Alauddin Mansur’un Kur’ân-ı Azîm Muhtasar Tefsiri ve ‎Tefsir Metodu

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 322 - 340, 15.01.2025

Yunus Abdurahimoğlu

https://doi.org/10.69576/ihya.1586356

Öz

Tefsir ilmi, insanların ilahî kitabı anlama çabalarının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. ‎‎‎Kur’ân’ı anlama eylemini, bu faaliyetin yürütüldüğü dönem ve koşullarının ‎‎‎yanında müfessirin ilmi birikimi de belirlemiştir. Bu bağlamda zaman bakımından uzun ‎‎‎sayılacak bir süre zarfında Sovyetler Birliği Devleti’nin işgali ve kültürel asimile politikalarının ‎‎baskısı ‎altında kalan Türk Devletlerinde yetişen âlimlerin ilahi hitaba yaklaşımları ve ‎onu ‎açıklama ‎yöntemi ilmi açıdan incelenmesi gereken çalışmalardır. Nitekim çalışmada ‎öncellikle ‎araştırmada konu edinilen müfessir Alauddin Mansur’un (1952-2020 ) hayatı ‎ve ‎telifleri hakkında bilgi verilmiştir, Özbek asıllı Alauddin ‎Mansur, Orta ‎Asya’da, özellikle Kur’ân, ‎hadis, tefsir, fıkıh, tarih, Arap dili ve ‎belagat ilimlerinde derin ‎bilgiye sahip bir ‎âlim olarak tanınmaktadır. ‎İslam inancını baskılayan ‎Sovyetlerin hâkimiyeti altındaki ‎bir dönemde dünyaya gelen ‎ve böyle bir çevrede yetişmek ‎zorunda kalan müfessir, hem dinî ‎ilimler hem de edebiyat ‎alanında önemli telifler kaleme ‎almıştır. Onun dinî ‎ilimler alanında ‎müstesna konuma sahip olan eserleri ‎Özbek Türkçesine tercüme ederek halkına ‎sunması ‎ilmi açıdan kayda değer faaliyetlerdir. Tercüme eserlerinin yanında ilmi ‎‎birikiminden hareketle ve kendine özgü nitelikler ‎barındıran bir yöntemle yazdığı ‎eserleri de ‎vardır. Bunlardan biri de bu çalışmada konu ‎edinilen Kur’ân-ı Azîm Muhtasar ‎Tefsir adındaki ‎telifidir. Özbekçe kaleme alınan eser henüz Türkçeye çevrilmemiştir. Araştırmada zikredilen ‎eser bağlamında, müellifin Kur’ân ‎âyetlerini tefsir metodu işlenmiştir.‎ Alauddin Mansur, Kur’ân’-ı Azîm Muhtasar Tefsir eserinde geleneksel tefsir ‎metotlarını ‎‎kullanmakla birlikte vardığı sonuçları çağın ihtiyaçları doğrultusunda ve ‎halkının ‎‎anlayabileceği bir üslupla sunmuştur. Bu bakımdan eserinde rivâyet ve dirâyet ‎tefsir ‎metotları ‎birlikte kullanılmıştır. Müfessir rivâyet metodunu temel almakla birlikte ‎âyetlerin ‎açıklamasında ‎gerektiğinde ilmî birikimine dayanan yorumlarına da yer ‎vermiştir. ‎Tefsirinde sıklıkla ‎Kur’ân’ın Kur’ân’la tefsir edilmesi yöntemini ‎takip eden Mansur, telifinde ‎ulûmu’l-Kur’ân’a da yer vermiş, ele aldığı bazı ilimlerde ‎geniş izahatlarda ‎bulunmuştur. Örneğin Hurûf-ı-‎mukattaa konusunu işlerken ‎zikredilen harflere dair insanın ‎bilgisinin sınırlı olduğunu ‎dolayısıyla bu alandaki ‎bilginin Allah’ın takdirinde olduğunu ‎vurgulamıştır. İ’cazu’l-‎Kur’ân hususunda ise Kur’ân’ın ‎eşsizliğini, belagatini ve geleceğe dair ‎doğru ‎haberler vermesini delil olarak göstermiştir. Ona ‎göre sayılan bu özellikler, Kur’ân’ın ‎‎ilahi bir mucize olduğuna delalet eden argümanlardır. ‎Makalede yöntem olarak ‎müellifin ‎eserleri taranarak elde edilen bilgiler analiz edilerek ‎aktarılmaya çalışılmıştır. ‎Çalışmada ‎Alauddin Mansur’un tefsir eserinde klasik ve modern ‎tefsir metodlarını ‎kullandığı, ulûmu’l-‎Kur’ân konularına değindiği, ulaştığı malumatı ‎dönemin koşullarına ‎uygun biçimde muhataba ‎yansıttığı sonucuna varılmıştır. Alauddin Mansur, Kur’an’-ı Azim Muhtasar Tefsir eserinde geleneksel tefsir ‎metodlarını ‎kullanmakla birlikte vardığı sonuçları çağın ihtiyaçları doğrultusunda ve ‎halkının ‎anlayabileceği bir üslupla sunmuştur. Bu bakımdan eserinde rivayet ve dirayet ‎tefsir metotları ‎birlikte işlenmiştir. Müfessir rivayet metodunu temel almakla birlikte ‎ayetlerin açıklamasında ‎gerektiğinde ilmi birikimine dayanan yorumlarına da yer ‎vermiştir. Müelif, tefsirinde sıklıkla ‎Kur’an’ın Kur’an’la tefsir edilmesi yöntemini ‎kullanmıştır. Telifinde ulûmu’l-Kur’an ilimlerine ‎de yer veren müellif bazı ilimlerde ‎geniş izahatlarda da bulunmuştur. Örneğin hurûf-ı-‎mukattaa konusunu işlerken ‎zikredilen harflere dair insanın bilgisinin sınırlı olduğunu ‎dolayısıyla bu alandaki ‎bilginin Allah’ın takdirinde olduğunu vurgulamıştır. Yine İ’cazu’l-‎Kur’an (Kur’an’ın ‎mucizeliği) hususunda ise Kur’an’ın eşsizliğini, belagatini ve geleceğe dair ‎doğru ‎haberler vermesini delil olarak göstermiştir. Ona göre sayılan bu özellikler, Kur’an’ın ‎‎ilahi bir mucize olduğunu delalet eden argümanlardır. Makalede yöntem olarak ‎müellifin ‎eserleri taranarak elde edilen bilgiler analiz edilerek aktarılmaya çalışıldı. ‎Araştırmada ‎Alauddin Mansur’un tefsir eserinde klasik ve modern tefsir metodlarını ‎kullandığı, ulûmu’l-‎Kur’an konularına değindiği, ulaştığı malumatı dönemin koşullarına ‎uygun biçimde muhataba ‎yansıttığı sonucuna varıldı.‎

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Özbekistan, Alauddin Mansur, Kur’ân-ı Azim

Alauddin Mansur’s Qur’ān-i Azīm Mukhtasar Tafsir and His ‎Methodology in Tafsir

Öz

The science of tafsir (Qur’ānic exegesis) emerged from human efforts to understand the divine ‎scripture. Consequently, the process of interpreting the Qur’ān is influenced not only by the ‎historical context and conditions in which it takes place but also by the scholarly background of the ‎mufassir (interpreter). In this context, the approaches and methods of tafsir employed by ‎scholars from Turkish states under the pressures of Soviet occupation and its ‎cultural assimilation policies represent an important subject for academic study. This paper ‎primarily focuses on the life of the mufassir Alauddin Mansur, the central figure of this ‎research. It provides a brief overview of his works, highlighting his significant contributions. Of ‎Uzbek origin, Alauddin Mansur was a scholar recognized for his extensive knowledge and ‎expertise in various fields, including the Qur’ān, hadith, tafsir, fiqh, history, Arabic ‎language, and rhetoric. Born and raised during Soviet domination, which suppressed Islamic beliefs, Mansur produced significant works in both religious sciences and ‎literature. His translations of religious texts into Uzbek Turkish, making them accessible to his people, ‎represent a key aspect of his scholarly legacy. In addition to his translated works, he also authored ‎original works with a distinctive methodology informed by his scholarly expertise. One such ‎work is his Qur’ān-i Azīm Mukhtasar Tafsir, which is the focus of this study. This paper ‎examines the tafsir methods employed by Alauddin Mansur in this particular work. In his ‎Qur’ān-i Azīm Mukhtasar Tafsir, Mansur uses traditional tafsir methods while ‎presenting his conclusions in a style accessible to the people and aligned with the needs of the ‎time. Both narrative (riwāyah) and rational (dirāyah) tafsir methods are employed. While primarily relying on the narrative approach, Mansur also incorporates interpretations ‎based on his scholarly expertise when necessary. He frequently utilizes tafsir al-Qur’ān ‎bi’l-Qur’ān (interpreting the Qur’ān through the Qur’ān itself). The author also integrates the ‎sciences of the Qur’ān (ulūm al-Qur’ān) into his tafsir, providing extensive explanations in ‎specific areas. For instance, when addressing the issue of hurūf al-muqattaʿa (disjointed letters), ‎he emphasizes the limitations of human knowledge regarding these letters, asserting that Allah ultimately ‎determines the knowledge in this area. Furthermore, regarding iʿjāz al-Qur’ān (the miraculous ‎nature of the Qur’ān), he argues that the Qur’ān’s uniqueness, eloquence, and ability to convey ‎accurate prophecies about the future serve as evidence of its divine origin. According to him, ‎these features are compelling arguments for the Qur’ān’s divine nature. This research analyzes ‎and presents the findings from a review of Mansur’s works. It concludes that ‎Alauddin Mansur employed classical and modern tafsir methods in his exegesis, addressed the ‎topics of ulūm al-Qur’ān, and presented his findings in a manner that was relevant and ‎accessible to the circumstances of his time.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Uzbekistan, Alauddin Mansur, Qur’ān-i Azīm

Kaynakça

• Abdurahimoğlu, Yunus. “Özbekistan’da Sovyetler Dönemi Kur’ân-ı Kerim Tercüme Faaliyetleri ‎‎(Şark Yulduzı Dergisi Örneği)”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8/3 (2019), 1596-1612.‎ https://doi.org/10.15869/itobiad.582865
• Abdülmecit, Hasanhon Yahyo. “Özbek Tilidagi Qur’an Tafsirleri ve ‎Tarcimalari Haqida”. Erişim 10 Temmuz 2023. ‎https://quran.uz/maqola/1891‎.
• ‎Albayrak, Halis. Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine. İstanbul: Şule Yayınları, 1993.
• Begavî, Muhammed el-Ferrâ. Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâr Taybe, 1990‎.
• Celal, Vahit. “İslam Felsefesinin Doğuşu”. İslam Felsefesi. ed. İrfan Görkaş - Kamil Sarıtaş. 19-38. İstanbul: ‎Lisans Yayıncılık, 2023.‎
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Akara: Fecr Yayınları, 2010.‎
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2012.‎
• Fergani, Hacı Ekber. “Bağımsızlık Sonrası Özbekistan’da Yayımlanan Özbekçe Meal ve Tefsir ‎Çalışmaları”. Akif 52/2 (2022), 73-90. https://doi.org/10.51121/akif.2022.23
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• “Kur’on Naşri – Tarihiy Hodisa”. Şark Yuldizi 7. Temmuz 1990, 167-170.
• Mansur, Alauddin. İmam-ı Âzam Büyük İmamımız.‎ Taşkent: ‎Gafur Gulam, 1999.
• Mansur, Alauddin. Kur’ân-ı Azim Muhtasar Tefsiri. 2 Cilt. Oş: ‏Rıdvan 2016.‎
• Mansur, Alauddin.‎‏ ‎Kur’ân-ı Kerim Özbekçe İzahlı Tercüme. Taşkent: Çölpon, 2001.
• Marifet, Muhammed Hadi. Kur'ân İlimleri. çev. Burhanettin Dağ. İstanbul: Kevser Yayınları, 2009.
• Oʻzbekiston musulmonlari idorasi. “Shayx Alouddin Mansur Haqida…”. Erişim 10 Kasım 2024. http://old.muslim.uz/index.php/maqolalar/item/23159-shajkh-alouddin-mansur-a-ida
• Qodiriy, Abdulla. O‘tkan Kunlar. Taşkent: Yangi Asr Avlodi, 2012.
• Reşid, İmâduddin Muhammed. Esbâbu’n-Nüzûl ve Eseruhe fi Beyânin en-Nusûs. Şam: Dâru’ş-Şihâb, 1999.
• Süyûtî, Celâlüddîn. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-meʾsûr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezu’l-‎Hicr li’l-Buhûsi’l-İslâmî, 2003.
• Şahin, Mehmet Emin. “Kur’an’ın Bireyi İnşa Mucizesi (Tehaddî Âyetleri Bağlamında Muhammed Hüseyin Fadlallah’ın Kur’ân İ’câzına Yaklaşımı)”. Hakkari İlahiyat Yazıları II. ed. Zekerya Sarıbulak - Mahsum Aslan. 75-89. Van: Peywend Yayınları, 2021.
• Şahin, Mehmet Emin. Kur’ân Âyetleri Işığında Cahiliye Toplumundan İslam Toplumuna Değişim Süreci. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2023.
• Şahin, Mehmet Emin.‎ ‎Kur’ân Tefsirinin Felsefi ve İş’ârî İmkânı (Molla Sadra Örneği). Ankara: İlahiyat Yayınları, ‎‎2023.‎
• Turgut, Ali. Tefsir Usulü ve Kaynakları. İstanbul: İFAV ‎Yayınları, 1991.‎
• Youtube. “Alouddin Mansur kim edilar?. Erişim 10 Kasım 2024. https://www.youtube.com/watch?v=xFmTMDntpFo
• Youtube. “ISLOM MA’RIFATI SHAYX ALOUDDIN MANSUR 19 03 2018 TO’LIQ SHAKLI”. Erişim 20.10.2024. https://www.youtube.com/watch?v=q9lIR6a9S6w
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebu’l-Fadl ed-‎Dimyâtî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’-l-İrfân fi Ulûmü’l-Kur’ân. thk. Ahmed Şemsüddîn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 2003.
• “Abdulla Qodiriy”. O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. Erişim 25 Aralık 2024. https://n.ziyouz.com/books/uzbekiston_milliy_ensiklopediyasi/O'zbekiston%20Milliy%20Ensiklopediyasi%20-%20A%20harfi.pdf
• Alisher Navoiy İnstuti. “Buyuk Mufassir Shayx Alouddin Mansur”. Erişim 14 Kasım 2024. https://alishernavoiy.org/Uz/uz-bujuk-mufassir-shajh-alouddin-mansur/‎