العلاقة بين الكفر والاستهزاء في القرآن الكريم

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 829 - 856, 25.07.2024

İsmail Kılıç

https://doi.org/10.69576/ihya.1485569

Öz

من المهمّ تحليل المفاهيم الموجودة في القرآن الكريم وكشف العلاقات بينها لفهم بنية ألفاظ القرآن الكريم بشكل صحيح. ومن أحد أهمّ المفاهيم الّتي ذُكرَت في القرآن الكريم هو مفهوم الكفر. والاستهزاء أيضًا من المفاهيم الهامّة الّتي لها علاقة بمفهوم الكفر. لذا، نبحث في العلاقة بين مفهومي الكفر والاستهزاء في القرآن الكريم من خلال تحليل النصوص القرآنية المختلفة .نركز بشكل خاص على الخلفية الذهنية والعاطفية التي دفعت الكفار إلى الاستهزاء. وتهدف هذه الدّراسة إلى تحليل العلاقة بين مفهومي الكفر والاستهزاء، وكُنهِ حالات الاستهزاء عند الكافرين. وتُناقش الدّراسة الموضوع من خلال تحليل الآيات القرآنية التي ورد فيها مفهوم الاستهزاء. وتسعى الدّراسة إلى المساهمة في فهم هذه المفاهيم من المنظور القرآني، ومعرفة جوانب الاستهزاء عند الكافرين من مخاطبي القرآن الكريم. استخدمت الدّراسة المنهج التحليلي والتركيبي. كما اعتمدت على منهج التفسير الموضوعي، وهو منهج خاص بالدّراسات التفسيرية. وتمّ تحليل مفاهيم الكفر والاستهزاء في البداية، ثم تمّ فحص حالات حدوث الاستهزاء عند الكافرين، وأخيرًا تمّ تحديد العلاقة بين الكفر والاستهزاء في القرآن الكريم. وأظهرت الدّراسة أنّ الكفر في القرآن الكريم يُستخدم في الغالب بمعنى "كفر النعمة" و"عدم الإيمان"، وهو تجلٍّ للكِبر والاستغناء. بينما يرتبط الاستهزاء الذي يعني السخرية من شخص ما بقصد إذلاله ارتباطًا مباشرًا بتكبر الكافرين وشعورهم بالاكتفاء الذّاتي. وأظهرت أيضًا أن الكافرين يحاولون بالاستهزاء السيطرة على الأنبياء والمؤمنين.

Anahtar Kelimeler

التفسير, القرآن, الكفر, الاستهزاء, الكِبر, الاستغناء

The Relationship Between Kufr and Istihza in the Qur'an

Öz

To understand the Qur’an accurately, it is important to analyze the significant concepts within it and uncover their relationships with each other. One of the most fundamental concepts mentioned in the Qur’an is kufr. The concept of istihza (mockery) found in the Qur’an is also one of the important concepts related to kufr. Therefore, we examine the relationship between the concepts of kufr and istihza in the Qur’an through the analysis of various Qur’anic verses. This study aims to analyze the relationship between the concepts of kufr and istihza, as well as the nature of disbelievers' mockery. We are discussing the topic by analyzing the Quranic verses that mention the concept of istihza. This study seeks to contribute comprehensively to understanding these concepts from the perspective of the Qur'an and to understanding the aspects of mockery among the disbelievers addressed in the Qur'an. In the research, analysis and synthesis method were utilized. Additionally, it relied on the thematic interpretation method, which is a specialized method in Tafsir research. In the study, first, the concepts of kufr and istihza found in the Quran were analyzed. Subsequently, the mockery of disbelievers according to the Quran was examined, and ultimately, the relationship between kufr and istihza was determined from the perspective of the Quran. The study has revealed that kufr is mostly used in the meaning of "being ungrateful" and "not believing" in the Qur’an, and that kufr is the manifestation of “istikbar” (arrogance) and “istighna” (self-sufficiency) according to the Qur’an. Additionally, the study revealed that istihza means "to ridicule a person with the aim of belittling them" and that this is directly linked to deniers' arrogance and self-perception as independent. Furthermore, the study has demonstrated that disbelievers attempt to exert control over prophets and believers through mockery.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’an, Kufr, Kafir, Istihza, Kibr, Istighna

Kur’ân’da Küfür ve İstihza İlişkisi

Öz

Kur’an’ı doğru anlamak için onda yer alan önemli kavramları tahlil ederek onların birbirleriyle ilişkisini ortaya çıkarmak önemlidir. Kur’an’da geçen en temel kavramlardan biri küfürdür. Kur’an’da yer alan istihza kavramı da küfürle ilişkisi olan önemli kavramlardan biridir. Bu nedenle bu çalışmada, Kur’an'da küfür ve istihza kavramları arasındaki ilişkiyi Kur’an ayetlerini analiz ederek inceliyoruz. Özellikle kâfirleri istihzaya (alay etmeye) iten zihinsel ve duygusal arka planı incelemeye odaklanıyoruz. Bu çalışma, küfür ve istihza kavramları arasındaki ilişkiyi ve kâfirlerin alay etme durumlarının mahiyetini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Konuyu istihza kavramının geçtiği Kur’an ayetlerini analiz ederek tartışıyoruz. Bu çalışma Kur’an perspektifinden bu kavramları kapsamlı bir şekilde anlamaya ve Kur’an'ın muhataplarından olan kâfirleri alay etme yönleriyle tanımaya katkıda bulunmaya yöneliktir. Araştırmada analiz ve sentez yöntemi kullanıldı. Ayrıca Tefsir araştırmalarında özel bir yöntem olan konulu tefsir yöntemi esas alındı. Çalışmada ilk olarak, Kuran’da yer alan küfür ve istihza kavramları analiz edildi, ardından Kur’an’a göre kâfirlerin alay etme durumları incelendi ve nihayetinde Kur’an açısından küfür ve istihza arasındaki ilişki belirlendi. Çalışma küfrün Kur’an’da çoğunlukla “nankör olmak” ve “iman etmemek” anlamında kullanıldığını, küfrün Kur’an’a göre istikbarın (büyüklenmenin) ve istiğnanın tezahürü olduğunu ortaya koymuştur. Bunun yanında, istihzanın “gizli olarak küçük düşürmek maksadıyla biriyle alay etmek” anlamına geldiğini ve kâfirlerin büyüklenmeleri ve kendilerini müstağni görmeleri ile doğrudan ilişkili olduğunu göstermiştir. Ayrıca, çalışma kâfirlerin peygamberleri ve müminleri istihza ile kontrol altına almaya çalıştıklarını ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Küfür, Kâfir, İstihza, Kibir, İstiğna

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfazi’l-Kur’âni’l-Kerim. Kahire: Darü’l-Hadis, 2. Basım, 1882.
• Açıköz, Hacı Mustafa. Etkili iletişim. Ankara: Elis Yayınları, 2005.
• Albayrak, İsmail. “Doğulu Bir Oryantalist: Toshihiko Izutsu ve Kavram Çalışmaları (Küfür Kavramı Özelinde)”. İslâmî Araştırmalar 18/1 [Toshihiko Izutsu (1914-1993) Özel Sayısı] (2005), 108-121.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. Abdullah b. Sehl b. Said b. Yahya. el-Furûkü’l-Luğaviyye. Kahire: Dâru’l-ilim ves’Segâfe li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, t.y.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne Hüseyin b. Mes’ûd. Mealimü’t-Tenzil. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 2. Basım, 1993.
• Beydâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Tefsîrü’l- Kadı el-Beydâvî: Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyau’t-Türasi’l-Arabî, 1418.
• Bikâî, İbrâhim b. Ömer b. Hasan. Nazmü’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Ayâti ve’s-Süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-İslamiyye, t.y.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad. es-Sıhâh: Tâcü’l-Luğa ve Sıhâhu’l- Arabiyye. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlmi’l-Melâyîn, 4. Basım, 1990.
• Çağrıcı, Mustafa. “İstihza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/347-348. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Düzenli, Yaşar. Kur’ân Işığında Evrensel Dengeler ve İnsan. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 2000.
• Ekin, Yunus. Kur’an’a Göre İnançsızlık (Küfür Kavramının Semantik Tahlili). İstanbul: Işık Yayınları, 2001.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, t.y.
• Ergül, Adem. Kur’an ve Sünnette Kalbî Hayat. İstanbul: Erkam Yayınları, 2017.
• Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed b. Ezherî. Tehzîbü’l-luga. 8 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Ferâhîdî, Ebu Abdi’r-Rahman el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. et-Temîm. Kitâbu’l-ayn. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemili’l-Matbûât, 1408.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyad. Meâni’l-Kur’an. 3 Cilt. Mısır: Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1980.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Yakub. el-Kamusu’l-Muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1407.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2010.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, t.y.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib el-Endelüsî. el-Muharrerü’l- Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan İbn Düreyd el-Ezdî. Cemheretü’l-Luga. 3 Cilt. Dâru’l-İlm Lilmelâyîn: Beyrut, 1987.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ. Mu‘cemu mekâyîsi’l-luga. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, t.y.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1992.
• İbn İshâk, Ebû Abdullah Muhammed b. İshak b. Yesar. Sîretu İbn İshak. Konya: Hayra Hizmet Vakfı, 2. Basım, 1981.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. 21 Cilt. Cîze: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1417.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’ani’l-Azîm. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1418.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Tefsîru Garîbi’l-Kur’an. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1978.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 1414.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. Kur’an Psikoloji Atlası. Malatya: Kendini Bilmek Yayınları, t.y.
• Kaya, Ali. “Kur’an’da İstiğna”. Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi (İHYA) = International Journal of Islamic Studies (IIJIS) 3/2 (2017), 1-25.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Elfâz-ı Küfür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/26-27. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Kılıç, İsmail. Kur’an’a Göre Müşriklerin Zihin Dünyası. ed. Harun Öğmüş. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’an. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 3. Basım, 1386.
• Kutub, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’an. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’ş-Şürûk, 11. Basım, 1405.
• Mevdûdî, Seyyid Ebu’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’an. ed. Ali Bulaç. çev. Muhammed Han Kayânî v.d. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Mukâtil, Ebu’l-Hasan Mukâtil b. Süleyman b. Beşir Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman: et-Tefsîrü’l-Kebir. 4 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l- Kitâp, 1979.
• Râgıb, Ebu’l-Kasım el-Hüseyin b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb el-İsfahânî. Mu‘cemu müfredâti’l-elfâzi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer b. el-Hasan b. el- Hüseyin Fahreddin. et-Tefsîrü’l-Kebîr: Mefâtîhü’l-Gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Küfür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/533-536. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Sülün, Murat. Kur’ân-ı Kerim Açısından İman-Amel İlişkisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir b. Yezid. Câmiü’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l Kur’an. 24 Cilt. y.y.: Müessetü’r- Risale, 1420.
• Türkmen, Hasan. “Kur’ân’da Küfür Kavramının Semantik Analizi = Semantic Analysis of the Concept of Blaspemy in the Qur’an”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi = The Journal of International Social Research 14/76 (2021), 773-784.
• Ulutürk, Veli. “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre İnkar ve İnkar Amilleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1986), 217-233.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Ali. el-Vecîz fî Tefsîri Kitabî’l-Azîz. Dımeşk: Daru’l-Kalem, 1415.
• Zebidî, Ebu’l-Feyz es-Seyyid Muhammed Mürtaza. Tâcü’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. 10 Cilt. Kahire: el-Matbaatü’l-Hayriyye, 1306.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t- Te’vîl: el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t- Te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâb’l-Arabî, t.y.