Hanîf Şair Ümeyye b. Ebi’s-Salt’ın Şiirlerinde Başlıca Dinî Anlamlar

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 297 - 324, 15.01.2022

Yakup Göçemen

Öz

Bu çalışma, Câhiliye ve Sadru’l-İslâm dönemlerinde yaşamış Hanîf şair Ümeyye b. Ebi’s-Salt’ın şiirlerini dinî anlamlar perspektifinden okumak üzere kaleme alınmıştır. Şair, çok arzuladığı peygamberlik makamının Hz. Peygamber’e (s.a.v.) verilmesinden kaynaklanan kıskançlık nedeniyle İslâm’ı kabul etmese de benimsediği yaşam tarzı, İslâm’ın gelmesiyle birlikte Câhiliye dönemi Arap toplumunda yaşanan büyük dönüşüme dair izler taşımaktadır. Ümeyye’ye nispet edilen dinî şiirler, toplumun inanç boyutunda gerçekleşen söz konusu dönüşümün bazı yönlerine ışık tutmaktadır. Bu husus, şairin şiirlerini dinî anlamlar üzerinden okumaya odaklanan ve tema analizi yöntemini benimseyen çalışmamızı önemli ve anlamlı kılan hususların başında yer almaktadır. Hayatı boyunca Şâm ve Yemen’e gerçekleştirdiği ticaret amaçlı yolculuklarında farklı kültürlerle sağladığı temaslar ve semavî kitaplardan yaptığı okumalarla entelektüel kişiliğini inşâ ederek Câhiliye dönemi normlarına göre sıra dışı bir karaktere dönüşen Sakîf kabilesine mensup bu bilge şair, şiirlerinde hikmetli sözler ve dinî kavramları yoğun bir şekilde kullanmıştır. Şairin şiirleri, İbrânice, Ârâmice ve Süryânice gibi dillerden Arapların aşina olmadıkları kelimeler içermesi nedeniyle dil alimlerince delil olarak kabul edilmemiştir. Şair, şiirlerinde zühd, Allah’ın varlığı ve ahiretle ilgili konulara odaklanmıştır. Ayrıca peygamber kıssaları, göklerin ve yerin yaratılışı, kâinatı tefekkür, ölümün kaçınılmazlığı, hesap günü, melekler, cennet ve cehennem gibi dinî anlamları kullanarak tevhîd inancına davet etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Câhiliye, Şiir, Şair, Hanîflik, Ümeyye b. Ebi’s-Salt.

Teşekkür

Sayın hocam, Akademiye sağladığınız katkılar nedeniyle şükranlarımı sunar, çalışmalarınızda kolaylıklar dilerim.

The Primary Religious Meanings in the Poems of Hanif Poet Umayya Ibn Abi Al-Salt

Öz

The present study aims to interpret the poems of Hanif poet Umayya Ibn Abi al-Salt, who lived in the Jahiliyyah and Sadru'l Islam periods, from the perspective of religious meanings. Although the poet rejected Islam due to the jealousy he felt towards the prophecy of the Holy Prophet, a title he desired greatly, his lifestyle bears traces regarding the great transformation that occurred in the Arab society of the Jahiliyya period with the emergence of Islam. The religious poems attributed to Umayya shed light on certain aspects of the said transformation in religious terms. This is the leading factor that constitutes the importance and significance of the present study, which adopts the theme analysis method and focuses on interpreting the poet's poems over religious meanings. This wise poet from the tribe of Thaqif, who built his intellectual personality through his contacts with different cultures and readings from samawi books during his commercial journeys to Damascus and Yemen throughout his life and turned into an extraordinary character in comparison with the norms of the Jahiliyyah period, used wise words and religious concepts extensively in his poems. Language scholars did not consider his poems to be evidence since they contain vocabulary from languages that Arabs are unfamiliar with, such as Hebrew, Aramaic, and Syriac. In his poetry, the poet addressed subjects such as asceticism, Allah's existence, and the afterlife. He also encouraged his readers to practice tawhid by using religious symbols including prophetic stories, the creation of the heavens and the earth, contemplation of the universe, the inevitability of death, the Day of Judgment, angels, and heaven and hell. In the community of Jahiliyya, these poems contributed to a rise in the level of conscientious preparedness to receive the messages of Islam.

Anahtar Kelimeler

Pre-Islamic, Poem, Poet, Hanifism, Umayya Ibn Abi al-Salt.

Kaynakça

• Alî, Cevâd. El-Mufassal fî Târîhi mâ Kable’l-İslâm. Beyrût: Dâru’s-Sâkî, 2001.
• Alî, Sâlih Ahmed. Târîhu’l-‘Arabi’l-Kadîm ve’l-Bi‘setu’n-Nebeviyye. Beyrût: Şeriketu’l-Matbû‘ât li’t-Tevzî‘ ve’n-Neşr, 2000.
• Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. ‘Alî b. Muhammed b. Hacer. El-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. Thk. ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Alî Muhammed Mu‘avvad. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1994.
• Asma‘î, Ebû Saîd Abdulmelik b. Kureyb. El-Asma‘iyyât. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1993.
• Atiyye, Muhammed Hâşim. El-Edebu’l-‘Arabî ve Târîhuhû fi’l-‘Asri’l-Câhilî. Kâhire: Matba‘atu Mustafa’l-Bâbî’l-Halebî ve Evlâduhû bi Misr, 1936.
• Bağdâdî, Abdulkâdir b. Ömer. Hizânetu’l-Edeb ve Lubbu Lubâbi Lisâni’l-‘Arab. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kâhire: Mektebetu’l-Hâncî, 1997.
• BEYDÂVÎ, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullâh B. Ömer. Envâru’t-Tenzîl Ve Esrârü’t-Te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrahmân Mar‘Aşlî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 1997.
• Brockelmann, Carl. Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî. Çev. Abdulhalîm en-Neccâr. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1983.
• Bulut, Ali. “Câhiliye Şiirinde Bazı Dinî Motifler”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/18-19 (2005), 213-235.
• Bustânî, Butros. Udebâu’l-‘Arab fi’l-Câhiliyyeti ve Sadri’l-İslâm. Kâhire: Muessesetu Hindâvî li’t-Ta‘lîm ve’s-Sekâfe, 2012.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. El-Hayavân. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Cuma, Muhammed Lutfî. Eş-Şihâbu’r-Râsıd. Kâhire: Muessesetu Hindâvî li’t-Ta‘lîm ve’s-Sekâfe, 2014.
• Cumahî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sellâm. Tabakâtu Fuhûli’ş-Şuʻarâ. Thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Cidde: Dâru’l-Medenî, ts.
• Çiftçi, Faruk. Özel, Harun. “Câhiliye Dönemi Zühd Edebiyatının Sosyal ve Kültürel Hayata Yansımaları”. TİDSAD Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies 5/17 (Haziran 2018), 395-419.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî el-‘Asru’l-Câhilî. Kâhire: Daru’l-Ma‘ârif, 1960.
• Demircan, Adnan. Câhiliye Arapları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
• Emîn, Ahmed. Fecru’l-İslâm. Kâhire: Mektebetu’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1964.
• Ferrûh, Ömer. Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî. Beyrût: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 1981.
• Hadîsî, Behcet Abdulğafûr. Ümeyye b. Ebi’s-Salt Hayâtuhû ve Şi‘ruhû. Abû Dabî: Hey’etu Ebû Zaby li’s-Sekâfe ve’t-Turâs, 2009.
• Hafâcî, Muhammed Abdulmun‘im. El-Hayâtu’l-Edebiyye fi’l-‘Asri’l-Câhilî. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1992.
• Hûfî, Ahmed Muhammed. El-Hayâtu’l-‘Arabiyye mine’ş-Şi‘ri’l-Câhilî. Kâhire: Mektebetu Nahdati Mısr ve Matba‘atuhâ, 1952.
• Hüseyin, Muhammed el-Hıdır. Nakd Kitâb fi’ş-Şi‘ri’l-Câhilî. Kâhire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, ts.
• Hüseyin, Tâhâ. Fi’ş-Şi‘ri’l-Câhilî. Kâhire: Matba‘atu Dâri’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1926.
• İbn ‘Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. el-Hasan b. Hibetillâh. Târîhu Medîneti Dimaşk ve Zikru Fadlihâ ve Tesmiyetu Men Hallehâ Mine’l-Emâsil. Thk. Muhibbuddîn Ebû Sa‘îd Ömer b. Ğarâme. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Îsâ, Hâmil. Clement Huart. Kazablanka: el-Merkezu’s-Sekâfî li’l-Kitâb, 2020.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. El-Bidâye ve’n-Nihâye. Thk. ʻAlî Şîrî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʻArabî, 1988.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim. Eş-Şi‘r ve’ş-Şuʻarâ. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2002.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim. Te’vîlu Muşkili’l-Kur’ân. Thk. İbrâhîm Şemsuddîn. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2007.
• İsfahânî, Ebu’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed el-Kureşî. El-Eğânî, thk. Semîr Câbir. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Kılıç, İsmail. “Kur’ân’da Müşriklerin Yeniden Diriliş İnancı”. İhya Uluslararası İslâm Araştırmaları Dergisi 4/1 (Ocak 2018), 135-161.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. El-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrâhîm Etfeyyiş. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1964.
• Makdisî, Ebû Nasr el-Mutahhar b. Tâhir. El-Bed’u ve’t-Târîh. Portsaîd: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts.
• Meşe, Ramazan. “Cahiliye Dönemi Hanif Şairlerin Şiirlerine Tematik Bir Yaklaşım -Tevhîd Anlayışı-”. Amasya İlahiyat Dergisi 1/16 (Haziran 2021), 197-227.
• Meydânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Muhammed. Mecma‘u’l-Emsâl. Thk. Muhammed Muyiddîn Abdulhamîd. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Nıcholson, Reynold Alleyne. Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî fi’l-Câhiliyyeti ve Sadri’l-İslâm. Çev. Safâ Hulûsî. Bağdât: Matba‘atu’l-Ma‘ârif, 1970.
• Polat, İbrahim Ethem. “Hanif Şairlerin Şiirlerinde Monoteist Yapı”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 1/1 (Bahar 2001), 124-133.
• Reşâd, Ahmed. Dîvânu Hâtim et-Tâî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2002.
• Sâbûnî, Abdulvehhâb. Şu‘arâ ve Devâvîn. Beyrût: Dâru’ş-Şark, 1978.
• Sendûbî, Hasan. Şerhu Dîvâni İmrii’l-Kays. Beyrût: Dâr İhyâi’l-‘Ulûm, 1990.
• Setalî, Abdulhafîz. Dîvânu Ümeyye b. Ebi’s-Salt. Şâm: el-Matba‘atu’t-Te‘âvuniyye, 1974.
• Şâl, Ahmed Halîl. Dîvânu Ebî Zueyb el-Huzelî. Port Saîd: Merkezu’d-Dirâsât ve’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 2014.
• Şeyhû, Luvîs. En-Nasrâniyyetu ve Âdâbuhâ Beyne ‘Arabi’l-Câhiliyye. Beyrût: Matba‘atu’l-Âbâi’l-Yesû‘iyyîn, 1912.
• Şeyhû, Luvîs. Şu‘arâu’n-Nasrâniyyeti Kable’l-İslâm. Beyrût: Dâru’l-Meşrik, 1991.
• Tammâs, Hamdû. Dîvânu Zuheyr b. Ebî Sulmâ. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 2005.
• Tüccar, Zülfikar. “Ümeyye b. Ebü’s-Salt”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/303-305. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ünal, Ömer. “İslâm Öncesi Arap Şiirinde Bazı Dinî Motifler”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 3/9 (Bahar 2003), 175-192.
• Yalar, Mehmet. “Din Faktörü Işığında Cahiliye Şiirine Bir Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2006), 19-43.
• Zehrânî, Habîb Haneş Hamdân. Edebu’l-Hanîfiyyeti fi’l-‘Asri’l-Câhilî. Mekke: Câmi‘atu Ummi’l-Kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 1985.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. El-Musteksâ fî Emsâli’l-‘Arab. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1987.
• Zeydân, Corcî. Târîhu Âdâbi’l-Luğati’l-ʻArabiyye. Kahire: Dâru’l-Hilâl, ts.