Amerikan Konsolosluk Raporlarına Göre İstanbul ve İzmir’de Salgın Hastalıklar (Kolera, Veba) ve Türk-Amerikan Ticaretine Olan Etkileri

Yıl 2023, Cilt: 25 Sayı: 1, 164 - 181, 30.06.2023

Sevda Özkaya Sofu , Gülşah Kaya

Öz

Salgın hastalıklar İstanbul ve İzmir’e gemi ve kervanlar aracılığıyla taşınmıştır. Osmanlı yöneticileri kordon usulü uygulayıp tedbirhaneler açarak ve karantina yöntemlerini uygulayarak salgınların yayılmasını engellemeye çalışmışlardır. Bazı dönemlerde Osmanlı Devleti’nin Batı ile olan ilişkileri bu salgınlar nedeniyle oldukça azalmıştır. Bu nedenle diplomatik ilişkiler, özellikle karşılıklı ticaret, hatta askeri çatışmalarda bile karmaşıklık yaşanmıştır. ABD zaman zaman İzmir’den kuru incir sevkiyatını yasaklamış ve hastalığın olduğu dönemlerde ticaret konusunda çok hassas davranmıştır. Dönemin İstanbul ve İzmir’deki Amerikan konsolosları da Washington’la sürekli iletişim halinde kalarak bölgelerindeki salgın hastalıkları takip etmişlerdir. Bu çalışmada XIX. yüzyıl sonu XX. yüzyıl başlarında İstanbul ve İzmir’deki veba ve kolera salgınının durumu ve bunun ABD ile olan ticari ilişkilerine etkisi Amerikan konsolosluk raporlarına yansıdığı kadarıyla konu edilmiştir. İstanbul ve İzmir’de yaşanan yerel düzeydeki bu olaylar bize veba ve kolera hastalığı karşısında yaşanılan ticari zorluklarla ilgili genel bir tablo çizebilmemiz için fikir vermektedir.

Anahtar Kelimeler

: Veba, kolera, İstanbul, İzmir, ABD, ticaret.

Epidemics (Cholera, Plague) in Istanbul and Izmir and Their Effects on Turkish-American Trade According to American Consular Reports

Öz

Epidemics were transported to Istanbul and Izmir by ships and caravans. Ottoman administrators tried to prevent the spread of epidemics by applying the cordon method, opening preventive houses and applying quarantine methods. During the epidemics, the Ottoman Empire's relations with the West decreased considerably. During the epidemic, there were disruptions in Turkish-American diplomatic relations, especially in mutual trade. For example, the USA has occasionally banned the shipment of dried figs from Izmir. During the period of the diseases, trade was very sensitive. The American consuls of the period in Istanbul and Izmir also kept in touch with Washington and followed the epidemics in their regions. Various studies have been carried out on this subject so far, but no evaluation has been made in line with American consulate reports. In this study, 19. end of century 20. epidemic diseases in Istanbul and Izmir at the beginning of the 19th century and their effects on Turkish-American trade relations were discussed as reflected in the American consulate reports. These events at the local level in Istanbul and Izmir give us an idea to draw a general picture of the commercial difficulties experienced in the face of epidemics.

Anahtar Kelimeler

Plague, Cholera, Istanbul, Izmir, USA, Trade

Kaynakça

• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 10 August 1883, No:38.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 29 May 1900, No:47.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey,14 June 1900, No: 49.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 10 July 1900, No: 53.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey,15 August 1900, No: 57.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 15 August 1900, No:58.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 17 August 1900, No:59.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 28 August 1900, No:61.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 4 September 1900, No:62 . National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 15 September 1900, No:66.
• National Archives, Consulate of the United States, Constantinople, Turkey, 8 September 1893, No: 89.
• National Archives, Consulate of the United States, Constantinople, Turkey, 14 September 1893, No:90.
• National Archives, Consulate-General, U. S. A. Constantinople, Turkey, 19 September 1893, No. 91.
• National Archives, Consulate-General, U. S. A. Constantinople, Turkey, 21 September 1893, No:92.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 28 September 1901, No:92.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 28 September 1901, No:93.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 28 July 1893. No:110.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 5-15 August 1893, No:111.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 11 September 1893, No:113.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 6 October 1902, No:138.
• National Archives, Consulate of the United States, Constantinople, Turkey, 10 January 1901, No:139.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 31 August 1903, No: 172.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 1 September 1903, No: 174.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 16 September 1903, No:177.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 1 October 1903, No: 180.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 8 September 1904, No: 215.
• National Archives, Consulate-General Of The United States, Constantinople, Turkey, 19-25 September, 1902, No. 220.
• National Archives, Consulate of the United States, Smyrna, Turkey, 31 October 1902, No:225.
• National Archives, Consulate-General Of The United States, Constantinople, Turkey, 31 October - 4 November 1902, No:225.
• National Archives, Consulate-General Of The United States, Constantinople, Turkey, 21 July 1883, No:292.
• National Archives, Consulate of the United States, Constantinople, Turkey, 31 August 1904, No: 343.
• Telif Eserler Altan, B. (2019). “XIX. Yüzyıl Sonlarında Cizre’de Kolera Salgını ve Yol Açtığı Tahribat”, Mukaddime, 10(1), 37-52.
• Arık, F.Ş. (1991).“Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba Salgınları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt:15, Sayı:26, s.27-57.
• Artvinli, F. (2020). Salgınların Tarihi: Toplumsal ve Siyasal Açıdan Kısa Bir Bakış, Türk Tabipleri Birliği, Covid-19 Pandemisi Altıncı Ay Değerlendirme Raporu, s. 43-59.
• Ayar, M. (2005). Osmanlı Devleti’nde kolera salgını, İstanbul örneği (1892 – 1895). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul.
• Başağaoğlu, İ. Uçar, A. Doğan O. (2015). Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele, İstanbul: Çamlıca Yayınevi.
• Bilirli, T. (2020).“19.Yüzyılın Sonlarında Osmanlı Devleti’nde Bir Salgın ve Alınan Önlemler: Çanakkale Çatalçam Köyü”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9 (2).
• Bozkurt, U. (2020). “XIX,Yüzyılda Rusya’dan Osmanlı Topraklarına Göç Edenlerde Görülen Salgın Hastalıklar (Kolera) ve Alınan Önlemler”, Van Yüzünyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, s. 105-124.
• Çalışkan, A. (2020).“XIX. Yüzyıl ve XIX. Yüzyıl Başlarında Aksaray’da Salgın Hastalıklar, Doğal Felaketler”, A.Arslan, B. Akhan, G. Sayılov (Ed), Sağlık-Toplum-Bilim Akademik Araştırmalar, Kitap-7, İstanbul: Paradigma Akademi Yayınları.
• Çolak, F. (2011). “İzmir Limanı Ticaretinde Amerika Birleşik Devletleri’nin Yeri ve Önemi”, Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Cilt: II, s. 531-547.
• Emrence, C. (1999). “İstanbul’da Kolera Salgını, 1893-1894”, Tarih ve Toplum, Sayı: 188.
• Erdoğan, M. (2017). 18.Yüzyılın Sonu 19.Yüzyılın Başlarında Osmanlı Devleti’nde Veba Yılları (İzmir Örneği), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Faroqhi, S. (2004). “Krizler ve Değişim 1590-1699”, H. İnalcık, D.Quataert (Der.) Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 2, İstanbul: Eren yayıncılık.
• Gönüllü, A.R. (2008). “Antalya’da Salgın Hastalıklar (1894-1922)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt:24, Sayı:71, s.445-486.
• Kılıç, O. (2004). Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklar, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları, Elazığ.
• Menekşe, M. (2020). “İzmir’de Kolera Salgını ve Etkileri (1893)”, TAD, Cilt:39, Sayı:67, s.385-433.
• Nikiforuk, A. (2013). Mahşerin Dördüncü Atlısı Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, Çev. S. Erkanlı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okur, M. ve Kul, H. (2015). “Amerikan Konsolos Raporlarına Göre XX. Yüzyıl Başlarında Trabzon’un Ticari Durumu ve ABD’nin Ticaret Odası Açma Girişimleri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, (19). Özdemir, H. (2005). Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Panzac, D. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700-1850), Çev. Serap Yılmaz, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sarıyıldız, G. (1994).“Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Belleten, Cilt:58, Sayı: 222, s.329-376.
• Tanış, C. (2017).“20.Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nin Kızamık İle Mücadelesi (1900-1908)”, Researcher: Social Science Studies 2017, Cilt:5, Sayı IV.
• Üstün Demirkaya, F. ve Yavru, M. (2021). “Osmanlı Dönemi Trabzon’unda Salgınlar ve Karantina Binaları (1838-1914)”, Megaron, 2021, Cilt:16, Sayı:4.
• Varlık, N. (2017). Akdeniz Dünyasında ve Osmanlılarda Veba 1347-1600, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Yıldırım, N. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:5, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yılmaz, Ö. (2016). “Türk Deniz Ticaret Tarihinin Kaynağı Olarak Konsolos Raporları”, VIII. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu, İstanbul: İstanbul Yayınları, s.311-330.