Examples of Qualitative Studies to Determine Levels of Faith in Türkiye: Literature Review

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 736 - 766, 25.07.2024

Abdullah İnce , Yunus Emre Temiz , Meryem Karataş

https://doi.org/10.69576/ihya.1466676

Öz

Belief systems have the function of directing and changing social life. In this context, accepting beliefs as an essential part of culture has been the subject of research. Social scientists' studies on religion and belief have increased in the last hundred years. In Turkey, scale studies on the subject started with adaptation from the West, and after a while, they continued with culture-specific scale experiments. Despite the increase in studies in this field, studies on faith present some difficulties. Differences in the meanings attributed to concepts are among these difficulties. At the same time, individuals can try to show their belief levels differently than they are at conveying them. At the same time, individuals can try to show their belief levels differently than they are at conveying them. The study aims to present the literature in the context of scale studies created to determine belief levels in Turkey. The section called creed or conditions of faith in faith measurement tools constitutes the subject of the study. The scope of the research focused on religion, religious beliefs, and religiosity scales. Scales considered as adapted scales are not within the scope of the study. Literature studies on the subject are generally limited to religiosity scales. This study is unique because it covers a broader range of data and examines study samples that measure individuals' belief levels rather than religiosity measurements. The data obtained in the study, in which the qualitative research method was used, was collected by scanning the literature on document analysis methods. The study describes the scales in terms of their features, such as the belief components they contain, the date of their creation, and the basis for future research. When the questions about faith were evaluated in the studies, it was determined that there were questions about angels, books, prophets, the afterlife, accident and destiny, and a question pattern aimed at determining belief in God. This study was created by examining studies that measure various aspects of religiosity and belief levels. As a result of the research, it was revealed that there were differences in the forms and dimensions of religiosity, similar expressions were used in creating the scales, and the results obtained in the studies were only sometimes consistent. The fundamental belief component of the examined scales is belief in God. At the same time, a general description was made for scientists who want to contribute to scale studies through research.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Psychology of Religion, Religious Education, Faith, Literature Review

Türkiye’de İnanç Düzeylerini Belirlemeye Yönelik Nicel Çalışma Örnekleri: Literatür Taraması

Öz

İnanç sistemleri toplumsal yaşamı yönlendirme ve değiştirme işlevine sahiptir. Bu bağlamda inançların kültürün önemli bir parçası olarak kabul edilmesi araştırmalara konu olmuştur. Sosyal bilimcilerin din ve inançla ilgili çalışmaları son yüzyılda artış göstermiştir. Türkiye’de konuyla ilgili ölçek çalışmaları Batı’dan uyarlama ile başlamış, bir süre sonra kültüre özgü ölçek denemeleri ile devam etmiştir. Bu alanda çalışmaların artmasına rağmen inançla ilgili çalışmalar kendi içinde bazı zorluklar barındırmaktadır. Kavramlara yüklenen anlamların farklılaşması bu zorluklar arasındadır. Aynı zamanda bireylerin inanç düzeylerini aktarma noktasında olduğundan farklı gösterme çabaları mümkündür. Çalışmanın amacı Türkiye’de inanç düzeylerini belirlemeye yönelik olarak oluşturulan ölçek çalışmaları bağlamında literatürü ortaya koymaktır. İnanç ölçüm araçlarında amentü ya da imanın şartları olarak isimlendirilen bölüm, çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında inanç, dini inançlar ve dindarlık ölçeklerine odaklanılmıştır. Uyarlama ölçek olarak nitelendirilen ölçekler çalışma kapsamında değildir. Konuyla ilgili yapılan literatür çalışmaları genellikle dindarlık ölçekleri ile sınırlandırılmıştır. Bu çalışmayı özgün kılan durum daha geniş bir veri yelpazesini kapsaması ve dindarlık ölçümlerinden ziyade bireylerin inanç düzeylerini ölçen çalışma örneklerini incelemesidir. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı çalışmada elde edilen veriler, doküman inceleme yöntemlerine ilişkin alan yazın taranarak toplanmıştır. Çalışma, ölçekleri içerdiği inanç bileşenleri, oluşturulma tarihi ve gelecekteki araştırmalara temel oluşturması gibi özellikleri açısından ele alarak bir betimleme yapmaktadır. Bu çalışma, dindarlık ve inanç düzeylerinin çeşitli yönlerini ölçmeyi amaçlayan çalışmalar incelenerek oluşturulmuştur. Araştırma sonucunda dindarlık biçim ve boyutlarında farklılıklar olduğu, ölçeklerin oluşturulmasında benzer ifadelerin kullanıldığı, çalışmalarda elde edilen sonuçların her zaman birbiriyle tutarlı olmadığı ortaya çıkmıştır. İncelenen ölçeklerin temel inanç bileşeni Allah inancıdır. Aynı zamanda araştırma aracılığıyla ölçek çalışmalarına katkıda bulunmak isteyen bilim insanlarına genel bir betimleme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi, Din Eğitimi, İnanç, Literatür Taraması

Etik Beyan

Bu çalışma, Sakarya Üniversitesi Gençmer desteğiyle yürütülen “Gençlerin İslam’a İnanma Düzeyleri ile İnanç Sorunlarının Tespiti ve İnanç Sorunlarıyla Aile Kurumu İlişkisinin İncelenmesi” projesi kapsamında üretilmiştir.

Kaynakça

• Albayrak, Ahmet - Kurt, Emine. “Türkiye’de Din Psikolojisi Tezlerinde Dindarlık Ölçekleri: Bibliyografik Bir Araştırma (1997-2019)”. Bilimname 40 (2019), 137-172.
• Allport, Gordon. The Individual and His Religion: A Psychological Interpretation. New York: The Macmillan Company, 1950.
• Altunsu Sönmez, Özlem. “Dindarlığın Ölçülebilirliği Üzerine Geliştirilen Dindarlık Ölçekleri”. SEFAD 36 (2016), 557-578.
• Arslan, Mustafa. Türk Popüler Dindarlığı. İstanbul: Dem Yayınları, 2004.
• Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma, 2000.
• Creswell, John W - Poth, Cheryl N. Qualitative Inquiry & Research Design Choosing Among Five Approaches. Washington DC: Sage Publications, 2013.
• Çayabatmaz, Emine. Kur’an-ı Kerim Bağlamında İslami Dindarlık Ölçeği Denemesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Çoştu, Yakup. “Dine Normatif ve Popüler Yaklaşım: ‘Bir Dini Yönelim Ölçeği Denemesi’”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/15 (2009), 119-139.
• Çubukçu, İbrahim Agah. “Kültürümüzde Din”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/1-4 (1988), 131-141.
• DİB. Türkiye’de Dini Hayat Araştırması. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2014.
• Elmalı Karakaya, Ayşe vd. “Türkiye’de Üniversite Gençliğinin İslam Dinine İnanma Düzeylerine Bakış: Literatür Taraması”. Dergiabant 11/2 (2023), 282-297.
• Ercan, Nilüfer. Evlilikte Kadına Yönelik Fiziksel Şiddete İlişkin Tutumların Yordayıcıları: Çelişik Duygulu Cinsiyetçilik, Sistemi Meşrulaştırma ve Dini Yönelim. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Erkan, Erol. “Türkiye’de Dindarlığın Tespiti ile İlgili Çalışmalar ve Tahkikî Dindarlığın Ölçülmesiyle İlgili Öneriler”. Ekev Akademi Dergisi 18/60 (2014), 125-140.
• Fırat, Erdoğan. Üniversite Öğrencilerinde Allah İnancı ve Din Duygusu: Din Psikolojisi Açısından Bir Değerlendirme. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1977.
• Fidan, Çiğdem. “Türkiye’de Geliştirilen Dindarlık Ölçekleri (1989-2015): Dindarlık Ölçme Çalışmaları Üzerine Değerlendirmeler”. Türk Din Psikolojisi Dergisi 4 (2021), 101-118.
• Gencer, Nevzat. “Türkiye’de Din Psikolojisinin Tarihsel Gelişimi (1949-2022)”. Klasikten Moderniteye Geçiş Bağlamında Türkiye’de Dini Eğitim (19. ve 20. Yüzyıllar). ed. Seyfullah Kara - Salih Aybey. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2022.
• Güler, Özlem. “Tanrı Algısı Ölçeği (TA): Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48/1 (2007), 123-133.
• Günay, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat. İstanbul: Erzurum Kitaplığı, 1999.
• Günay, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dini Hayat. İstanbul: Dergah Yayınları, 1999.
• Horozcu, Ümit - Demi̇r, Zühre. “Ergenler İçin Dini İnanç Ölçeği:Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 4/1 (2018), 81-92.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Karabağ, Rıza. “Bireysel ve Toplumsal Hayatta Dindarlık Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Psikometrik Özellikleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (2022), 79-106.
• Karaşahin, Hakkı. Bir Batı Anadolu Kasabasında Dini Hayat -Gördes Örneği-. Ankara: Birleşik Yayınevi, 2007.
• Kaya, Halil İbrahim vd. “Dini Eğilim Ölçeği”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/15 (2021), 60-74.
• Kaya, Mevlüt. Din Eğitiminde İletişim ve Dini Tutum. Samsun: Etüt Yayınları, 1998.
• Kayıklık, Hasan. Din Psikolojisi: Bireysel Dindarlık Üzerine. Adana: Karahan Kitabevi, 2011.
• Kayıklık, Hasan - Kalgı, Mehmet Emin. “Dinsel Yaşayış Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2017), 1-19.
• Kızılgeçit, Muhammed - Çinici, Murat. “Bireylerin İnançsızlık Eğilimi: Ateizm Ölçeği”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/43 (2021), 1-18.
• Konrad Adenauer Vakfı. Türk Gençliği 98: Suskun Kitle Büyüteç Altında. Ankara: Ofset Fotomat: İstanbul Mülkiyeliler Vakfı Sosyal Araştırmalar Merkezi, 1999.
• Koştaş, Münir. “Üniversite Öğrencilerinde Dine Bakış”. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Köktaş, M. Emie. Türkiye’de Dini Hayat: İzmir Örneği. İstanbul: İşaret Yayınları, 1993.
• Kula, Naci. Kimlik ve Din. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2001.
• Muhammed Kızılgeçit - Çinici, Murat. “İnanç Eğilimi: Monoteizm (Tek Tanrı İnancı) Ölçeği”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 2/20 (2021a), 129-151.
• Mutlu, Kayhan. “Bir Dindarlık Ölçeği (Sosyolojide Yöntem Üzerine Bir Tartışma)”. İslami Araştırmalar 3/4 (1989), 194-199.
• Ok, Üzeyir. “Bir Aktivite Sistemi Olarak ‘İnanç’: İnanç Gelişimine Sosyo-Kültürel Bir Yaklaşım”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/1 (2005), 111-135.
• Ok, Üzeyir. “Dini Şemalar Ölçeğinden İnanç veya Dünya Görüşü Şemaları Ölçeğine”. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 35/2 (2009), 149-155.
• Ok, Üzeyir. “Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlik Çalışması”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 8/2 (2011), 528-549.
• Onay, Ahmet. “Dindarlık Ölçme Çalışmaları: Dindarlık Ölçümünde Üç Farklı Yaklaşım ve Ölçmenin Esasları”. İslami Araştırmalar Dergisi 14/3 (2001), 439-449.
• Onay, Ahmet. “Dini Yönelim Ölçeği”. İslamiyat Dergisi 5/4 (2002), 181-192.
• Özbaydar, Belma. Din ve Tanrı İnancının Gelişmesi Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Baha Matbaası, 1970.
• Seyhan, Beyazıt Yaşar. “Dini Şuur Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Ekev Akademi Dergisi 19/61 (2015), 377-391.
• Taplamacıoğlu, Mehmet. “Yaşlara Göre Dini Yaşayışın Şiddet ve Kesafeti Üzerinde Bir Anket Denemesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (1962), 141-151.
• Taş, Kemaleddin. “Dindarlık Ölçeği: Dini Tutumlar Üzerine Bir Araştırma”. Tabula Rasa 3/8 (2003), 239-247.
• TDK. “Güncel Türkçe Sözlük”. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 04 Şubat 2024. https://sozluk.gov.tr/
• Uluslararası Sosyal Araştırma Programı. Türkiye Sosyal Tercihler Araştırması. Uluslararası Sosyal Araştırma Programı (International Social Survey Programme/ISSP), 2008.
• Uysal, Veysel. “İslami Dindarlık Ölçeği Üzerine Bir Pilot Çalışma”. İslami Araştırmalar Dergisi 8/3-4 (1995), 263-271.
• Yakut, İdris. “Değişen Dünyada Yeni Dini Formlar: Postmodern Dönemde Dindarlık Ölçeği Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53 (2022), 555-572.
• Yaparel, Recep. Yirmi-Kırk Yaşlar Arası Kişilerde Dini Hayat ile Psiko-Sosyal Uyum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1987.
• Yapıcı, Asım. “Dini Yaşayışın Farklı Görüntüleri ve Dogmatik Dindarlık”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2002), 75-117.
• Yapıcı, Asım. “Yeni Bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyi: Çukurova Üniversitesi Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2006), 65-115.
• Yıldız, Murat. Ölüm Kaygısı ve Dindarlık. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2006.
• Yörükoğlu, Atalay. Gençlik Çağı/Ruh Sağlığı ve Ruhsal Sorunlar. Ankara: Özgür Yayınları, 2016.