PEŞKİR (TOWEL) WOVENS MADE BY BALLIPINAR VILLAGE POMAKS

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 14 - 26, 20.03.2023

Zeynep Balkanal

Öz

Peşkir (towel) weavings, whose functionality was at the forefront in the past, gave the best examples of hand weaving. Peşkir (towel) weavings have found a wide area of use in daily life from palaces to public tables within the framework of tradition and custom in Turkish culture. In the field research carried out in the village of Ballıpınar, many handicrafts such as towel, carpet, rug, bag, saddlebag weaving, various embroidery, knitting, needle lace, traditional clothes and head scarves reflecting the Pomak culture were found. Peşkir (towel) weavings, which are the original samples woven by the local people in the past, were chosen as the research subject. The general purpose of the research; The aim of this study is to determine the materials used in peşkir (towel) weavings produced by Ballıpınar Village Pomaks in Balıkesir Province, Erdek District, their technical properties, color and composition properties, the tools and equipment used in their construction and their usage properties and to bring them to the literature. Documenting these products obtained during the field research carried out in the region and transferring them to future generations is also one of the aims of the research. In order to collect the data in the research, one-to-one interviews were made with the local people and photographs were taken to document the towel weaving. The material used in peşkir (towel) weaving, technical features, purpose of construction and use, tools and equipment used in its production, etc. information has been recorded. Written literature on the subject was searched to be used in the writing phase of the research. Peşkir (towel) weavings, which have a special importance in Turkish handicrafts and are included in the scope of the research, are found in the dowry of every young girl in almost every house in the region. All of the peşkir (towel) weavings examined were produced from cotton yarn and plain weave. Since the looms used in the past were double-framed, the peşkir (towel) weavings in the region were produced in the bezayağı weaving technique. Patterns made on two opposite short sides of peşkir (towel) weavings are woven in various colors with cotton yarn and additional scarf in the form of sprinkling or scrolling. During the field research, a large number of samples made in the same design were found. The technical and compositional properties of the different patterned peşkir (towel) weavings in the region and included in the research are presented in the research. This study, which was prepared in order to bring the peşkir (towel) weavings in the region to the literature, is important in terms of transferring them to future generations.

Anahtar Kelimeler

Handicrafts, Peşkir (Towel), Shuttle Weaving, Pomak, Ballıpınar Village

Ballıpınar Köyü Pomakları Tarafından Üretilmiş Peşkir Dokumaları

Öz

Geçmişte işlevselliği oldukça ön planda olan peşkir dokumalar el dokumacılığının en güzel örneklerini vermiştir. Peşkir dokumalar, Türk kültüründe gelenek ve görenek çerçevesinde günlük yaşamda saraylardan halk sofralarına geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Ballıpınar Köyünde yapılan alan araştırmasında peşkir, halı, kilim, torba, heybe dokumalar, çeşitli işlemeler, örgü işleri, iğne oyaları, Pomak kültürünü yansıtan geleneksel kıyafetler ve başörtüleri gibi birçok el sanatı örneğine ulaşılmıştır. Yöre halkının geçmişte dokuduğu orijinal örnekler olan peşkir dokumalar araştırma konusu olarak seçilmiştir. Araştırmanın genel amacı; Balıkesir İli Erdek İlçesi Ballıpınar Köyü Pomakları tarafından üretilmiş peşkir dokumalarında kullanılan malzeme, teknik özellikleri, renk ve kompozisyon özellikleri, yapımında kullanılan araç-gereçler ve kullanım özelliklerini belirlemek ve literatüre kazandırmaktır. Yörede yapılan alan araştırması sırasında elde edilen bu ürünleri belgeleyerek gelecek kuşaklara aktarmak da araştırmanın amaçlarındandır. Araştırmada verileri toplamak için yöreye gidilerek, yöre halkı ile birebir görüşmeler yapılmış ve peşkir dokumalarının belgelenmesi için fotoğrafları çekilmiştir. Peşkir dokumalarda kullanılan malzeme, teknik özellikler, yapım ve kullanım amacı, yapımında kullanılan araç-gereçler vb. hakkında bilgiler kaydedilmiştir. Araştırmanın yazım aşamasında kullanılmak üzere konu ile ilgili yazılı literatür taranmıştır. Türk el sanatları içerisinde ayrı bir önem taşıyan ve araştırma kapsamına alınan peşkir dokumalar yörede hemen her evde her genç kızın çeyizinde bulunmaktadır. İncelenen peşkir dokumaların tümü pamuk ipliğinden ve bezayağı dokuma ile üretilmiştir. Eskiden kullanılan tezgahlar iki çerçeveli olduğu için yörede bulunan peşkir dokumalar bezayağı dokuma tekniğinde üretilmiştir. Peşkir dokumaların karşılıklı iki kısa kenarına yapılan desenler çeşitli renklerde pamuk ipliği ile ilave atkı ile serpme ya da kaydırma şeklinde dokunmuştur. Yapılan alan araştırması sırasında aynı desende yapılmış çok miktarda örneğe rastlanmıştır. Yörede bulunan ve araştırma kapsamına alınan farklı desendeki peşkir dokumaların teknik ve kompozisyon özellikleri araştırmada sunulmuştur. Yörede bulunan peşkir dokumaların literatüre kazandırılması amacıyla hazırlanan bu çalışma gelecek kuşaklara aktarılması açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

El Sanatları, Peşkir (Havlu), Mekikli Dokuma, Pomak, Ballıpınar Köyü

Kaynakça

• Balkanal, Z. (2018). Göynük Belediyesi Yöresel El Sanatları Eğitim Merkezi’nde Üretilen Göynük Tokalı Örtmeleri, UMTEB – 3 3rd International Congress on Vocational and Technical Sciences. ISBN: 978-605-7510-50-1. İksad Uluslararası Yayınevi, Cilt: 3, Gaziantep, 21-22 Haziran 2018. ss. 1947-1958.
• Balkanal, Z. (2018). Pomaklar Diyarı Erdek Ballıpınar Köyü Çeyiz Geleneği ve Çeyizlerde Görülen El Sanatı Ürünleri, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Uluslararası Bandırma ve Çevresi Sempozyumu (UBS’18), Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Yayınları (Sertifika No: 40258) Yayın No: 2, Balıkesir-Bandırma, 17-19 Eylül 2018, ss. 451-468.
• Balkanal, Z. (2019). Geleneksel Türk El Sanatları ile Kültür Turizmi ve Ekoturizm İlişkisi, Yerel Kalkınma Sempozyumu YEKAS'18. 18-19 Ekim 2018, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu. ISBN: 978-605-281-145-0, e-ISBN: 978-605-281-146-7, 1.Baskı Ocak, 2019, İstanbul, ss. 99-112.
• Barışta, H. Ö. (1999). Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk İşlemeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Koçu, R. E. (1967). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Özcan, S. (2013). Pomak Kimliği, Edirne: Ceren Yayıncılık.
• Soysaldı, A. ve Balkanal, Z. (2011). Burdur’da Yapılan Bir El Dokuması “İbecik Bezi”, III. Uluslararası Türk El Dokumaları (Tekstil) ve Gelenekli Sanatlar Kongresi, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi Başkanlığı Yayınları, Konya, ss. 149-156.
• Soysaldı, A. (2013). Göynük’te Tokalı Örtme ve Peşkir Dokumacılığı, Göynük El Sanatları Paneli, El Sanatlarının Geliştirilmesi ve Üretime Kazandırılması Çalıştayı Bildirileri, 16-17 Temmuz 2010, Bolu-Göynük, Göynük Belediyesi Yayınları No: 2, 2013, ss. 47-65.
• İnternet Kaynakları
• Akpınarlı, H. F. ve Çoban, M. G. Ç. (2021). Kumaş Dokumacılığının Anadolu’daki Coğrafi Dağılımı. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 78, ss. 285–303. E.A.: https://www.idildergisi.com/makale/pdf/1608671525.pdf, E.T. 04.08.2022.
• Bakırcılar, N. A. (2011). Dünden Bugüne Pomaklar. Türk Yurdu Dergisi, Yıl: 100, Sayı: 292, ss. 269-273. E.A.: https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=1808#:~:text=Rodop%20Da%C4%9Flar%C4%B1nda%20ya%C5%9Fayan%20Pomaklar%C4%B1n%20ya%C5%9Fad%C4%B1%C4%9F%C4%B1,Makedonya%20ve%20T%C3%BCrkiye'de%20ya%C5%9Famaktad%C4%B1rlar, E.T. 03.08.2022.
• Hekim, F. I. (2018). Anadolu’daki Desen Atkılı Yöresel Dokumaların Desenlendirme Tekniklerinin İncelenmesi, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. E.A.: https://openaccess.marmara.edu.tr/items/e78d2e14-7689-44a9-bd73-8662d1796117, E.T. 04.09.2022.
• Memişoğlu, H. (2007). Pomaklar. TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 34, İstanbul, ss. 320-322. E.A.: https://islamansiklopedisi.org.tr/pomaklar, E.T. 03.08.2022.
• Özlem, K. (2020). Bulgaristan Pomaklarının Kimliğinin Tarihsel Süreç İçerisinde Dönüşümü ve Bulgaristan’ın Pomak Politikaları. Türk Dünyası Araştırmaları, Cilt: 125, Sayı: 246, ss. 167-192. E.A.: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1167819, E.T. 03.08.2022.
• Özyalvaç, Ş. P. (2019). Arşiv Belgelerinde Peşkir ve Peşkir Türleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 63, ss. 518-528. E.A.: http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2019.3250, E.T. 01.08.2022.
• Pelin, M. (2021). Edirne’de Pomak Doğum Ȃdetleri Üzerine Bir İnceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (24), ss. 755-770. E.A.: /https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1974356, E.T. 03.08.2022.
• Soysaldı, A. (2010). Bolu-Göynük Tokalı Örtmeleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 3 (5), ss. 150-163. E.A.: https://dergipark.org.tr/tr/pub/mahder/issue/36213/409895, E.T. 04.08.2022.
• Tansuğ, S. (2003). Dokumanın Hası Peşkir, Skylife, 22 (239), ss. 82-92. E.A.: http://promotion.turkishairlines.com/documents/thy/skylife/archive/tr/2003_6/konu8.htm#1, E.T. 05.09.2022.
• Tüm Cebeci, D. (2019). Peşkir ve Mahrama Dokumalarının Sinop El Dokumacılığındaki Yeri. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 61 (2019 Eylül) ss. 1187- 1198. E.A.: https://www.idildergisi.com/makale/pdf/1558418084.pdf, E.T. 04.08.2022.
• Türkçe Sözlük, E.A.: https://sozluk.gov.tr/ E.T. 10. 09.2022.
• https://www.nufusune.com/147743-balikesir-erdek-ballipinar-mahallesi-nufusu#:~:text=BALLIPINAR%20mahallesi%20n%C3%BCfusu%20(%20beldesine)%20ba%C4%9Fl%C4%B1,Erkek%2C%20208'si%20Kad%C4%B1nd%C4%B1r.www.nufusune.com. E.T. 02.09.2022.
• https://www.nufusune.com/balikesir-nufusu, E.T. 09.10.2022.