Tüketicilerin Planlı Eskitme Konusunda Bilgi ve Bilinç Düzeyleri: Nitel Bir Araştırma

Yıl 2021, Cilt: 36 Sayı: 4, 961 - 979, 31.12.2021

Melek Aydın Kanlıtepe , Engin Özgül

https://doi.org/10.24988/ije.966496

Cited By: 1

Öz

Yaklaşık yüz yıldır var olan planlı eskitme stratejisinin iki önemli güdüleyicisi vardır. Bunlardan biri büyümeci ekonomi ve küresel rekabet koşullarında karar veren işletmelerken diğeri tüketim kültürü içinde sürekli “yeni” beklentileri olan tüketicilerdir. Bu iki karar merkezinin etkileşimi sonucunda sürdürülen planlı eskitme; aşırı kaynak kullanımına ve çevre kirliliğine yol açmaktadır. Günümüzde aşırı tüketimin neden olduğu sorunlara karşı küresel çevrede bir bilinçlenme görülmektedir. İsrafa dayalı tüketimden, tüm insanlığın refahını düşünen, duyarlı tüketime doğru bir yönelim vardır. Bu çalışmanın amacı, işletmeler tarafından uygulanan farklı türlerdeki planlı eskitme stratejilerine yönelik tüketicilerin bilgi, bilinç düzeylerinin belirlenmesi ve tüketicilerin bilinçli tüketim eğilimlerini de göz önünde tutarak sergiledikleri tüketim davranışlarıyla ilişkilerini incelemektir.
Araştırmanın amacı doğrultusunda farklı yaş, cinsiyet, eğitim, meslek ve gelir düzeyine sahip kolayda örneklem yoluyla seçilen 28 katılımcıyla yüz yüze derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Görüşmelerde yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Elde edilen bulgular aracılığıyla nitel araştırma soruları cevaplanmıştır. Bu doğrultuda katılımcıların planlı eskitme bilgi, bilinç düzeyleriyle ürünleri uzun ömürlü kullanım davranışları arasında bir ilişki bulgulanmıştır. Araştırmada dört tüketici tipi belirlenmiş ve en fazla katılımcı sayısının planlı eskitme uygulamalarının ve etkilerinin farkında olan ayrıca ürünleri uzun süre kullanma eğilimi olan grupta olduğu saptanmıştır. Bunun yanında katılımcıların ürün değiştirme sürelerinin ürün ömrü beklentilerinden kısa olduğu belirlenmiştir. Bu farkın oluşmasında planlı eskitme uygulamalarının farkında olan katılımcıların tamire ilişkin güvensiz tutumlarının önemli bir etkisi bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tüketici Davranışı, Tüketim Kültürü, Tüketici Bilinci, Ürün Eskimesi, Planlı Eskitme

Consumers’ Knowledge and Conscious Level About Planned Obsolescence: A Qualitative Study

Öz

Strategy of planned obsolescence, existing for almost a hundred years, has two essential drivers. These are businesses which have to make decisions in the conditions of growthist economy and global competition, and consumers who often have "new" expectations in consumption culture. Planned obsolescence, actualizes due to interaction between those two decision makers, causes excessive resource consumption and environmental pollution. Today, there is an awareness in the global environment against the problems caused by overconsumption. There is a tendency from consumption based on wastage to sensitive consumption. The purpose of this paper is to specify the level of knowledge and consciousness of consumers for different types of planned obsolescence strategies applied by businesses, and to analyze the relationships of consumers with consumption behaviours, taking into account their conscious consumption tendencies.
In direction of research purpose, face-to-face in-depth interviews were conducted with 28 participants were selected through the convenience sampling method with different ages, gender, education, occupations and income levels. Semi-structured interview form was used. As a result of findings, a relationship is found between planned obsolescence knowledge, consciousness level of participants and their long-lasting use of products. In study four types of consumers were determined. The highest number of participants was aware of planned obsolescence strategies and effects, and also had a tendency to use products for a long time. In addition, it was determined that the participants' product change periods were shorter than their product life expectancies. This can indicate participants, are aware of planned obsolescence, have distrust of repair.

Anahtar Kelimeler

Consumer Behaviour, Consumption Culture, Consumer Conscious, Product Obsolescence, Planned Obsolescence

Kaynakça

• Adamson, G. (2003). Industrial strength design how brooks stevens shaped your world. Cambridge: The MIT Press.
• Aşıcı, A. (2017). Yeşil ekonomi. Sürdürülebilir yaşam için bir dönüşüm önerisi: yeşil yeni düzen. Editörler Ahmet Aşıcı ve Ümit Şahin. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Baudrillard, J. (2016). Tüketim toplumu. Çev. Hazal Deliceçaylı-Ferda Keskin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman, Z. (2004). Wasted lives, modernity and its outcasts. Oxford: Blackwell Publishing.
• Buğday, E. (2015). Bilinçli tüketici ölçeği geliştirme çalışması. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cooper, R. (2005). Ethics and altruism: What constitutes socially responsible design?. Design Management Review. 16: 10-18.
• Cooper, T. (2002). Durable consumption: Reflections on product life cycles and the throwaway society. Life-cycle Approaches to Sustainable Consumption (ss.11-28), Interim Report. Austria. 22 November 2002.
• Cooper, T. (2004). Inadequate life? Evidence of consumer attitudes to product obsolescence. Journal of Consumer Policy. 27(4): 421-449.
• Cooper, T. (2005). Slower consumption reflections on product life spans and the “throwaway society”. Journal of Industrial Ecology. 9(1-2): 51-67.
• Çeken, G. (2017). Etik değerler açısından çevre sorunları. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 1(2): 345-358.
• Çerçi, M. ve Tosun, N. Z. (2021). Planlı Eskitme Kavramı Bağlamında Tüketici Tutumları. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, (37), 1-19.
• Dannoritzer, C. (2010). The light bulb conspiracy: The untold story of planned obsolescence (Ampul Komplosu) Belgeseli.
• Dedeoğlu, A. Ö. (2002). Tüketici davranışları alanında kalitatif araştırmaların önemi ve multidisipliner yaklaşımlar. D.E.Ü. İ.İ.B.F. Dergisi. 17 (2): 75-92.
• Echegaray, F. (2016). Consumers' reactions to product obsolescence in emerging markets: The case of Brazil. Journal of Cleaner Production. 134: 191-203.
• Fishman, A., Gandal, N. ve Shy, O. (1993). Planned obsolescence as an engine of technological progress. The Journal of Industrial Economics. 41(4): 361-370.
• Giaretta, E. (2005). Ethical product innovation: in praise of slowness. The TQM Magazine. 17(2): 161-181.
• Granberg, B. (1997). The quality re-evaluation process: Product obsolescence in a consumer-producer interaction framework. University of Stockholm.
• Grewal, R., Mehta, R. ve Kardes, F. R. (2004). The timing of repeat purchases of consumer durable goods: The role of functional bases of consumer attitudes. Journal of Marketing Research. 41(1): 101-115.
• Guiltinan, J. (2009). Creative destruction and destructive creations: Environmental ethics and planned obsolescence. Journal of Business Ethics. 89: 19-28.
• Hayes, D. (1978). Repairs, re-use, recycling: Moving towards a sustainable society. New Scientist. 79(1121): 869-872.
• Heiskanen, E. (1996). Conditions for product life extension. National Consumer Research Centre Working Papers, 22.
• Ipsos. (3 Mayıs 2018). Türkiye’yi anlama kılavuzu 2018 yayında. https://www.ipsos.com/tr-tr/turkiyeyi-anlama-kilavuzu-2018-yayinda,(21.03.2020).
• Keeble, D. (2013). The culture of planned obsolescence in technology companies. Lisans Bitirme Tezi. Oulu: Oulu University of Applied Sciences.
• Kılınç, İ. (2011). Çöp ekonomisi ya da atık dedikleri. Ankara: Epos Yayınları.
• London, B. (1932). Ending the depression through planned obsolescence.
• Maycroft, N. (2009). Consumption, planned obsolescence and waste. Working Paper. None. (Unpublished)
• McDonough, W. ve Braungart, M. (1998). The next industrial revolution. The Atlantic.
• Nejedlá, J. (2011). Planned obsolescence understanding the reality of durable goods obsolescence and consumers disposal behaviour. Yüksek Lisans Tezi. Prag: University of Economics in Prague Faculty of Business Administration.
• Niva, M. ve Timonen, P. (2001). ‘The role of consumers in product-oriented environmental policy: Can the consumer be the driving force for environmental improvements?’. International Journal of Consumer Studies. 25: 331–338.
• Odabaşı, Y. (2016). Tüketim toplumu. Ekonomi sosyolojisi. (ss.172-191). Editörler Veysel Bozkurt ve Fatime Güneş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Özsoy, T. (2011). Tüketimin sürdürülebilirliği: Ürün ömrüne yönelik tüketici tutum ve davranışları üzerine bir araştırma. Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Packard, V. (1960). The waste makers. London: Lowe ve Brydone.
• Pope, K. (2017). Understanding planned obsolescence unsustainability through production, consumption and waste generation. Great Britain ve United States: Kogan Page.
• Rivera, J. L. ve Lallmahomed, A. (2016). Environmental implications of planned obsolescence and product lifetime: A literature review. International Journal of Sustainable Engineering. 9(2): 119-129.
• Schewe, C. D. ve Smith, R. M. (1983). Marketing: Concepts and applications, McGraw-Hill Inc.
• Stocking, G. W. ve Watkins, M. W. (1946). Cartels in action, case studies in international business diplomacy. New York, Twentieth Century Fund. HeinOnline.
• Strausz, R. (2009). Planned obsolescence as an incentive device for unobservable quality. The Economic Journal. 119: 1405-1421.
• Suğur, N. (2015). Yeni yönetim metotları. Endüstri sosyolojisi. (ss.36-66). Editörler Veysel Bozkurt ve Nadir Suğur. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Van Nes, N., Cramer, J. ve Stevels, A. (1999, February). A practical approach to the ecological lifetime optimization of electronic products. In Proceedings First International Symposium on Environmentally Conscious Design and Inverse Manufacturing (pp. 108-111). IEEE.
• Waldisberg, D. (2011). Planned Obsolescence in electronic business. Lisans Bitirme Tezi. Fribourg: University of Fribourg.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık: Ankara.