Taʿrif before are called “nakirah” and nouns that have Lām al-Taʿrif at the start of it are called “ma’rifah”. Pronouns, demonstrative pronouns, and proper nouns are considered ma’rifah even if they do not have Lām al-Taʿrif at the start.
Lām of Lām al-Taʿrif that comes before the nouns, is sometimes pronounced and sometimes unpronounced. It is determined by the letter that comes after it. According to the pronunciation of this Lām the first letters of the words that come after them are divided into two groups as “qamarī” and “shamsī”. This topic concerns Tajweed, which means the knowledge of the beautiful recitation of the Noble Quran as it concerns Arabic.
Lām al-Taʿrif (ال) that comes before nouns affects the meaning as it affects the type of the word and the way of pronunciation of the last letter of the word. Also, it affects the type and meaning of the words and sentences that come side to side (syntax), which meaning and verdict to get attained by the paragraph is mostly determined according to Lām al-Taʿrif. There are two types of prepositional phrases (possessive construction and adjective clause) and two types of sentences (nominal and verbal). These syntaxes are generally determined according to the type, structure, and position of the noun. To specify these syntaxes, the words being ma’rifah-nakirah are pretty crucial. Therefore, Lām al-Taʿrif cannot be randomly used before nouns. Some rules are put out by linguists to specify which words may have it before them with which intention. Lām al-Taʿrif that is appropriately applied with these rules, affects the meaning and also the verdicts.
The Noble Quran includes examples of many well-known rules of Arabic. However, unlike the common knowledge, a word can take place as ma’rifah or nakirah in some verses. This has certain reasons and hidden causes in its own way. In this study, we are going to examine the profundities of the ma’rifah and nakirah usage for certain words in the same or similar verses. This issue that called Lafẓī Mutashābih has been mentioned in some works, and the works of tafsīr that pay special attention to language and literature also brought attention to these types of topics. By benefiting from these types of works, the effect of Lām al-Taʿrif on the meaning, as much as its effect on the pronunciation of the words will be mentioned and the usage techniques will be examined.

Anahtar Kelimeler

Lām al-Taʿrif, Ma’rifah, Nakirah, Qamariyyah, Shamsiyyah, Nominal Sentence, Adjective Composite, Annexation

Kaynakça

• Abbas, Fadıl Hasan, Esâlîbu’l-Beyân fî ‘Ulûmi’l-Belâğa, (Amman: Dâru’n-Nefâis, 1430/2009), s. 144-161.
• Abbas, Fadıl Hasan, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn Esâsiyyetuhu ve’tticâhâtuhu ve Menâhicuhu fî’l-‘Asri’l-Hadîs, (Amman: Dâru’n-Nefâis, 1437/2016), 1:499.
• Avde Halil Ebû Avde, Şevâhidun fî’l-İ’câzi’l-Kur'ânî, Dirâsetun Luğaviyyetun ve Delâliyyetun, (Amman: Dâru Ammâr, 1419/1998), s. 180-184.
• Bedr, Abdulmuhsin b. Hamd b. Abdillah b. Hamdi’l-İbâd, Âyâtun Müteşâbihâtu’l-Elfâzi fî’l-Kur’âni’l-Kerîm ve Keyfe’t-Temeyyüzi Beyneha, Dâru’l-Fadîle, Riyâd 1423/2002;
• Buhârî, Abdulaziz b. Ahmed b. Muhammed Alauddin (ys. Dâru’l-Kitabi’l-İslamî, ts.) Keşfu’l-Esrâr Şerhu Usûli’l-Bezdevî, 2:18;
• Bulut, Ali, el-Belâğatu’l-Müyessera, (İstanbul: İFAV Yayınları, 2016), s. 91.; Cemzûrî, Süleyman b. Muhammed, Tuhfetu’l-Etfâl ve’l-Ğılmân fî Tecvîdi’l-Kur'ân, (yy., ty.), s. 5; Çetin, Abdurrahman, Kur’an Okuma Esasları, Bursa: Emin Yayınevi, 2016.
• Dırâz, Muhammed b. Abdullah (v. 1377/1958), en-Nebeü’l-‘Azîm Nazarâtün Cedîdetün fî’l-Kur'ân-ı Kerîm, thk.: Ahmed Mustafa Fadliyye, (Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1426/2005), s. 153.
• Ensârî, Ebu Yahya Zeynüddin Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed b. Zekeriyya (v. 926/1520), Fethu’r-Rahmân bi Keşfi mâ Yeltebisu fî’l-Kur’ân, thk.: Muhammed Ali es-Sâbûnî, Dâru’l-Kur’ân-ı Kerîm, Beyrut 1403/1983;
• Fenârî, Muhammed b. Hamza b. Muhammed Şemsuddin, Fusûlu’l-Bedâi fî Usûli’ş-Şerâi’, thk. Muhammed Hüseyn Muhammed Hasan İsmail, (Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006), 2:73;
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyad b. Abdullah ed-Deylemi, Meâni’l-Kur'ân, (Beyrut : Âlemü'l-Kütüb, 1980), 3:275 (İnşirah 94/5-6);
• Güman, Osman, Nahiv ve Fıkıh Usûlü İlişkisi, (Ankara: İSAM Yayınları, 2017), s. 86-117.
• Ğalâyînî, Mustafa, Câmiu’d-Durûsi’l-Arabiyyeti, thk. Mansûr Ali Abdussemi’-Sena Muhammed Salim-Muhammed Mahmûd el-Kâdî, (Kahire: Dâru’s-Selâm, 1434/2013), s. 148-149;
• Ğırnatî, Ebû Cafer Ahmed b. İbrâhim İbnü’z-Zübeyr es-Sekafi (ö. 708/1308), Milâkü’t-Te’vîli’l-Kâti’ bi-zevî’l-İlhâdi ve’t-Ta’tîl fî Tevcîhi’l-Müteşâbihi’l-Lafzi min Âyi’t-Tenzîl, thk. Mahmûd Kamil Ahmed, (Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1985/1405), 1:41-42.
• Hâkim, Ebû Abdullah İbnü'l-Beyyi’ Muhammed Hakim en-Nisaburi, 405/1014. el-Müstedrek ale's-Sahihayn. (Haydarabad : Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1915.), 2:329 (hadis no: 3176), 2:575 (hadis no: 3949-50);
• Hamidullah, Muhammed, Kur'an-ı Kerim Tarihi, trc. Salih Tuğ. (İstanbul : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı/İFAV, 1993), s. 85-86 (md. 128). (İbn Habîb, Kitabu’l-Muhabber’den naklen, s. 513)
• Harezmî, Ebû Bekir Muhammed b. El-Abbâs, Müfîdü’l-‘Ulûm ve Mübîdü’l-Humûm, (Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Unsuriyye, 1418/1997), s. 286-287;
• Haşim, Ahmed, Ali Sultan, Hasan eş-Şair, Müzekkiratun Fî’n-Nahvi ve’s-Sarfi, (Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1413/1995), s. 54-57.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed b. İbrâhim, Ğarîbu’l-Hadîs, thk. Abdülkerim İbrâhim Azbâvî, (Dımaşk : Dârü'l-Fikr, 1402/1982), 2/69-70;
• İbâdu’l-Bedr, Abdulmuhsin b. Hamd b. Abdulmuhsin b. Abdullah b. Hamd, Âyâtun Müteşâbihâtu’l-Elfâzi fî’l-Kur'ân-ı Kerîm ve Keyfe’t-Temyîzu Beynehâ, (Rıyad: Dâru’l-Fadîle, 1423/2002), s. 64.
• İbn Cemaa, Bedruddin el-Kinânî, Ebû Abdillah Bedreddîn Muhammed b. İbrahîm b. Sadullah Kinân Hamevi, Ebû Abdillah Muhammed b. İbrahim b. Sa’dullah (v. 733/1333), Keşfu’l-Meânî fî’l-Müeşâbihi mine’l-Mesânî, thk.: Abdu’l-Cevâd Halef, Câmiatü’d-Dirasati’l-İslâmiyye, Karaçi 1410/1990;
• İbn Melek, İzzeddin Abdüllatif b. Abdülaziz b. Emineddin, Şerhu’l-Menâr fî’l-Usûli li İbni Melek, (İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, ts.), s. 91-93.
• İbnü’l-Cevzî, Cemaluddin Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali, Funûnu’l-Efnân fî ‘Uyûni ’Ulûmil-Kur'ân, (Beyrût: Dâru’n-Neşr-Dâru’l-Beşâir, 1408/1987), s. 421.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr, (Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1987/1407), 9:164-166;
• İbnü’ş-Şecerî, el-Emâlî, thk., Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, (Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1413/1992), 3:88-89;
• İsfehânî, Râğıb, el-Müfredat fî Ğarîbi’l-Kur'ân, thk. Safvân Adnan ed-Dâvudî, (Dımaşk-Beyrut: Dâru’l-Kalem-Dâru’ş-Şâmiye, 1412/1992), s. 434-435.
• İskâfî, Hatîb, Ebû Abdillah Muhammed b. el-İsbehânî (ö. 420/1030), Dürratu’t-Tenzîl ve Ğurratu’t-Te’vîl, thk.: Muhammed Mustafa Aydın, (Mekke: Câmiatu Ummi’l-Kurâ, 1422/2001), 1:247-249.
• Kaçar, Halil İbrahim, “Arapça’da Nekre (Belirsiz İsim) Kullanımların Semantik Boyutu (Tenkîr Üslûbu)”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005/2, sayı: 29, s. 165-184.
• Karaçam, İsmail Sonsuz Mucize Kur’ân, İstanbul: Çağ Yayınları, s. 279-283.
• Kirmânî, Ebü’l-Kâsım Burhaneddin Tacülkurra Mahmûd b. Hamza Kirmani (505/1110), Esrâru’t-Tekrâr fî’l-Kur’ân/el-Burhân fî Müteşâbihi’l-Kur’ân limâ fîhi mine’l-Hücceti ve’l-Beyân, thk. Abdülkadir Ahmed Ata, (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986), s. 74-75.
• Kurtûbî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmi li Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed el-Berdûnî-İbrahim Itfiş, (Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964/1384), 20:107-108;
• Mısrî, Mahmûd b. Ali Besse, el-‘Amîd fî İlmi’t-Tecvîd, thk. Muhammed es-Sadık Kamhâvî, (el-İskenderiyye: Dâru’l-Akîde, 1425/2004), s. 44. Nûru’l-Envâr, s. 134.
• Râzî, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Muzaffer ibnu’l-Muhtar Ebû’l-Abbas Bedruddin, Kitabu Hüceci’l-Kur'ân, thk. Ahmed Ömer el-Mahmesânî el-Ezherî, (Beyrut: Dâru’r-Râidi’l-Arabî, 1402/1982), s. 63-64.
• Râzî, Fahruddin, Mefâtîhu’l-Ğayb/et-Tefsîru’l-Kebîr, (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420/1999), 4:49, 19:100.
• Sa’lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim, Ebû İshak, el-Keşf ve’l-Beyân ‘an Tefsîri’l-Kur'ân, thk. Ebû Muhammed b. Âşûr, (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1422/2002), 10:235;
• Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetü’t-Tefâsir: Tefsirlerin Özü, çev. Sadreddin Gümüş-Nedim Yılmaz. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 1992), 3:263-264.
• Safî, Mahmud b. Abdurrahim, el-Cedvel fî İ’râbi’l-Kur'ân-ı Kerîm, (Dımaşk: Dâru’r-Reşid-Beyrut: Müessesetu’l-İman, 1418/1997), 26:306.
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih, et-Ta’bîru’l-Kur’ânî, (Amman: Dâru Ammâr, 1430/2009), ???;
• Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih, Meânî’n-Nahv, (Amman : Darü’l-Fikr, 2003/1423), 1:118-119.
• Sâmerrâî, Muhammed Fâdıl Salih, Dirâsetu’l- Müteşâbihi’l-Lafzi min Âyi’t-Tenzîl fî Kitabi Milâki’t-Te’vîl, (Ammân: Dârü ‘Ammâr, 1421/2011), s. 122-139;
• Sâvi, Ahmed b. Muhammed Sâvi Maliki Halvetî, Hâşiyetü’l-ale’s-Savi ala Tefsiri'l-Celaleyn = Haşiyetü’s-Sâvi ala Tefsiri’l-Celaleyn, thk. Abdülazîz Seyyidülehl. [y.y. : y.y.], 1381, 2/286;
• Semin el-Halebi, Ahmed b. Yûsuf, ed-Dürrü'l-masûn fî ulûmi'l-kitâbi'l-meknûn, thk. Ahmed Muhammed el-Harrat. (Dımaşk: Dârü'l-Kalem, 1994/1415), 11: 46-48;
• Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman b. Ebî Bekir, el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur'ân, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, (yy: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme, 1394/1974). 2:350-351.
• Suyûtî, Celaluddin, el-Müzhir fi Ulûmi'l-Luga ve Envâuhâ, thk. Fuad Ali Mansûr, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1998), 2: 93-94.
• Suyûtî, Celâlüddîn (ö. 911/1505), Mu’teraku’l-Ekrân fî İ’câzi’l-Kur’ân/ İ’câzu’l-Kur’ân ve Mu’teraku’l-Ekrân, (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1408/1988), 1: 69;
• Sübki, Ahmed b. Ali b. Abdulkafi Ebu Hamid Bahauddin (ö. 773/1371), Arûsü’l-Efrah fî Şerhi Telhîsi’l-Miftah, thk. Abdulhamid Hindâvî, (Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye), 1423/2003, 1:209.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr Ebû Cafer, Câmiu’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur'ân, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, (Dâru Hicr, 1422/2001), 24:495-496.
• Talu, Mehmet, Arap Dili ve Belağati Nahiv İlmi, İstanbul 1992, s. 44;
• Yakût, Muhammed Süleyman, en-Nahvu’t-Ta’lîmiyyu ve’t-Tatbîku fî’l-Kur'ân-ı Kerîm, Tanta: Dâru’s-Sahâbe, 1430/2009, s. 189.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrâhim b. es-Seri b. Sehl, Meâni'l-Kur'an ve i'râbuhu, thk. Abdülcelil Abduh Şelebi. (Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1988/1408), 5:341 (Dipnot:1’de farklı nakiller ve geniş açıklamalar mevcuttur);
• Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşaf an hakaiki't-tenzil ve uyunü'l-ekavil fî vücuhi't-te’vil = el-Keşşaf an hakaikı gavamizi’t-tenzil ve uyuni'l-ekavil fî vücuhi't-te’vil, (Beyrut: Dârü'l-Fikri’l-Arabî, 1987/1407), 4:771-772;
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah, el-Burhân Fî Ulûmi'l-Kur'an, thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrâhim, (Kahire : Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1957/1376), 1:127, 2:64;