Osman Hamdi Bey’in Tablolarında Tekstil Yaklaşımlar ve Dönemin Kadın Giyim Formlarının Yansımaları

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 37 - 54, 30.03.2021

Nazan Oskay

Öz

Toplumların kültürel kimlik kodlarının yansımasında en geniş verileri barındıran alanlardan biri tekstil ve insanların bedeniyle bütünlük oluşturan giysi formlarıdır. Tekstil işlevsel amaçlı üretilirken, üreten toplumun kültürel özellikleri malzemesine, tekniğine, motiflerine, rengine ve kullanım formuna yansımıştır.
Her toplumun kendine özgü kültürel özelliklerini barındıran giyim tarzı bulunmaktadır. Çünkü giysi, söz konusu toplumun çağın kültürel ve siyasal şartlarına göre nasıl şekil aldığını gösteren önemli bir referans işlevi görmektedir. Bu bağlamda 19. yüzyıl Osmanlı döneminde reformlarla birlikte yaşanan dönüşümün en iyi göstergelerinden biri giyim olmuştur. Özellikle modernleşmenin getirdiği Osmanlı toplumsal yapısı, kadının kamusal alanda görünürlüğüne büyük ölçüde izin vermemiş olsa da Tanzimatla birlikte Osmanlı kadını Avrupa modasında yaşanan gelişmeleri yakından takip etmiştir.
Kültürel kodların önemli aktarıcısı olan tekstil ve onun ürünü olan giysi türleri her dönem sanatçıların da ilgi odağı olmuştur. Resim alanında yapılmış olan çalışmalara, tekstil ve giysinin kültürel öğe olarak yansıdığı görülmektedir. Çünkü tarih boyunca işlevsel amaçlı kullanılan tekstil, bir tür kültür tarihinin izlerini taşımaktadır.
Resim üzerinden tekstil ve giysi etkileşimi; eski Mısır Uygarlığından, Uzak Doğu kültürüne, Ortaçağ’a, çağdaş örneklerle günümüze kadar izler taşımakta, tarihsel süreç içinde hemen hemen tüm resimsel betimlemelerde bu etkileşimin izlerine rastlanmaktadır. Betimlenen tekstil ya da giysi formları, insanın kültürel kimliğini, sosyal statüsünü ifade edebilen bir kod sistemi olarak da kullanılmıştır. Bu bağlamda çok yönlü kişiliğiyle 19. yüzyıl Osmanlı Dönemi’ne damgasını vuran Osman Hamdi Bey’in resimleri dönemin kültürel izlerini aktarması açısından önemlidir.
Resimlerinde Doğu kültürüne dair her türlü detayı ustalıkla ele alan Osman Hamdi Bey’in yapıtlarınada, gözlem ve belgeye dayalı bir anlayış hâkimdir. Bu yönüyle Avrupalı oryantalist ressamlardan ayrılmaktadır.
Osmanlı sanat ve kültürüne büyük katkılar sunan Osman Hamdi Bey, Avrupalı Oryantalistlerin Doğu’yu küçümseyen tutumlarından farklı olarak, eserlerinde erotizm ve çıplaklık gibi unsurlardan kaçınmıştır. Figürlü kompozisyonlarında oryantalizm teması üzerinde duran Osman Hamdi Bey, akrabalarını veya kendisini çoğunlukla doğu kıyafetleri içinde resmetmiştir. Sanatçı; özellikle Batılılaşma/Modernleşme düşüncesiyle birlikte toplumdaki yeni kadın anlayışıyla, çalışmalarının birçoğunda kadını merkeze almıştır. Osman Hamdi Bey, bu yeni modern kadın anlayışını tek başına değil, Osmanlı’da yaşanan birçok değişimle birlikte ele alarak, resimlerinde betimlemiştir. Bu nedenle Osman Hamdi’nin tablolarına bakıldığında dönemin kodları okunabilmekte, özenle yansıttığı kültürel özellikler sosyal bağlamda tekstil ve kadın giysisi detaylarında açıkça görülebilmektedir.
Literatür araştırması sonucu elde edilen verilere dayanan bu çalışmada, tekstil ve tekstil ürünü olan giysinin kültürel boyutları incelenerek, 19. yüzyıl Osmanlı döneminde bu anlamda yaşanan gelişmeler irdelenmeye çalışılmıştır. Makalede, kültürel kimlikleşmenin maddileşmiş bir unsuru olan tekstil, Osmanlı Batılılaşma Dönemi’nin önemli bir sanatçısı olan Osman Hamdi Bey’in eserleri üzerinden değerlendirilmiştir. Osman Hamdi Bey’in resimlerine konu olan tekstil malzemesi ve giysi formu etkileşimi görsel örneklerle irdelenmiştir. Ayrıca, bu etkileşimin kültürel kimlik ve bir ifade aracı olarak yorumlanması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osman Hamdi Bey,, Kültür, Kadın, Tekstil, Giysi

Textile Approaches in Osman Hamdi Bey's Paintings and Reflections of Women's Clothing Forms of the Period

Öz

Considering the fact that each society has a clothing style incorporating its own unique cultural characteristics, clothing serves as an important reference showing how a society is shaped in line with the cultural and political conditions of its era. In this regard, clothing could be mentioned as one of the best indicators of the transformation that took place through the reforms in the 19th century Ottoman Period. Although the modernization in the Ottoman social structure did not allow women's visibility in the public sphere to a great extent, the Tanzimat era turned the scales, allowing the Ottoman women to closely follow the developments in European fashion.
Textiles, which are an important carrier of cultural codes, and their outcomes the clothing, have also been the focus of attention of artists. It is seen that textiles and clothing were used to a great extent as cultural elements, particularly in the painting works. In this context, the paintings of Osman Hamdi Bey, who left his mark on the 19th century Ottoman period with his multifaceted personality, are important in terms of conveying the cultural traces of the period.
The works of Osman Hamdi Bey, who skillfully addressed all kinds of details about the Eastern culture in his paintings, were dominated by an understanding based on observation and document. The artist, who distinguished himself from the European Orientalist painters in this respect, made significant contributions to Ottoman art and culture. Unlike the dismissive attitudes of the European Orientalists towards the East, Osman Hamdi Bey, who avoided elements such as eroticism and nudity in his works, portrayed himself or his relatives mostly in eastern clothes in his figure
compositions with Orientalism theme. Placing the Ottoman women who were more involved in social life particularly with the idea of Westernization/Modernization at the center of most of his works, Osman Hamdi Bey depicted them by addressing them along with many social changes. For this reason, when looking at Osman Hamdi's paintings, the codes of the period can be decoded in the details of textiles and women’s clothing.
Based on the literature data, this study discussed the cultural dimensions of textiles and clothing, which is a textile product, and attempted to investigate the developments in the social domain in the 19th-century Ottoman period. In the article, textile, which is a materialized element of cultural identity, was evaluated through the works of Osman Hamdi Bey, an important artist of the Ottoman Westernization period. While the interaction of textile material and clothing form, which was used in the paintings of Osman Hamdi Bey, was explained with visual examples, it was also aimed at interpreting this interaction as a means of cultural identity and expression.

Anahtar Kelimeler

Culture,, Osman Hamdi Bey,, Woman,, Textile,, Clothes.

Kaynakça

• Alıcı, B. (2019). Sinemada Dini İdeoloji Ekseninde Şapka ve Kıyafet İnkılâbı’nın Sunumu: Mustafa ve Kubilay Örneği. H. Çiftçi (Ed.) Yeni Yüzyılda İletişim Araştırmaları İçinde. (ss.289-321) Ankara: İksad Publishing House.
• Aktepe, Ş. (2013). Oksidentalist Bakış Açısı İçinde Oryantalizmin Tekstil ve Modaya Yansıması (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aydın, R. (2018). Türk modernleşmesinde bir görünüm ve değişim temsili olarak kıyafet, Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(6), 48-70.
• Aytaç, A. (Eylül 2007). Türk Medeniyetinde Dokuma Kültürü ve Yabancı Resim Sanatı Üzerindeki Tarihsel Yeri, 38. Icanas Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri, İçinde ( 203-220. ss.). Ankara.
• Bayraktaroğlu, S.(2011). Osman Hamdi Bey’in Tablolarındaki Bazı Halı Tasvirleri ve Bu Halılardaki Motifin İrdelenmesi, Vakıflar Dergisi, 36, 171-185.
• Cezar, M. (1995). Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Czınkota, M. R., 2001. Global Business, Harcourt, Inc., 3. Edition, Orlando: South-Western College Pub.
• Çakır Phillip, F. (2007). Şark’ın Gizemli Örtüleri, P Dünya Sanatı Dergisi, 44, 115-126. Erişti , Ö., C. (2015). Geç Dönem Osmanlı Resim Sanatında Kadın İmgesinin Temsili, Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 2(2), 59-79.
• Gençtürk Hızal G., S. (2003). Bir iletişim Biçimi Olarak Moda: "Modusuun Sınırları, İletişim Araştırmaları, 1(1), 65-86.
• Güvenç, B. (2011). İnsan ve Kültür, İstanbul: Boyut Yayınları.
• Görünür, L. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminden Kadın Giysileri, Sadberk Hanım Müzesi, İstanbul.
• Haylamaz, G. ve Kozbekçi Ayranpınar, S. (2019). Sanatta İfade Aracı Olarak Giysi, Ulakbilge, 38, 477-488.
• Kafesoğlu, İ. (1992). Türk Milli Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Koca, E., Koç, F. ve Vural, T. (2007). Kültürlerarası Etkileşimde Giyim Kuşam, 38. Icanas Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri, İçinde (793–808. ss.).
• Oskay, N., Durna D., M. (2014). 20. Yüzyıl Türk Resim Sanatında Tekstilin Görsel Eleman Olarak Kullanımı, Uluslararası Türk Sanatları, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri, İçinde (225-233. ss.). Bosna-Hersek.
• Oskay, N. (2019). Resim Sanatı ve Tekstil Etkileşimi: Raffaello Sanzio ve Tapestry, 6. Uluslararası Güzel Sanatlar Sempozyumu, İçinde (137-153 ss.). Antalya.
• Özkendirci, B. (2014). Tekstil Sanatında Anlamsal Değerler, Uluslararası Sanat ve Tasarım Kongresi, İzmir.
• Özer, İ. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yaşam ve Moda, İstanbul: Truva Yayınları.
• Sevin, N. (1973). On Üç Asırlık Türk Kıyâfet Târihine Bir Bakış, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Şahin, Y. (2016). 19. Yüzyıl Türk Kadın Giyiminde Avrupa Modasının Etkileri- Bedenle Yüzleşme, ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 9(1), 106-122.
• Tez, Z. (2008). Tekstil ve Giyim Kuşamın Kültürel Tarihi, İstanbul: Doruk Yayıncılık.
• Trompenaars, F., (1997). Başarılı Örgütlerin Sırları , Human Resource Dergisi, 41-50
• İnalcık, H. ve Renda, G. (2004), Osmanlı Uygarlığı 2, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yetkin, Ş. (1964), İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi’nde Bulunan Bazı Halılar ve Rönesans Ressamlarının Eserleri, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, 2, 206-222.
• Yetik, S. (2009). 20. ve 21. Yüzyıllarda Türk Resim Sanatında Tekstil Etkisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Yüksel Uzunöz, S., Aytaç, A., Karaca, A. (2019). Azerbaycan Millî Tarih Müzesi’nde El Dokuma Bir Şal Örneği, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12 (26), 394-405.