A Western Conceptual Trace: A Suggestion About How “Asiatic Mode of Production” Should Be Read Abstract

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 1, 142 - 166, 29.06.2024

Deniz Kundakçı

Öz

Traditional Western thought has considered historicity outside of Europe usually not within its own unique social conditions; it has tried to understand and explain through the West’s own concepts. The formulation of “Asiatic Mode of Production” (AMP), a part of the 19th century modern West thought, has been a projection of this effort on the analyzes made in particular for the Asian social structure. While Marx, as the author of the formulation, sought answers to questions about why an industrial revolution similar to the one in the West had not occured in Asia; on the other hand, he had tried to create categorical generalizations about the Asian social structure as a whole. These generalizations, in one respect, based on the systematics of modern thought, have the aim of making the economic, social and historical elements of Asia more transparent and understandable. However, in another respect, it bears deep orientalist traces, fed by the historical and traditional prejudices of West, whose origin go back to Herodotus and Aristotle. In this regard, the study is about a three-stage inquiry. First of all, it will be tried to analyze the intellectual roots of AMP and try to explain which approach it emerged as a result of. For this purpose, the place of the concept of AMP in Marx’s theoretical development and the reason for his intellectual interest in Asian societies and finally, which signifiers this interest contains, will be discussed with a descriptive and comparative approach. In the second stage, as a whole, it will be a subject of discussion what kind of traces the AMP carries from the orientalist attitude of prejudice and reductionism in the way the history of Western political thought evaluates Asia. In this context, it is thought that the origins of reductionism in Western thought system do not only emerge in the way Asia is evaluated, but also is and inseparable and defining part of the West’s own intellectual history. At the last stage of the study, it will be also suggested that although AMP is not an absolute concept for social scientists to evaluate reality, it can be used as an interpretive conceptual trace, as in Weber, and can be considered as an ideal type like “patrimonialism”.

Anahtar Kelimeler

Asiatic mode of production, Marx, Orientalism, Post-structuralism, Weberian ideal types

Batılı Bir Kavramsal İzlek: “Asyatik Üretim Tarzı”nın Nasıl Okunması Gerektiği Hakkında Bir Öneri

Öz

Geleneksel Batı düşüncesi, Avrupa’nın dışındaki tarihselliği genellikle kendine özgü toplumsal koşulları içerisinde değil de; Batı’nın kendi kavramları aracılığıyla anlama ve açıklamaya çalışmıştır. 19. yüzyıl modern Batı düşüncesinin bir parçası olan “Asyatik Üretim Tarzı” (AÜT) formülasyonu bu çabanın, Asya toplumsal yapısı özelinde yapılan analizlere dair bir izdüşümüdür. Formülasyonun müellifi olan Marx, Asya’da Batı’dakine benzer bir endüstriyel devrimin neden gerçekleşmemiş olduğuna ilişkin sorulara yanıt ararken, diğer yandan da bir bütün olarak Asya toplum yapısı hakkında kategorik birtakım genellemeler oluşturmaya çalışmıştır. Bu genellemeler bir açıdan, modern düşünce sistematiğinden hareketle Asya’ya dair iktisadi, içtimai ve tarihsel unsurları daha şeffaf ve anlaşılır kılmaya yönelik amaçlar taşımaktadır. Ancak bir diğer açıdan da kökleri Herodotos ve Aristoteles’e kadar uzanan Batı’nın tarihsel ve geleneksel önyargılarından beslenen derin oryantalist izler barındırmaktadır. Çalışma bu minvalde, üç aşamalı bir sorgulamayı konu edinmiştir. Öncelikle AÜT’ün düşünsel köklerini analiz edip, hangi teşebbüsün sonucu olarak ortaya çıktığı serimlenmeye çalışılacaktır. Bu amaçla AÜT kavramının Marx’ın kuramsal gelişimindeki yeri ve onun Asya toplumlarına ilişkin entelektüel ilgisinin nedeni ve nihayet bu ilginin hangi gönderimleri barındırdığı betimleyici ve mukayeseli bir yaklaşımla ele alınacaktır. İkinci aşamada, AÜT’ün bir bütün olarak Batı siyasal düşünce tarihinin Asya’yı değerlendiriş biçimindeki önyargı ve indirgemeciliğin oryantalist tutumundan ne tür izler taşıdığı tartışma konusu yapılacaktır. Bu bağlamda Batı düşünce sistemindeki indirgemeciliğin köklerinin sadece Asya’yı değerlendiriş biçiminde ortaya çıkmadığı, bunun aynı zamanda Batı’nın kendi düşünsel tarihinin de ayrılmaz ve tanımlayıcı bir parçası olduğu düşünülmektedir. Çalışmanın son aşamasında da, AÜT’ün, sosyal bilimciler için gerçekliği değerlendirmede pekin bir kavram olmasa da, Weber’deki gibi yorumlayıcı bir kavramsal izlek olarak kullanılabileceği ve “patrimonyalizm” gibi ideal bir tip olarak değerlendirilebileceği önerisinde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Asyatik Üretim Tarzı,, Marx,, Oryantalizm, Post-yapısalcılık, Weberci İdeal tipler

Kaynakça

• Abercrombie, N., Hill, S. & Turner, B. S. (1994). Penguin Dictionary of Sociology. London: Penguin Books.
• Akat, A. S. (2004). İdris Küçükömer’in Mirası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Akçay, Ü. (2007). Kapitalizmi Planlamak: Türkiye’de Planlama ve DPT’nin Dönüşümü. İstanbul: SAV Sosyal Araştırmalar Vakfı.
• Anderson, P. (1974). Lineages of the Absolute State. London: NLB.
• Aristotle (1995). Politics. C.D.C Reeve (Trans.), Cambridge: Hackett Publishing Company.
• Aron. R. (1965). Main Currents in Sociological Thought. I. R. Howard and H. Weaver (Trans.), New York: Penguin Books.
• Aydın, S. & Berge M. (1995). Feodaliteye Giden İki Yol: Avrupa ve Bizans. Kebikeç, (1), 115-143. Bauman, Z. (2009). Modernlik ve Müphemlik. İ. Türkmen (Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. & Donskis, L. (2020). Ahlaki Körlük, Akışkan Modernlikte Duyarlılığın Yitimi. A. E. Pilgir (Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Banu, İ. (1984). Vergisel Toplumsal Kuruluş. Kenan Somer (Çev.), İçinde: İlk Sınıflı Toplumlar Asyagil Üretim Tarzı ve Doğu Despotizmi (s. 197-199). Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Bottomore, T. (1991). Working Clasas. In: T. Bottomore (Ed.), A Dictionary of Marxist Thought (pp. 585-587). Oxford: Blackwell Publishers.
• Boztemur, R. (2002). Marx, Doğu Sorunu ve Oryantalizm. Doğu Batı, 5(20), 135-150.
• Briant, P. (1984). Eski Orta-Doğu’da Devlet Aygıtları ve Üretici Güçlerin Gelişmesi: Akamanış İmparatorluğu Örneği. Kenan Somer (Çev.), İçinde: İlk Sınıflı Toplumlar Asyagil Üretim Tarzı ve Doğu Despotizmi (s. 215-232). Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Bush, G. W. (2004). Steps to Help Iraq Achieve Democracy and Freedom. Erişim adresi: https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2004/05/20040524-10.html, Erişim Tarihi: 11.11.2023.
• Currie, K. (1984). The Asiatic Mode of Production: Problems of Conceptualizing State and Economy. Dialectical Anthropology, 8(4), 251-268.
• Divitçioğlu, S. (2012). Sencer Divitçioğlu Anlatıyor. İ. Ekinci & H. Güldağ (Ed.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Godelier, M. (1993). Asya-Tipi Üretim Tarzı ve Marksist Şemalara Göre Toplumların Evrimi. A. Tokatlı (Çev.), İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Hegel, G. F.W. (2006). Tarih Felsefesi. A. Yardımlı (Çev.), İstanbul: İdea Yayınları.
• Heredotos (2017). Tarih. M. Ökmen (Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Hobsbawm, E. (1984). Marx ile Engels’in Yapıtlarında Pre-Kapitalist Kuruluşlar. Kenan Somer (Çev.), İçinde: İlk Sınıflı Toplumlar Asyagil Üretim Tarzı ve Doğu Despotizmi (s. 45-85). Ankara: Birey ve Toplum Yayınları. Kreutz, A. (1983). Marx and Middle East. Arab Studies Quarterly, 5(2), 155-171.
• Ksenophon (2017). Anabasis, On Binlerin Göçü. A. Çokona (Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kula, O. B. (2010). Batı Felsefesinde Oryantalizm ve Türk İmgesi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kundakçı, D. (2015). Pragmatizm versus Post –Marksizm, Rorty ve Laclau-Mouffe Örneğinde İki Farklı Demokratik Siyaset Anlayışı. İstanbul: Hiperlink.
• Kundakçı, D. (2021). Önsöz. D. Kundakçı (Ed.), İçinde: Parlamento Reformu Üzerine Düşünceler (s. 11-28). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Laclau, E. (2007). Popülist Akıl Üzerine. N. B. Çelik (Çev.), Ankara: Epos Yayınları.
• Küçükömer, İ. (1977). Asyagil Üretim Biçimi, Yeniden Üretim ve Sivil Toplum. Toplum ve Bilim, (2), 3-30.
• Lichtheim, G. (1979). Marx and the Asiatic Mode of Production. In: T. Bottomore (Ed.), Karl Marx (pp. 151-171). Oxford: Basil Blackwell.
• Lim, J. H. (1992). Marx’s Theory of Imperialism and the Irish National Question. Science & Society, 56(2), 163-178.
• Marx, K. & Engels, F. (1974). The German Ideology. C. J. Arthur (Ed.), Great Britain: The Gresham Press.
• Marx, K. (1976). Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı Önsöz. S. Belli (Çev.), İçinde: Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı (23-28). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (1979). Grundrisse. S. Nişanyan (Çev.), İstanbul: Birikim Yayınları.
• Marx, K. & Engels, F. (1989a). Preface to the Second Russian Edition of the Manifesto of the Communist Party. In: Marx and Engels Collected Works Vol.24 (pp. 425-426). New York: International Publishers.
• Marx, K. & Engels, F. (1989b). Draft of the Letter to Vera Zasulich. In: Marx and Engels Collected Works Vol.24 (pp. 364-369). New York: International Publishers.
• Marx, K. (1997). Kapital I. A. Bilgi (Çev.), Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. & Engels, F. (2009). Sömürgecilik Üzerine. M. Erdost (Çev.), Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. & Engels, F. (2010a). Letters, 1852-55, Marx & Engels Collected Works Volume 39. Great Britain: Lawrence & Wishart.
• Marx, K. & Engels, F. (2010b). Letters, 1856-59, Marx & Engels Collected Works Volume 40. Great Britain: Lawrence & Wishart.
• Marx, K. (2011). Kapital III. A. Bilgi (Çev.), Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. & Engels, F. (2017). Doğu Sorunu [Türkiye]. Y. Fincancı (Çev.), Ankara: Sol Yayınları.
• Mill, J. S. (2009). Considerations on Representative Government. Auckland: The Floating Press.
• Montesquieu, C. L. (2014). Kanunların Ruhu Üzerine. F. Baldaş (Çev.), İstanbul: Hiperlink.
• Pamuk, Ş. (1989). Üretim Tarzı ve Karşılaştırmalı Tarih. On Birinci Tez, (9), 277-282.
• Popper, K. (2020). The Open Society and Its Enemies. Princeton: Princeton University Press.
• Said, E. (1998). Oryantalizm, Sömürgeciliğin Keşif Kolu. N. Uzel (Çev.), İstanbul: Pınar Yayınları.
• Tocqueville, A. (2016). Sömürge ve Kölelik, Öteki Üzerine Seçme Yazılar. L. Sunar (Ed.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Turner, B. S. (1977). Karl Marx and Oriental Colonization. Journal of Palestine Studies, 6(3), 169-177.
• Turner, B. S. (2001). Asiatic Society. In: T. Bottomore (Ed.), A Dictionary of Marxist Thought (pp. 36-39). Oxford: Blackwell Publishers.
• Turner, B. S. (2014). Marx and the End of Orientalism. New York: Routledge.
• Trak, A. (1984a). Gelişme İktisadının Gelişmesi: Kurucular. Yapıt Toplumsal Araştırmalar Dergisi, (5), 50-61.
• Trak, A. (1984b). Az Gelişmiş Ülke Aydınları ve Gelişme Sorunu. Yapıt Toplumsal Araştırmalar Dergisi, (6), 70-82.
• Varga, Y. (1984). Asyagil Üretim Tarzı Üzerine. Kenan Somer (Çev.), İçinde: İlk Sınıflı Toplumlar Asyagil Üretim Tarzı ve Doğu Despotizmi (s. 135-153). Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Weber, M. (1949). The Methodology of the Social Sciences. E. Shils & A. Finch (Trans.), New York: The Free Press.
• Weber, M. (2012). Ekonomi & Toplum I. L. Boyacı (Çev.), İstanbul: Yarın Yayınları.
• Whimster, S. (2018). Weber’s Use of the Ideal Type of Patrimonialism for Indic Rulership. Max Weber Studies, 18(2), 186-211.