The Map and Analysis of the Benghazi Sanjak by Mehmed Ragıp Pasha

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 800 - 828, 25.07.2024

Abdullah Taha Yıldız

https://doi.org/10.69576/ihya.1470168

Öz

Berka region was brought under control nearly a century after Tripoli fell under Ottoman rule in 1551, during a period when the governance of the province was maintained by the Deys. After the rule of the Deys, Karamanlı Ahmed Bey from the Kuloğulları took control, and the administrative status of the region continued under the Tripoli province for over a century. When the Karamanlı administration weakened significantly and became vulnerable to European intervention, the Ottoman Empire directly connected the province's governance to Istanbul. Following this transition, it is observed that governors sent from the capital first focused on establishing public order and subsequently on reconstruction activities. For the Benghazi Sanjak, which constituted nearly half of the province's revenues, activities commenced immediately after the administrative change. However, the most comprehensive explorations and ideas emerged during the governorship of Mehmed Ragıp Pasha in Tripoli. The report and map created under the Pasha's orders not only represented the first Ottoman map of Benghazi prepared during the Second Governors period in Tripoli but also served as the first example providing the government with detailed information about the region. This map depicted significant settlements, areas inhabited by nomadic populations, agriculturally capable lands, forests, and water streams of the region. In this sense, the map and its accompanying report primarily addressed the human and natural geography of the area. Additionally, it described the existing economic potential. Finally, the report identified suitable locations for development initiatives and offered recommendations on how this development could be realized.

Anahtar Kelimeler

History, Africa, Libya, Tripoli, Benghazi, Berka.

Mehmet Ragıp Paşa’nın Bingazi Sancağı Haritası ve Tahlili

Öz

Berka bölgesi 1551 yılında Trablusgarp'ın Osmanlı Devleti hakimiyetine girmesinden yaklaşık bir asır sonra eyalette dayıların idareyi sürdürdüğü süreçte kontrol altına alınmıştır. Dayıların idaresinden sonra Kuloğullarından Karamanlı Ahmed Bey'in idareyi ele geçirdiği ve bir asrı geçecek Karamanlı idaresinde de Trablusgarp eyaletine bağlı olarak idari statüsü devam etmiştir. Karamanlı idaresinin iyice zayıflayıp Avrupalı devletler tarafından müdahale edilecek duruma gelmesi üzerine Osmanlı Devleti eyaletin yönetimini doğrudan İstanbul'a bağlamıştır. Bu süreçten sonra merkezden gönderilen valilerin önce eyalette asayiş temini ve sonrasında imar faaliyetlerine yöneldiği görülmektedir. Eyalet gelirlerinin neredeyse yarısını oluşturan Bingazi Sancağı için de idarenin el değiştirmesinin hemen ardından faaliyetlere girişilmiş olmakla birlikte en kapsamlı keşif ve fikirler Trablusgarp'ta Mehmed Ragıp Paşa'nın valiliği döneminde ortaya çıkmıştır. Paşanın emriyle oluşturulan rapor ve haritası Bingazi'nin Trablusgarp'ta İkinci Valiler döneminde Osmanlı Devleti tarafından hazırlanan ilk harita olmasının yanında bölgenin hakkında hükûmete ayrıntılı bilgi sunması açısından da ilk örnektir. Bu harita bölgenin önemli yerleşim yerlerini, göçebe halkın yaşadığı bölgelerini, zirai kabiliyete sahip alanlarını, ormanlarını ve akarsuları göstermektedir. Bu anlamda bu harita ve ekindeki rapor ilk anlamda bölgenin beşeri ve tabii coğrafyasını ele almaktadır. Bununla birlikte mevcut ekonomik potansiyel betimlenmektedir. Son olarak bölgede kalkınma hamleleri için uygun yerler ve noktalar tespitiyle bu kalkınmanın nasıl gerçekleşebileceği ile ilgili olarak öneriler sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tarih, Afrika, Libya, Trablusgarp, Bingazi, Berka

Kaynakça

• Ali Cevad. Memâlik-i Osmaniye’nin Tarihi ve Coğrafya Lügati. 4 Cilt. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1313.
• Ali Tevfik. Memâlik-i Osmaniye Coğrafyası. İstanbul: Kaspar Matbaası, 2. Basım, 1318.
• Atabaş, Cemal. Trablusgarp Eyaleti’nde Merkezi İdarenin Tesisi ve Şeyh Guma İsyanı (1835-1858). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2021.
• Bâzâme, Muhammed Mustafa. Medînetü Bingazî ’abre’t-tarîh. 2 Cilt. Bingazi: Dâru Libyâ, 1968.
• Bergna, Costanzo. Trablus min 1510 ilâ 1850. çev. Halife Muhammed et-Tillîsî. Bingazi: ed-Dâru’l-Cemâhiriyyetü li’n-Neşr ve’t-Tevzî’ ve’l-İ’lân, Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 1985.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. Bab-ı Asafi Mühimme Defterleri (A.{DVNSMHM). 22/164.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. Cevdet Sıhhiye (C.SH..). 9/431.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. Haritalar (HRT). 654.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayun (HAT). 1624/14.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İrade Dahiliye (İ.. DH.). 149/7728.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İrade Meclis-i Vala (İ.. MVL.). 126/3276.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İrade Meclis-i Vala (İ.. MVL.). 234/8200.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İrade Meclis-i Vala (İ.. MVL.). 381/16710.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İrade Meclis-i Vala (İ.. MVL.). 510/23030.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İrade Meclis-i Vala (İ.. MVL.). 585/26316.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İrade Mesail-i Mühimme (İ.. MSM.). 72/2088.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İrade Mesail-i Mühimme (İ.. MSM.). 72/2090.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İrade Mesail-i Mühimme (İ.. MSM.). 28/768.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İrade Mesail-i Mühimme (İ.. MSM.). 28/769.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. İrade Mesail-i Mühimme (İ.. MSM.). 73/2096.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. Maliye Nezareti Mesarifat Defterleri (ML.MSF.d...). 3212.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vala (MVL). 19/78.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. Meclis-i Vala (MVL). 27/5.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A.}MKT.). 87/52.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A.}MKT.). 94/67.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A.}MKT.). 98/45.
• BOA, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi. Sadaret Mühimme Kalem Evrakı (A.}MKT.MHM.). 286/93.
• Carvajal, Luis del Mármol. Afrîka. çev. Muhammed Haccî vd. 3 Cilt. Rabat: Mektebetü’l-Me’ârif, 1984.
• Cüheyder (Gehedr), Ammar. Osmanlı Resmi Kaynaklarına Göre Tarablusgarb Vilayeti (1282-1312 / 1865-1894). İstanbul: İstanbul Ünivesitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Çınar, Ali Osman. “Bingazi’de Tarımsal Kalkınma Amaçlı Göçmen İskanı (1851-1904)”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 6 (2004), 19-53.
• Evans-Pritchard, Edward Evan. The Sanusi of Cyrenaica. Londra: Oxford University Press, 1949.
• Faraud, Charles. el-Havliyyâtü’l-Lîbiyye Münzü Fethi’l-’Arabî Hatta’l-Gazvi’l-Îtâlî. çev. Muhammed Abdülkerim el-Vâfî. Bingazi: Cami’atu Kâryunus, 3. Basım, 1994.
• Hamilton, James. Wanderings In North Africa. Londra: Woodfall And Kinder, 1856.
• Hasan b. Muhammed el-Vezzân. Vasfu İfrikiyye. çev. Muhammed Haccî, Muhammed el-Ahdar. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbu’l-Garbiyye, 2. Basım, 1983.
• İbn Havkal, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Alî en-Nasîbî el-Bağdâdî. Sûretü’l-arz. 2 Cilt. Beyrut: Daru’s-Sadr, 1938.
• Makdîsî, Muhammed b. Ahmed el-. Ahsenu’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlîm. 1 Cilt. Leiden, 1877.
• Menekşe, Metin. “Bingazi Mutasarrıflığı Dâhilindeki Cebel-i Ahdar’ın Coğrafi, Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Bölgedeki Bazı Islah Girişimleri”. Tarih İncelemeleri Dergisi 34/2 (30 Aralık 2019), 629-665. https://doi.org/10.18513/egetid.661634
• Muhammed Tayyib b. Ahmed b. İdris el-Eşheb. Berkatü’l-’Arabiyye emsi ve’l-yevm. Mısır: Hevârî, 1947.
• Nehicüddin Efendi, Hasan Sâfî. Tarih-i İbn-i Galbun der-Beyan-ı Trablusgarp & Trablusgarp Tarihi. ed. Ahmet Kavas. haz. Abdullah Erdem Taş, Muhammed Tandoğan, Aydın Özkan. İstanbul: ORDAF Yayınları, 2013.
• Ömer Suphi. Trablusgarb ve Bingazi ile Sahra-yı Kebir ve Sudan-ı Merkezi. İstanbul: Ceride-i Askeriye Matbaası, 1307.
• Ömerî, İbn Fazlullah el-. Mesâliku’l-ebsar fî memâliki’l-emsâr. 27 Cilt. el-Mecme’u’s-Sekâfî, 1. Basım, 1423.
• Piri Reis, Muhyiddin b. Hacı. Kitâb-ı Bahriye. İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Ayasofya Kataloğu, 34 Sü-Ay 2612, 429 vr.
• Rossi, Ettore. Libya münzü’l-fethi’l-Arabî hattâ sene 1911. çev. Halife Muhammed et-Tillîsî. Daru’l-Arabyyeti’l-Kitab, 2. Basım, 1991.
• Smith, Robert Murdoch - Porcher, Edwin Augustus. History of Recent Discoveries in Cyrene. Londra, 1864.
• Şeref, Abdulaziz Tarîh. Cuğrafiyyetü Libya. İskenderiye: Münşeâtü’l-Me’ârîf, 2. Basım, 1971.
• Taş, Abdullah Erdem. Osmanlı Garp Ocaklarından Trablusgarp Eyaleti: Karamanlılar Dönemi (1711-1835). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2022.
• Yıldız, Abdullah Taha. 19. Yüzyılda Berka Bölgesinde Yönetim Değişikliği ve Yeni İdarenin Teşekkülü (1800-1879). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Zâvî, Tahir Ahmed ez-. Mu’cemü’l-buldâni’l-Lîbiyye. Trablus: Mektebetü’n-Nûr, 1. Basım, 1968.