Bekir Sıdkı Sezgin’e Âit Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerifi’nin Biçim Özellikleri Açısından Tahlîli

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 144 - 172, 20.06.2023

Sitki Akarsu

Öz

Mevlevi literatüründe Ayin-i Şerif olarak geçen formlar, günümüzde Mevlevi Ayini olarak da ifade edilmektedir. Sözlerine “Nutk-ı şerif” denilen Ayin-i şeriflerin güfteleri, Farsça’dır. Sözlerinde de, Allah’ın, peygamberin ve tarikat pirlerinin isimleri zikredilmektedir. Türk musikisi açısından da ayrı ve önemli bir yeri olan bu formlar, müzikal yönü ve anlam bütünlüğü olarak her zaman üst düzey bir besteciliğin ürünü olmuştur. Bölümleri olan “Selam” kısımları bile ayrı manaları içeren belirli temalardaki sözlerden meydana gelmiştir. Yaklaşık 160’ın üzerinde yazılmış olan Ayin-i Şeriflerden biri de, Bekir Sıdkı Sezgin tarafından bestelenmiş olan, Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerif’idir.

Yapılan bu çalışmada, Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerif’i biçim özellikleri yönü ile incelenmiş, belirli bulgulara ulaşılmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden, betimsel tarama modelindeki bu çalışmada, Gülçin Yahya Eser Tahlîli Yöntemi kullanılmıştır. Bu tahlil yöntemi ile Âyine ait usûl, ölçü, cümle, bölüm, makam ve güfte yapılarını gösteren eser kurgusu ile icrâ akışı tabloları verilmiş ayrıca açıklanmıştır. Yapılan çalışmadaki Ayin-i şerifin “Selam” olarak nitelendirilen kısımları da, eserin bölümlerini oluşturmaktadır. Ayin-i şerifler 4 selamdan oluştuğundan, eser de 4 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerdeki usuller de, ayinlerde tercih edilen usullerden seçilmiştir. I. Selamda Devr-i Revân usulü(14/8), II. Selamda Mevlevî Evferi olarak ta nitelendirilen Ağır Evfer(9/4), III. Selamda Devr-i Kebir(28/4), Aksak Semai(10/8) ve Yürük Semâî(6/8) ile IV. Selamda da yine Ağır Evfer usûlleri kullanılmıştır. Bu 4 bölümde toplam 32 müzik cümlesi tespit edilmiştir. Muhayyer sümbüle Ayin-i şerifi, birbirinden farklı 32 müzik cümlesinden meydana gelmiştir. Bestekar sayın Sezgin, eserinde cümle içlerindeki mısralara bağlı dönüşlerdeki ezgi kalıpları hariç(bu da aynı müzik cümlesi değil, kendi içerisindeki dönüş melodileridir) hep farklı müzik cümleleri tercih etmiştir. Bu tercih, eseri olabildiğine zenginleştirmiş ve müzik cümlelerinde farklı makam geçkileri yaparak Ayin-i şerifi muazzam bir yapıya kavuşturmuştur. Ayin-i şeriflerde Mesnevi-i Şerif’ten, Divân-ı Kebîr’den ve Ahmed Eflâkî Dede’den alınan sözler dışında, lafızlar ve lafzi terennümler kullanılmıştır. Çalışma sonucunda, Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerif’inin toplamda 251 ölçüden oluştuğu belirlenmiştir. Ayrıca eser içerisinde bestekârın birçok makama atıf ve geçki yaptığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Âyin-i Şerif, Mevlevi Ayini, Türk Mûsikîsi Formları, Bekir Sıdkı Sezgin, Eser Tahlîli.

The Form Analysis of Bekir Sıdkı Sezgin The Muhayyer Sümbüle Mevlevî Âyîn-i Şerîf

Öz

It is also referred to as the Mevlevi Ayini that forms referred to as Ayin-i Şerif in the Mevlevi literature today. The lyrics of the Ayin-i Şerifs are in Persian whose words are called "Nutk-ı Şerif". In the words are mentioned the names of Allah, the prophet and the important people in sects. These forms, which have a separate and important place in terms of Turkish music, have always been the product of a high-level composition in terms of musical direction and integrity of meaning. Even the "Selam" parts, which are parts of it are made up of words on certain themes that contain different meanings. One of the Ayin-i Şerifs, which has been written over 160 is Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerif composed by Bekir Sıdkı Sezgin.

In this study, was examined in terms of its form features of Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerif and were reached certain findings. In this study, which is a descriptive survey model, one of the qualitative research methods was used the Gülçin Yahya Artifact Analysis Method. With this method of analysis are given and explained the composition of the work showing the rhythm, measure, sentence, section, maqam and lyric structures and the performance flow tables pertaining to “Ayin” form. The parts of the Ayin-i şerif in the study which are described as "Selam" constitute the parts of the work. The work consists of 4 parts for the Ayin-i Şerifs consist of 4 salutations. The rhythms in these sections are selected from the rhythms preferred in the rites. Rhythms were also used in the salute Devr-i Revân rhythm in the I. Selam (14/8), in the II. Selam Heavy Evfer (9/4), also described as Mevlevi Evferi in the salutation, in the III. Selam Devr-i Kebir (28/4), Aksak Semai (10/8) and Yürük Semai (6/8) in the IV. Selam Heavy Evfer. A total of 32 musical phrases have been identified in these 4 sections. It consists of 32 different musical phrases the Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerif. Composer Dear Sezgin, always preferred different musical phrases, except for the melody patterns in the turns depending on the verses in the sentences in his work. This preference enriched the work as much as possible. There are different maqams in musical sentences. This wealth gave the Ayin-i şerif a magnificent structure. In Ayin-i Şerif are used utterances and literal chants that apart from the words taken from Ahmed Eflâkî Dede, from the Mesnevi-i Şerif, from Divan-i Kebir. In the results of working was determined that Muhayyer Sümbüle Ayin-i Şerif in total consisted of 251 measures. In addition, it has been determined that the composer made many maqam references and transitions in the work.

Anahtar Kelimeler

Âyin-i Şerif, Mevlevi Ayini, Turkish Music Forms, Bekir Sıdkı Sezgin, Composition Analysis.

Kaynakça

• Arel, H. S. (1954). Mevlevi Musikisi ve Ayinleri. Musiki mecmuası, 73, 3-6.
• Bayrakçı, Ö. F. (2015). Türk Din Mûsikîsi’nde “Mevlevî Ayini” Formuna Genel Bir Bakış. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 139-152.
• Çıpan, M ve Karaman, S. (2010). Dede Efendi’nin Yürük Semâîlerinin Usûl-Arûz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 28, 485-522.
• Çırak, C. (2021). Sâdullah Ağa’nın Zencîr Bestelerinde Üslûp ve Makâmın Biçime Etkisi. EJMD, (18), 106-173.
• Çoban, Ş. (2021). Bekir Sıdkı Sezgin’in Hayatı, Sanatı ve Eserleri. Balıkesir İlahiyat Dergisi, 14, 211-250.
• İrden, S. (2011). Dede Efendi’nin Sabâ Âyîn-î Şerîfî’nin Makam, Geçki, Çeşni Analizi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 30, 553-600.
• İrden, S. (2012). Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi’nin Mevlevî Âyînlerindeki Makam ve Form Anlayışının Türk Din Mûsikîsine Etkileri. İdil Dergisi, 1(4), 60-83.
• Kaçar, G. Y. ve Destegül, A. (2021). Cinuçen Tanrıkorur‘a Ait Kârçe-i Nüh Felek Eserinin Biçim Özellikleri Açısından Tahlîli. İstem, 18(36), 253-282.
• Kaçar, G. Y. (2013). Hatip Zâkirî Hasan Efendi’nin Nühüft Makamındaki İmam Hüseyin Mersiyesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 66, 239-254.
• Kaçar ve Yurdagül, (2021). Mustafa Câzim el-Mevlevî’ye Âit Hicazkâr Mevlevî Âyîn-i Şerîfi’nin Biçim Yönünden Tahlîli, NEÜ Press-İstem, 19/37 (2021): 1-28.
• Macit, M. (2021). Türk mûsiki tarihinde Mevlevi musikisinin yeri, önemi ve etki alanı hakkında genel bir değerlendirme. Balkan Müzik ve Sanat Dergisi, 3(1), 37-54.
• Oter, S. ve Yıldırım, A. (2009). Şeyh Gâlib’in bestelenmiş şiirlerinde usûl-vezin ilişkisi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, 211-247.
• Kitap, Tez, Rapor, Kongre
• Anıtsoy, B. (2006). Mevlevi Ayinlerindeki İlk Peşrevlerin Melodik Olarak İncelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal bilimler enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi.
• Barut, Z. (1989). Beyati Âyin-i Şerif-i’i Bölümleri ve Ritm Açısından İncelemeler ve Düşünceler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal bilimler enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi.
• Başoğlu, T., (Ed.) (2020). Temel İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Bayrakçı, Ö. F. (2012). 19. Yüzyıl Sonrası Mevlevi Ayini Besteciliği ve Besteci Zeki Atkoşar’ın Katkıları. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi.
• Büyüköztürk, Ş ve diğ. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Çevikoğlu, T. (2014). Mahzun Ayin: Haşim Bey'in Suzinak Âyin-i Şerifi, A. Karaismailoğlu İçinde, Mevlana Araştırmaları 5 (s. 91-127). Ankara: Akçağ Basım Yayım.
• Erat, Z. (2019). Zeki Atkoşar’ın Bestelediği Mevlevî Âyînlerinin Usûl-Arûz Vezni İlişkisi Yönünden İncelenmesi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi.
• Kaçar, G. Y. (2020). Türk Mûsikîsinde Eser ve İcrâ Tahlîli Yöntemleri (Kavramlar-Semboller ve Örnekleriyle). Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 2020.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları
• Kılınçarslan, H. (2006). Dede Efendi’nin Hüzzam Mevlevi Ayininin Makam, Usul Ve Ezgisel Yönden İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi.
• Özalp, M. N. (2000). Türk Musikisi Tarihi I. İstanbul: MEB Yayınları.
• Özkan, İ. H. (1998). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usûlleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özpek, A. (2018). Türk Müziği Solo Ses İcracılığında Üslup ve Tavır İle İlgili Öğrenci Algıları. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şahin, A. (2011). Mesnevi-i Şerif Mevlana (Tam Metin). Ankara: Süre Yayınları.
• Tıraşçı, M. (2020). Türk Musikisi Tarihi Terimleri Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Yavaşça, G. Y. (2002). Türk Mûsikîsinde Kompozisyon ve Beste Biçimleri. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı.