Davranışsal İktisat, Sınırlı Rasyonellik ve İslam İktisadı İlişkisi

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 11, 1 - 24, 02.01.2020

Ferudun Kaya , Hayal Özçim

Öz

Davranışsal
iktisat, son yıllarda iktisat ve finans alanında etkisi arttıran bir alan
olmaktadır. Klasik iktisadi bakış açısı, 1929 ekonomik buhranında; neo-klasik
iktisadi bakış açısı ise 1973 ve 2008 ekonomik krizlerde doğruluğu sınanmıştır.
Klasik ve neo-klasik doktrinin sunduğu “rasyonel birey” kavramı da bir o kadar sınanan
kavram olmuştur. Sisteme olan güven bir tarafa sistemin çarklarını oluşturan
üretici ve tüketici kesiminin davranışsal analizleri adeta bir robot ya da
duygusuz bir birey gibi anlaşılmıştır. Bu yüzden neo-klasik ekolü oluşturulan
iktisadi doktrinler matematiksel olup, sosyal birey davranışlarını askıya alan
bir tavırdadır. Oysa ki gerek postmodernist bakış açısı gerekse iktisat ve
sosyoloji ilişkisi bağlamında bireyin davranışları ve iktisat biliminin yeri
tartışma konusu haline gelmiştir. Son tahlilde iktisat bir sosyal bilim midir?
Sorusu tartışılmıştır. Tüm bu tartışmalar ışığında bu kaygılara belki de çözüm
olabilecek bir bakış açısı olarak davranışsal iktisat geliştirilmiştir.
Davranışsal iktisat, iktisadi analizlerde bireylerin duygusal analizlerine de
yer vererek onların matematiksel formüllerle sınırlanamayacaklarını
savunmaktadır. Bu bakımdan rasyonel insan yerine “sınırlı rasyonel insan”
kavramını önermiştir. Tüm bunların İslam iktisadı ile olan ilişkisine değinecek
olursak; İslam iktisadının da rasyonel insan bakış açısına karşı duruşu
iktisadi analizlerde birey ve firma ilişkilerde dini-ahlaki ve insani yönü
öncelemesi bağlamında sınırlı rasyonalite kavramı ile ilişkili olduğu iddia
edilebilir. 

Anahtar Kelimeler

Davranışsal İktisat, Homoeconomicus, Rasyonalite

Kaynakça

• Akdoğan, N. (2012), “Din ve ekonomi; kuramsal bir yaklaşım”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Baloğlu, D. (2011), “Rasyonalite ve ekonomik sosyoloji” Sosyoloji Konferansları, http://dergipark.gov.tr/iusoskon/issue/9524/119004 (erişim tarihi: 01.10.2018), ss.217-226.Can, Y.(2012), “İktisatta psikolojik insan faktörü: davranışsal iktisat”, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, No 2, Issn: 2146-0817 ss. 91-98 Çekiç, S. (2016), “Davranışsal iktisat bağlamında cinsiyet farkının tüketici tercihlerine etkisi: Bartın örneği” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bartın.
• Demir, Ö. (Ed.) (1999), “İslam, sivil toplum ve piyasa ekonomisi”, Liberte Yayınları, Ankara.Demir, Ö. (2013), “İktisat ve ahlak” Liberte yayınları, 2. Baskı, ss.197-201.
• Demirpolat, A. (2003), “Türkiye’de İslam iktisadının yükselişi, rasyonalite ve kapitalizm: Konya örneği” Selçuk iletişim, sayı:4 ss. 194-201.
• Diamond, P. ve H. Vartiainen (Ed) (2016), “Davranışsal İktisat ve davranışsal iktisadın uygulamaları”, Nobel Akademik Yayınları, İstanbul.Dilek, S, Küçük, O. ve Özdirek, R. (2017), “ Homo Economicus mu? İslami İnsan mı?”, Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, cilt:3, sayı: 4, ss.635-640.Erdoğan, M. (2016), “Davranışsal iktisat açısından lüks tüketim, materyalizm, sosyo-ekonomik statü ve dini değerler”, Ekin Yayınları, Bursa.Eren, İ. (2013), “İslam’ın ekonomik yapısında insan modeli: Homo-economicus ile karşılaştırmalı bir değerlendirme”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.18, ss.367-384.Eser, R. ve Toıgonbaeva D. ( 2011), “Psikoloji ve iktisadın birleşimi olarak, davranışsal iktisat” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Sayı: 6, ss.287‐321.
• Göcen, S. ( 2015), “Avusturya İktisat Okulu’nun metodolojik görüşleri ve ana-akım iktisada yönelik eleştirileri”, IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı II, ss. 221-237.İçel, G. (Ed.) (2011), “Davranışsal finans”, Elma Yayınevi, Ankara.Kallek, C. (1996), “Hilafet ve iktisat ” Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi/2, Yıl 1, sayı 2, ss. 95-118.Kamilçelebi, H. (2013), “Davranışsal iktisatta deneyimlenen fayda ve karar faydası arasındaki fark ve bir deney” Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt: 15, sayı: 3, yıl: 2013, , ıssn: 1302-3284 E-Issn: 1308-091, ss. 447-456. Kamilçelebi, H. (2012), “Davranışsal iktisadın neoklasik iktisat fayda teorilerine eleştirisi ve davranışsal iktisatta fayda mutluluk ilişkisi” Ekonomi Bilimleri Dergisi, cilt 4, no 2, ıssn: 1309-8020.
• Karaca, Ö. (2017), “Davranışsal iktisat çerçevesinde bireylerin tüketim davranış eğilimleri: kamu çalışanları örneği” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Karagül, M (2018), “Rasyonel ekonomi ve davranış iktisadından değerler iktisadına”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi cilt: 5, sayı: 2, ss: 425-440.
• Kurt, A ( 2017), “Sosyolojik açıdan din-iktisat ilişkisi”, Journal of Islamic Research, sayı: 28(3) ss. 224-246.
• Kurtoğlu R ve Fırat E. (2014), “Ekonomide ‘Yaratıcı Yıkım’dan davranışsal ekonomiye geçiş” Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, cilt: 7, sayı: 1, ss. 36-55.
• Önder, İ. (2003), “İktisat paradigmasında yetersiz birey paradigması”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Maliye Araştırmaları Konferansı 43.-44. seri ss. 28-35.
• Özcan, K. (2011), “Kurumsal söylemin rasyonel temelleri: yeni kurumsal kuram bağlamında rasyonalite tartışması”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı:13, ss. 297-326.
• Özer, M ve A. Tiryaki (ed.), “ İktisada giriş-I” Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi Fakültesi, Yayın No: 1583.Öztürk, A. ve Mollaer F. (2016) “Muhafazakâr ideoloji ve rasyonalite”, I.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, no::35 ss.49-72.
• Salih, C. (2014), “Sosyal politika kurumu olarak karz-ı hasen: sosyal bankacılık modeli önerisi” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sırım, V. (2018), “İslam iktisadında ihtiyaç kavramı”, Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, cilt:3, sayı: 2, ss. 910-919.
• Sincer, E. (2017), “İktisat ve din ilişkisi: literatür değerlendirmesi zihinsel arka plan ve kurgu”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler, Fakültesi Dergisi, cilt.22, Sayı.3, ss. 927-944.
• Sabahaddin, Z. (1979), “İslam ve iktisadi nizam”, Teknik Elemanlar Birliği Karabük Şubesi, Karabük. Şeniğne, B. (2011), “Rasyonalite kavramına deneysel ve davranıssal iktisat bağlamında yeni bir bakıs açısı: nöroiktisat” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Topoğlu, E. (2013), “Modüler iktisat setrüktürüne göre ödünç ilişkisi (İslam ekonomisinde karz-ı hasen örneği)” Akademik Bakış Dergisi, sayı:34, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi.
• Tozlu, A. (2016), “Karar verme yaklaşımları üzerinde Herbert Sımon hegemonyası” Sayıştay Dergisi, sayı:102, ss. 27-45. Ünnü, A (2014),“‘Rasyonel’ perspektif ışığında karar verme eylemi: nitel bir analiz”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, sayı:24 ss. 92-116.
• Ülgener, S. (2006), “Dünü ve bügünü ile zihniyet ve din, İslam, tasavvuf ve çözülme devri iktisat ahlakı”, Derin yayınları, İstanbul.Yücel F. ve Tezekici S.(2014), “İktisat disiplini ve ahlak felsefesini etkileşimi: birliktelik ve karşıtlık” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 10 (1-2), ss. 73-96.
• Yılmaz, B. (2015), “Davranışsal iktisat perspektifinden enerji ve çevre sorunlarının değerlendirilmesi” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Yeşilyurt,Ş. (2014), “Din ve ekonomi bağlamında İslam maliye tarihi ve maliye sistemi” ” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.