Kur’an Tilâveti ve Anlamı Bağlamında İbnü’l-Enbârî’nin Vakf-İbtidâ İlmine Yaklaşımı

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 298 - 321, 15.01.2025

Enver Polatoğlu

https://doi.org/10.69576/ihya.1538492

Öz

Vakf-ibtidâ konusu, Kur’ân-ı Kerîm’in doğru ve etkili bir şekilde okunması ve anlaşılmasında büyük bir rol oynar. Bu ilim, özellikle tilâvet esnasında bir kelimenin bitiminde sesi kesmek (vakf) ve tilâvete başlamak veya ara verilen bir tilâveti yeniden başlatmak (ibtidâ) konularını kapsar. Tarih boyunca Kur’ân-ı Kerîm’in doğru anlaşılıp okunabilmesi amacıyla bu alanda çeşitli çalışmaların yapıldığı görülür. Bu çalışmalar, hem metnin doğru anlaşılmasını sağlamak, hem de tilâvetin usulüne uygun bir şekilde yapılmasını hedefler. Bu açıdan Kur’an tilâvetinin önemli kavramları olarak vakf ve ibtidâ, aynı zamanda kıraat ilminin temel unsurları arasında yer alır. Her iki kavram, Kur’an okumada akıcılık ve doğru anlamın aktarılması açısından oldukça önemli olup, okuyucunun Kur’an’ı doğru bir şekilde anlaması ve mesajını bu eksende iletmesi için gerekli teknik kavramlardandır. Hem okumaya hem de anlamaya etkisi olması nedeniyle birçok müellif, bu konuları derinlemesine ele almış ve meselenin daha iyi anlaşılması için çeşitli eserler yazmıştır. Bu eserlerde, Kur’an’ın doğru bir şekilde tilâvet edilmesi için belirli kaideler, rumuzlar (simgeler) ve kurallar geliştirilmiştir. Klasik dönemde geliştirilen bu kurallar, modern dönemde dilbilgisel ve anlamsal detaylarla işlenmeye devam etmiştir. Kur’an mesajının toplumun tüm kesimlerine sağlıklı bir yolla iletilmesi, onun bütün kaide ve kurallarını doğru bir metotla bilinmesini gerekli kılmaktadır. İşte bu çalışma, İbnü’l-Enbârî’nin vakf ve ibtidâ konusundaki yaklaşımını ortaya koymak ve buradan hareketle Müellif’in, ilgili konu eksenindeki birikiminin hangi temeller üzerinden bina edildiğini belirlemek amacı taşır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Kıraat, Vakf, İbtidâ, İbnü’l-Enbârî

Etik Beyan

"İbnü’l-Enbârî’nin Kur’an Kıraati ve Anlamı Bağlamında Vakf-İbtidâ İlmine Yaklaşımı" adlı çalışmanın bana ait olduğunu beyan ederim. Enver Polatoğlu

Ibn al-Anbari's Approach to the Science of Waqf and Ibtida in the Context of Qur'an Recitation and Its Meaning

Öz

The subject of waqf and ibtida plays a major role in the correct and effective reading and understanding of the Noble Qur'an. This science covers the topics of deciphering the sound at the end of a word (waqf) and starting or restarting a recitation that has been interrupted (ibtida), especially during recitation. It is seen that various studies have been carried out in this field throughout history to ensure the correct understanding and reading of the Noble Qur'an. These studies aim both to ensure the correct understanding of the text and to perform the recitation properly. From this point of view, waqf and ibtida, as important concepts of Qur'anic recitation, are also among the basic elements of qira'at. Both concepts are very important in terms of fluency and conveying the correct meaning in reading the Qur'an, and they are among the technical concepts necessary for the reader to understand the Qur'an correctly and convey its message along this axis. Due to their impact on both reading and understanding, many authors have considered these issues in depth and written various works to enhance understanding. In these works, certain rules, symbols, and guidelines have been developed for the correct recitation of the Qur'an. These rules, developed during the classical period, have continued to be refined with grammatical and semantic details in the modern period. The accurate transmission of the Qur'an's message to all segments of society makes it essential to know all its rules with a correct method. This study aims to reveal Ibn al-Anbari's approach to waqf and ibtida, and based on this, to determine the foundations on which the author's qira'at knowledge regarding this topic is built.

Anahtar Kelimeler

Qur’ân, Qiraat, Vakf, Ibtidâ, İbn al-Anbârî

Kaynakça

• Abdullayev, Kamran. Ebû Bekir Muhammed b. el-Kâsım el-Enbârî’nin ez-Zâhir fî Meânî Kelimâti’n-Nâs Adlı Kitabındaki Sözlerin Tahlili. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya: 2015.
• Aksoy, Soner. “Hicri İlk Üç Asırda Bir Kur’ân İlmi Olan Vakf ve İbtidâ Literatürüne Dair Bir İnceleme”. Kur’an ve Yorumu. Ankara: İlim Dallarının Düşünce Temellerini Araştırma Enstitüsü Yayını, 2019. 459-475.
• Altıkulaç, Tayyar. “Secâvendî, Muhammed b. Tayfûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/268-269. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Âsım Efendi, Mütercim. Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. İstanbul: 2013.
• Cennet, Mehmet Zülfi. “Kur’ân-ı Kerim Tilâvetinin Keyfiyeti (Mollâ Halîl es-Si‘irdî Örneğinde)”. Marifetname. 8/1 (Haziran/2021), 141-168.
• Cürcânî, Muhammed Şerif. Kitâbü’t-Ta‘rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye 1983.
• Çetin, Abdurrahman. “Vakf ve İbtidâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/461. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. el-Müktefâ fi’l-vaḳfi ve’l-ibtidâʾ. thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. b.y.: Dâr’u-‘imâr 2001.
• Işık, Emin. “İbnü’l-Enbârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/24-25. İstanbul: TDV Yayınları 2000.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddin Ebü’l-Hayr. en-Neşr fi’l-kırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Ali Muhammed ed-Debbağ. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye 1431.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddin Ebü’l-Hayr. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ .b.y.: Mektebetü İbn Teymiyye 1431.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekr. Îzâhu’l-vakf ve’l-ibtidâ. thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. Dımaşk: Mecma‘u Lugati’l-‘Arabiyye 1971.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin Ali b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdüsselam Tedmirî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî 1997.
• İbn Manzûr, Muhammed. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâr Sâdr 1414.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. İbrâhim Ramazan. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife 1997.
• Kayhan, Veli. “Vakf ve İbtidâ İlmi ve Kur’an Tefsîrindeki Yeri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. X/2 (2006), 293-336.
• Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn Alî b. Yûsuf. İnbâhü’r-ruvât. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kâhire: Dâru’l-Fikr 1982.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. b.y: el-Hey’etü’l-Mısriyye 1974.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî (Târîhu’r-Rusul ve’l-Mülûk). thk. Muhammed Ebû Fazl İbrâhîm. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif 1967.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - vd. 5 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebeti ve matba‘ati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1975.
• Temel, Nihat. “Kıraatte Vakf-İbtida ve Anlamı”. Tarihten Günümüze Kıraat İlmi. İstanbul: DİB Yayınları 2012.
• Uzun, Yakup. “Teoriden Pratiğe Vakf ve İbtida”. Bilimname XLIV. (2021/1), 165-207.
• Üşmûnî, Ahmed b. Muhammed b. Abdülkerim. Menâru’l-hüdâ fi-beyâni’l-vakf ve’l-ibtidâ. thk. Abdurrahîm et-Tarhûnî. Kâhire: Dâru’l-Hadîs 2008.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhan fî ‘ulûmi’l-Kur’an. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabî 1431.